امروزه بیش از۶۰ میلیون نفر از مردم جهان با مشکلات ناباروری در مرحله ای از زندگی مشترک خود مواجه هستند.ناباروری به صورت عدم وقوع بارداری علی رغم نزدیکی مکرر و بدون استفاده از روش های پیش گیری از بارداری به مدت یکسال تعریف شده و نشان دهنده کاهش توانایی برای باروری می باشد. در ۵۰ درصد موارد ناباروری، علل مردانه و مشــکلات اسپرم وجود دارد هر چند که اگر همسر مرد بارور باشد، ممکن است این فرد اصلا متوجّه مشکل ناباروری خود نشود.
عامل مردانه یکی از زمینه های شایع ناباروری در انسان در نظر گرفته می شود. در %۴۰-۳۰ مردان نابارور دلایل مشخصی پیدا نمی شود، یعنی ایدیوپاتیک می باشد که شــاید علل مختلفی مثل آلودگی محیط زیست، رادیکال های آزاد اکســیژن، ناهنجاری هــای ژنتیک و اپی ژنتیک داشــته باشــد.
سه عامل اساسی دخیل در ناباروری مردان شامل: کاهش تعداد اسپرم (آزوسپرمی و الیگوسپرمی)، ضعف قدرت حرکتی ( آستنو اسپرمی ) و شکل غیر طبیعی اسپرم ( تراتو اسپرمی ) می باشد. بدیهی است که هر چه کیفیت اسپرم ( حرکت ، تعداد و مورفولوژی اسپرم ) بالاتر باشد، میزان موفقیت لقاح افزایش می یابد.داروی پنتوکسی فیلین یـک داروی شـناخته شـده در مراکـز نابـاروری می باشد که هنوز عملکرد دقیق آن بر روی اسپرم جای بحث دارد. در این مقاله ابتدا به معرفی این دارو می پردازیم و سپس اثرات پنتوکسی فیلین بر اسپرم را مورد بررسی قرار می دهیم .
تاریخچه استفاده داروی پنتوکسی فیلین بـه سال ۱۹۷۲ بر می گردد. این دارو یک مشتق گزانتین می باشد که در بیماری های عروقـی نظیـر تصـلب شرائین جهت بهبود جریان خون شریانی استفاده می شود. پنتوکسی فیلین باعث کاهش ویسکوزیته خون می گردد که احتمالاً از طریق اثر بر قابلیت تغییر شکل گلبول های قرمز و چسبندگی و تجمع پلاکتی می باشد. این دارو باعث افزایش جریان خون در بافت های ایسکمیک و بهبود اکسیژن رسانی بافتی در بیماران دچار به بیماری های عروق محیطی و بهبود اکسیژن رسانی کورتکس مغز و مایع مغزی نخاعی در اختلالات عروقی مغز می شود.
پنتوکسی فیلین همچنین باعث مهار تولید سیتوکین ها و فاکتور آلفای نکروز کننده تومور( TNFالفا ) می شود که این خصوصیت در مورد تعدادی از بیماری ها تحت بررسی است. پنتوکسی فیلین موجب بهبود جریان خون از طریق کاهش ویسکوزیته ی خون و افزایش انعطاف گلبول های قرمز می گردد.
پنتوکسی فیلین باعث از بـین بـردن رادیکـالهـای آزاد، مهـار بیـان mRNA NF-KB و کاهش آپوپتوز سلول می شـود.
داروی پنتوکسی فیلین به سهولت از مسیر گوارشی جذب می گردد. مصرف غذا ممکن است سرعت جذب آن را کاهش دهد اما بر مقدار جذب تاثیری ندارد. پیک غلظت پلاسمایی دارو ممکن است در صورت مصرف همراه با غذا کاهش یابد.
عوارض جانبی پنتوکسی فیلین شامل:
• تپش قلب و احساس درد در قفسه سینه
• مشکلات گوارشی از جمله حالت تهوع ؛ نفخ ؛ اسهال ؛ یبوست
• عوارض پوستی مانند خارش شدید و کهیر
• سرگیجه
امروزه یکی از مشکلات اساسی در بارورشدن تخمک، عدم تحرک و یـا تحـرک پیشـرونده ضـعیف اسپرم می باشد. هر چه کیفیت حرکتی اسپرم بهبود پیدا کند، میزان موفقیت سیکل درمانی IVF و ICSI افزایش می یابد. مطالعات گذشته نشان داده است که این دارو در محیط In vitro در طی لقاح آزمایشگاهی و در کمترین زمان می تواند سبب افزایش کیفیت و طول مدت تحرک اسپرم گردد. داروی پنتوکسی فیلین به عنوان مهار کننده آنزیم فسفودی استراز عمل کرده که خود باعث افزایش سطح AMP داخل سلولی می شود. این افزایش متعاقبا باعث ازدیاد گلیکولیز سلولی و تولید انرژی ATPخواهد شد. بنابراین سبب افزایش سطح تولید منبع انرژی ATP و افزایش تحرک اسپرم نیز می گردد. پنتوکسی فیلین ظرفیت اسپرم را در واکنش آکروزومی و پاسخ به کلسیم و مایع فولیکولار انسان را افزایش می دهد.
ایـن دارو به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدانتی در موارد کلینیکـی بـرای جـاروب کـردن گونـه هـای فعـال اکسیژن وکاهش پراکسیداسیون لیپیدی که منجر به آپوپتـوز و آسیب غشای اسپرم میشوند، اسـتفاده مـی شود.
همچنین این دارو در درمـان نابـاروری، جهت افزایش خون بیضه ای مصرف می گردد. مطالعات نشان داده است که مصرف خوراکی پنتوکسی فیلین در بیماران مبتلا به واریکوسل ( پیچ خوردگی و اتساع عروق بیضه ای) باعث بهبودی کیفیت اسپرم در بیماران می شود.
تحقیقات متعدد در زمینه ی آسیب DNA اسپرم بیانگر ایـن اسـت کـه بـین آسـیب DNA اسـپرم و تشـکیل جنـین و بلاستوسـیت، رشـد جنـین و بـاروری ارتبـاط معکـوس و قابـل ملاحظه ای وجود دارد اما مصرف پنتوکسی فیلین اثر حفاظتی بر یکپارچگی DNA ی اسپرم دارد.
نتایج حاصل از پژوهش های گذشته نشان داده است. که تجویز پنتوکسی فیلین در افزایش پارامترهای آنالیز مایع منی بخصوص تحرک اسپرم ها تاثیر قابل توجهی دارد.. و بعنوان داروی نسبتاً ارزان، مطمئن و با کاربرد آسان می تواند در ارتقاء کیفیت پارامترهای مایع منی و بهبود روشهای درمانی ناباروری مردان مورد استفاده قرار گیرد.
نویسنده: سما حسن زاده / دانشجوی داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران
