نویسنده: رضوانی،محمد رضا
نویسنده: عزمی،آئیژ
نویسنده: خراسانی،محمد امین
نویسنده: ایمانی،بهرام
چکیده
کاهش صادرات فرش دستباف در چند سال اخیر نگرانی‌هایی را پدید آورده که هدف این مقاله بررسی علل کاهش آن است. جامعه آماری 70 نفر از تـجار شهر اردبیل بوده است و روش این تحقیق پیمایشی بوده و از ابزار پرسشنامه به منظور جمع‌آوری داده‌ها و از
SPSS
جهت پردازش داده‌ها استفاده شده است.
پاسخگویان مشکلات قانونی،عدم بازاریابی مناسب،قیمت بالا و رقبای خارجی را جزو مـوانع تـولید فرش دستباف و عرضه آن دانسته‌اند.پاسخگویان تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان،مسایل مربوط به بخش تولید،جنبه‌های هنری فرش،کیفیت محصول، قوانین موجود،عوامل خارجی،بازاریابی و فروشندگان،را مولفه‌هایی دانسته‌اند که در صادرات فرش مـوثرند.
مـقدمه
فرش از دیرباز به عنوان کالایی اقتصادی و اجتماعی در ایران مطرح بوده است و ریشه آن به دوران هخامنشیان و شاید بیشتر از آن می‌رسد.فرش با گذشت زمان جایگاهی والا به ایران داده و در بسیاری از کشورهای جهان،فرش را بـا نـام ایران می‌شناسند.فرش از لحاظ اشتغال به ویژه در مناطق روستایی و نیز صادرات غیرنفتی جایگاه مهمی دارد و قسمت قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد.جدا از ابعاد اقتصادی فرش،یک کالای فـرهنگی بـوده کـه هویت ملی در گرو آن است و تـوجه بـه آنـ و ارتقا آن ضرورت دارد.
اما امروزه تولید و صادرات فرش دچار چالش‌های زیادی شده است و بخشی از بازار خود را چه در داخل و چه در خارج از دسـت
داده اسـت.بـا توجه به این مساله،برخی تولیدکنندگان فرش از کـشور خـارج شده و به کشورهای رقیب رفته که هنر خود را در آنجا عرضه نمایند.این مشکلات سبب کاهش تولید و صادرات و کاهش درآمـد تـولیدکنندگان گـردیده و سبب شده مشکلات زیادی در نواحی تولیدکننده روستایی ایجاد شود.لذا تـحقیق حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر کاهش صادرات فرش است. تابلو فرش
جایگاه و نقش تعیین‌کننده و همچنین هدایتگر بازاریابی صـادراتی و بـین المـلل برای ارتقای کیفیت و انطباق آن بر خواست،نیاز و ترجیحات مشتریان و خریداران امـری اسـت که در فرش ایران مورد غفلت قرار گرفته است.از طرفی متاسفانه نگاه کلان و سیستمی در فرایند تولید مـغفول مـانده اسـت که سبب می‌گردد،فرش پس از تولید،در گرداب مشکلات عدیده‌ای از عوامل داخلی قرار مـی‌گیرد.در سـطح بـین المللی نیز فرش رقبایی دارد که در نقطه مقابل تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با تکیه بر آخـرین دسـتاوردهای عـلمی و فناوری قرار دارند و ضمن بهره‌گیری از برجستگی‌های هنری فرش دستباف ایران،تولیدات خود را با مـوفقیت بـیشتر به فروش می‌رسانند.1
لذا با توجه به مسایل گفته شده سئوالات زیر مطرح مـی‌شود: *دیـدگاه پاسـخگویان درباره علل افت صادرات فرش دستباف چیست؟
*مولفه‌های موثر بر صادرات فرش دستباف چیست؟
*موانع و نـقاط قـوت بازاریابی فرش دستباف چیست؟
*مناسب‌ترین سازمان در زمینه بر عهده گرفتن تصدی فرش دستباف چـه سـازمانی است؟
1.پیـشینه تحقیق
فرش و اهمیت آن
فرش واژه‌ای است عربی که در لغت به معنای گستردن و گستردنی است.چـنانچه فـرش بدون دخالت ماشین یعنی با دست بافته شود به آن دستباف گـویند.فـرش دسـتباف از نظر ساختار دو گونه است:اول:فرش گره خورده و پرزدار که علاوه بر تار و پود از خماه و پرز برخوردار است،مـانند قـالی و قـالیچه و انواع آن.دوم: فرش تخت باف که فقط دارای تار و پود تنیده درهم است و نـوعی بـافته تار و پود را تشکیل می‌دهد.مانند گلیم و سوماک، ورنی و پلاس و انواع دیگر آن،در نوشته‌های بازمانده از زبان پهلوی برای قالی نـفیس واژه بـپ یا بوپ که برای فرش و نمد واژه نمت و برای فرش جامه و بـستر واژهـ ویسترگ آمده است که واژه اخیر نـیز از ویـسترتن بـه معنای گستردن اخذ شده است.در لغتنامه دهـخدا نـیز واژه بوب به معنای فرش،بساط خانه و... است.2
فرش بافی یک کار معمول در کـشورهایی هـمچون ایران، چین،ترکیه،هند،پاکـستان،روسـیه،مصر،نـپال و افـغانستان اسـت. آموزش فرش بافی در ایران بیشتر خـانگی بـوده و به عنوان یک صنعت کوچک مقیاس غیررسمی به حساب می‌آید که اغـلب در خـانه و میان خانواده انجام می‌گیرد.فرش بـافی نقش مهمی در صادرات غـیرنفتی،تـولید ناخالص ملی و اشتغال برای خـود لحـاظ نموده است و شغل حدود 8/5 میلیون نفر در کشور به طور مستقیم یا غیر مـستقیم در ارتـباط با فرش است.3لذا اهمیت فـرش تـنها بـه مقولات اقتصادی مـربوط نـبوده و ابعاد اجتماعی را نیز دربـرمی‌گیرد.
2.وضعیت ایران در تولید و صادرات فرش
صادرات فرش ایران دوران پر فـراز و نـشیبی را طی نموده است و مدت‌ها است کـه از زمـان دوران اوج خود دور مـانده اسـت(جـدول 2). تابلو فرش تبریز در همین حال،سهم صـادرات فرش دستباف در برنامه نخست توسعه 4/5 میلیارد دلار بوده که در برنامه دوم توسعه به 2/7 میلیارد دلار کاهش یافته اسـت.در عـین حال،هم اکنون فرش ایرانی بـه بـیش از 100 کـشور دنـیا صـادرمی‌شود و بیشترین حجم صـادرات بـه کشورهای آمریکا،آلمان،ایتالیا، فرانسه و سوئیس تعلق دارد،همان کشورهایی که این روزها با بحران مالی دسـت و پنـجه نـرم می‌کنند که این خود تهدیدی برای ایـران اسـت،چـرا کـه حـدود 45 درصـد صادرات فرش دستباف ایران تنها به دو کشور آمریکا و آلمان صورت می‌گیرد.4
(به تصویر صفحه مراجعه شود) براساس آمارها،از سال 73 تاکنون روند نزولی بر صادرات فرش دستباف ایـران حاکم شده به طوری که طبق آمار گمرک، صادرات فرش دستباف از 500 میلیون دلار در سال 85،به 440 میلیون دلار در سال 86 رسیده که این رقم کاهش 12 درصدی را نشان می‌دهد.بر همین اساس،در هفت سال اخـیر کـم‌کم رقبای ایران به بازارهای دنیا نفوذ کرده و با قیمت‌شکنی و سرقت نقشه فرش‌های اصیل ایرانی سعی داشته تا گوی سبقت را از ایرانیان در صادرات این کالای اقتصادی-هنری بربایند و نفوذ بیشتری در بـازارهای جـهانی هدف صادراتی فرش دستباف بیابند4.
در حال حاضر رکود اقتصادی حاکم بر جهان،تورم فزاینده (که باعث کاهش درآمدهای حقیقی شده)،نرخ بالای بـهره بـانکی در بازارهای خارجی از جمله عواملی هـستند کـه در جهت کاهش تقاضای فرش موثر هستند.نیز آنچه قابل ذکر است این است که به دنبال خالی ماندن بازار فرش به ویژه در آمریکا و اروپا و ژاپن از سـوی صـادرات فرش دستباف ایران،رقـبای مـا در بازار جهانی،
نظیر چین،هند،پاکستان،نپال و ترکیه فرصت را مغتنم شمرده و بخش اعظمی از تقاضای بازار را جذب کرده‌اند و با توجه به اصل حاکمیت مصرف‌کننده و پویایی تحولات تقاضا در بازارهای تحت پوشش خـود از نـظر طرح،رنگ،و...و سازگار نمودن تولیدات خود با روند تحولات طرف تقاضا،توانسته‌اند به سهم فزاینده‌ای در بازار جهانی فرش دستباف دست یابند5.
برخی از عوامل که تقاضای جهانی فرش ایران را به مـرور زمـان تحت الشـعاع قرار داد،به شرح زیر است:
1.بادوام بودن این کالای مصرفی که کم‌کم تقاضا را کاهش داده است.اگرچه مـصرف‌کنندگان جدیدی از طبقات متوسط و پایین‌تر شکل گرفته‌اند،لیکن رشد تعداد مصرف‌کننده بـه نـسبت مـیزان فرش‌های تولیدی زیاد نبوده است.
2.کشورهای صنعتی و توسعه یافته در پاسخگویی به نیاز روزافزون زیرانداز،دست به سـاخت مـاشین فرشبافی زده و به تولید انبوه پرداختند.
3.برخی از کشورها به ویژه کشورهای همسایه،تولید فـرش دسـتباف در کـشورشان را تشویق نموده و با توجه به دانستن نیروی کار ارزان و کسب تجربه از ایران در بازارهای جهانی به عـنوان رقیب وارد شدند.
4.رقابت در قیمت و تقلید طرح‌های ایرانی توسط سایر کشورها، بنیان تجارت جـهانی فرش ایران را از لحاظ قـیمت و سـهم بازار تنزل داده است6.
از دیگر علل تاثیرگذار بر صادرات فرش،مقررات صادراتی است که نشان می‌دهد که تغییرات آن‌ها بر صادرات فرش موثر بوده است.همچنین افزایش قیمت فرش صادراتی می‌تواند مـوجب عرضه بیشتر فرش دستباف شود7
از دیگر دلایل کاهش ارزش افزوده،فرش به علت افزایش هزینه‌های تولید است.در این رابطه می‌توان هزینه‌های فرش را به دو دسته هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم تقسیم نمود. هزینه‌های مـستقیم شـامل مواد اولیه و دستمزد مستقیم(که جز هزینه‌های مستقیم تولید هستند)و هزینه‌های غیر مستقیم(سربار) شامل برق،آب،اجاره،سرمایه،و...هستند8.
3.ترکیب صادرات فرش ایران
بازارهای فرش دستباف در جهان فاقد تنوع لازم بـوده و عـموما به دو یا چند کشور محدود می‌شود.تجربیات بازرگانی بین المللی نشان داده است که تغییر رویکرد این کشورها خصوصا در شرایط بحران‌های سیاسی می‌تواند در کاهش صادرات تاثیر چشمگیری داشته باشد.ایـن وضـعیت برای تمام کشورهای تولیدکننده فرش دستباف با تفاوت‌های اندکی وجود دارد.
فرضا تا 50 تا 60 درصد فرش دستباف کشور هند به بازار آمریکا و کانادا صادرمی‌شود و حدود 20 تا 23 درصد آن به بـازار آلمـان و 4/2 درصـد آن به بازار کشورهای آسیای شـرقی مـی‌رود و یـا در مورد کشور پاکستان در سال گذشته 48 درصد صادرات فرش دستباف این کشور به آمریکا و 13 درصد به آلمان و 12 درصد به ایتالیا و 7 درصد بـه فـرانسه و 5 درصـد به انگلستان انجام شده است و در سال 2004 سهم آمـریکا 33 درصـد و سهم آلمان 11 درصد و در سال 2002 سهم آمریکا 51 درصد و سهم آلمان 20 درصد بوده است و یا در مورد کشور نپال حدود 75 تا 80 درصـد فـرش‌های دسـتباف صادراتی خود را به دو کشور آلمان و آمریکا می‌رود به طوری کـه در سال 2005 حدود 41 درصد فرش‌های دستباف صادراتی نپال به کشور آلمان و 33 درصد آن به کشور آمریکا صادر شده است و یـا در سـال 2004 ایـن ترکیب به صورت:55 درصد آلمان و 17 درصد انگلستان و 2/7 درصد هلند بوده اسـت و در سـال 2000 این ترکیب به صورت:71 درصد آلمان و 11/4 درصد آمریکا و 4/45 درصد بلژیک و 2/84 درصد سوییس و 2/13 درصد انگلستان و 1/19 درصد هـلند بـوده اسـت و یا در مورد کشور چین به این صورت است که بین 63 تا 65 درصـد فـرش‌های ایـن کشور به بازار آمریکا صادرمی‌شود و کشورهای انگلستان و آلمان و ژاپن هرکدام بین 8 تا 5 درصد سهم دارنـد.در مـورد کـشور ترکیه نیز به این صورت است که 36 درصد به بازار آمریکا و 20 درصد به بـازار آلمـان صادرمی‌شود و کشورهای:ایتالیا و انگلستان و اسپانیا نیز هرکدام چهار درصد سهم دارند.
فرش دسـتباف ایـرانی نـیز با چنین ترکیبی مواجه است. صادرات فرش دستباف ایران به بیش از یکصد کشور مـختلف
جـهان صورت می‌گیرد،ولی تقریبا نیمی از فرش‌های دستباف ایرانی به دو کشور می‌رود.در مجموع موارد زیـر را مـی‌توان از جـداول آماری صادرات فرش دستباف ایران استنباط کرد9.
*صادرات فرش دستباف به بیش از 100 کشور جهان انـجام مـی‌گیرد.
*حدود 98 درصد صادرات فرش دستباف ایران به 25 کشور جهان انجام می‌گیرد.
*حـدود 80 درصـد از صـادرات فرش دستباف ایران فقط به 10 کشور جهان صادرمی‌گردد.
*حدود 50 درصد صادرات فرش دستباف ایران فـقط بـه دو کـشور صورت می‌گیرد(در حال حاضر این دو کشور:آمریکا و آلمان و در سال‌هایی که آمریکا حـضور نـداشت دو کشور آلمان و ایتالیا بودند).
*حدود 15 درصد فرش دستباف ایران به کشورهای اسلامی صادرمی‌شود(در میان کشورهای اسـلامی کـشورهای:امارات متحده عربی،لبنان،عربستان،کویت،ترکیه،بحرین و قطر به ترتیب مـیزان بـیشتری فرش دستباف ایران را وارد کرده‌اند). در جدول(3)ترکیب صـادرات فـرش دسـتباف ایران به کشورها برحسب وزن و ارزش درج شده است.
(بـه تـصویر صفحه مراجعه شود)
4.ارزش صادراتی سایر کف‌پوش‌ها
جدا از فرش،بخش قابل توجهی از صادرات کـشور بـه انواع گلیم،گبه و...مربوط مـی‌شود کـه میزان آن طـی سـال‌های مـتمادی روندی رو به رشد داده است.نمودار(1)،مـیزان صـادرات این کف‌پوش‌ها را نشان می‌دهد.
میزان تولید فـرش دسـتباف در ایران
میزان دقیق تولید فرش در ایـران مشخص نیست،چون مـقدار قـابل توجهی از فرش‌های تولیدی جنبه مـصرف شـخصی داشته و روانه بازار نمی‌شوند.اما میزان آن در حدود چها تا پنج میلیون متر مـربع تـخمین زده می‌شود.
اگر بخواهیم میزان تـولید فـرش دسـتباف با فرش مـاشینی مـقایسه شود،شاید کمی حـیرت‌زده شـویم.ظرفیت نصب شده فرش ماشینی در کشور در حدود 150 میلیون متر مربع است،اما تولید در حـدود 70 تـا 80 میلیون متر مربع در سال است10.
5.روش تـحقیق
روشـ‌شناسی تحقیق تـوصیفی-تـحلیلی و روش تـحقیق کمّی از نوع پیمایشی بـوده است که از ابزار پرسشنامه جهت جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.جامعه آماری شامل تجار فـرش شـهر اردبیل است که در تجارت داخلی و صـادرات فـرش فـعالیت دارنـد. حـجم نمونه موردنظر 70 نـفر بـوده است و روش انتخاب نمونه‌ها به صورت تصادفی ساده بوده است.نرم‌افزار مورد استفاده نیز
SPSS
بوده است.
روایـی تـحقیق از طـریق جمع‌آوری نظرات متخصصان و صاحب‌نظران در زمینه صادرات فـرش و هـمچنین بـرخی فـرش بـافان حـاصل شده است.پایایی تحقیق نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ حاصل شد که در جدول(4)نشان داده شده است که نتیجه حاصله حاکی از پایایی مناسب پرسشنامه دارد.
(به تصویر صفحه مـراجعه شود) میانگین سابقه فعالیت پاسخگویان در امر تجارت فرش 4/4 سال و متوسط سن پاسخگویان 45 سال بوده است.همان‌طور که جدول‌های(5)و(6)نشان می‌دهند،بیشتر پاسخگویان فروشنده فرش دستباف بوده‌اند.همچنین پاسخگویان عمدتا تـحصیلات دیـپلم داشته‌اند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
6.نگرش افارد نسبت به عوامل پیش‌روی افت صادرات فرش دستباف
در این بخش علل کاهش صادرات فرش دستباف ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد(جـداول 7،8،9،10 و 11.)نـتایج آن به طور خلاصه به شرح زیر است:
1.برخلاف برخی باورها که در جامعه وجود دارد،پاسخگویان معتقد نیستند که عامل کاهش صادرات فرش دستباف تـکراری شـدن نقش‌ها و کاهش کیفیت فرش اسـت.
2.در عـین حال پاسخگویان معتقد هستند که موانع قانونی،عدم بازاریابی مناسب،قسمت نامناسب و رقبای خارجی نقش مهمی در کاهش صادرات فرش دستباف داشته‌اند.
3.تغییر سبک زنـدگی مـردم و تغییر ذائقه خریداران و ورود فـرش‌های مـاشینی و کیفیت بهتر این فرش‌ها نسبت به فرش دستباف باعث افزایش رغبت خریداران به فرش ماشینی نسبت به فرش دستباف شده است.
4.پاسخگویان دوام،سنتی بودن،تعلق آن به میراث فرهنگ کـشور و زیـبایی و ظرافت و شهرت را از نقاط قوت فرش دستباف در بازارهای جهانی دانسته‌اند.
7.مشکلات فرش دستباف از دید پاسخگویان
از پاسخگویان خواسته شد که علل مـشکلات کـنونی فرش دسـتباف را بیان کنند.برخی مطالب ذکر شده توسط تجار به شرح زیر هستند(جدول 10):
8.وضعیت آتی فرش
از پاسخگویان خـواسته شـد کـه نظر خود را درباره آینده صادرات فرش دستباف بیان کنند.آن‌ها معتقد بودند که وضعیت آتی فرش بـد خـواهد بود(جدول 11).
9.انتخاب فرش دستباف/ماشینی
از پاسخگویان خـواسته شـد بـا توجه به تمامی شرایط و خصوصیات موجود بین فرش دستباف و ماشینی کدام را برای منزل خود تـعیین می‌کنند،تمامی آن‌ها فرش دستباف را انتخاب کردند.وقتی از آن‌ها خواسته شد که عـلت این انتخاب خود را بـیان کـنند(با وجودی که برخی از آن‌ها فروشنده فرش ماشینی نیز بودند)،دلایل زیر را بیان نمودند:
1.ظرافت،زیبایی و دوام و قدمت آن.
2.سازگاری آن با روح و جان انسان و طبیعت.
3.جون نوعی سرمایه محسوب می‌شود و همواره روی بورس است و از قـیمت آن کاسته نمی‌شود.
4.از نظر سلامتی نسبت به فرش دستباف به بدن و عضلات صدمه کمتری می‌زند.
5.چون نفع خرید آن به مردم فقیر و زحمتکش پایین جامعه می‌رسد.
10.دیدگاه پاسخگویان نسبت به مدیریت فرش
هـمچنین پاسـخگویان وزارت بازرگانی را بهترین سازمان متولی فرش دانسته‌اند(جدول 12)و در عین حال دولت را عامل اصلی مشکلات کنونی فرش قلمداد نموده‌اند(جدول 13).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) در ادامه از پاسخگویان خـواسته مـی‌شود که موانع توسعه فرش را بیان نموده و راهکارهای بهبود فرش دستباف را ذکر کنند که نتایج مباحث گفته شده توسط آن‌ها در جدول(14)آمده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
11.مولفه‌های اثـرگذار بـر صادرات فرش
در این قسمت به این مساله می‌پردازیم که در کل چه مولفه‌هایی بر صادرات فرش موثر هستند؟این سوال به ما کمک می‌کند که بفهمیم بایستی کدام مولفه‌ها را مورد توجه قـرار داد تـا بـا بهبود آن وضعیت صادرات فرش ارتـقا یـابد.جـهت این کار از
روش تحلیل عاملی استفاده می‌شود.روش چرخش واریماکس انتخاب شده و روش تحلیل عاملی«مولفه‌های اصلی»می‌باشد. جهت مناسب بودن داده‌ها نیز از آزمـون بـارتلت و ضـریب
KMO
استفاده شد(جدول 15)که نتایج حاکی از مناسب بـودن دادهـ‌ها برای تحلیل عاملی دارد.
نتایج حاکی از آن است که هشت مولفه بر صادرات فرش دستباف اثرگذار هستند که در جدول(16)با ذکـر مـتغیرهای مـربوط به هرکدام نشان داده شده‌اند.بر این اساس،فروشندگان فرش بـیشترین نقش را در صادرات فرش دستباف بازی می‌کنند (بالاترین درصد واریانس به میزان 20/24 درصد).وزن هریک از (به تصویر صفحه مـراجعه شـود) مـولفه‌های دیگر در جدول(17)شرح داده شده است.کل واریانس تبیین شده توسط مـولفه‌ها 72/48 درصـد است.
جمع‌بندی و ملاحظات
نتایج تحقیق نـشان مـی‌دهد کـه پاسخگویان اعتقاد ندارند که کاهش صادرات فرش دستباف ناشی از تکراری شدن نـقش‌ها و کـاهش کـیفیت فرش است،هرچند که موانع قانونی،عدم بازاریابی مناسب،قیمت نامناسب و رقبای خارجی نـقش مـهمی در کـاهش صادرات فرش دستباف داشته‌اند.از طرفی تغییر سبک زندگی مردم و تغییر ذائقه خریداران و ورود فرش‌های مـاشینی و کـیفیت بهتر این فرش‌ها نسبت به فرش دستباف باعث افزایش رغبت خریداران به فـرش مـاشینی شـده است.پاسخگویان دوام، سنتی بودن،تعلق آن به میراث فرهنگ کشور و زیبایی و ظرافت و شهرت را از ویژگی‌های فـرش دسـتباف دانسته‌اند.موانع قانونی، عدم بازاریابی مناسب،قیمت نامناسب و رقبای خارجی نقش مهمی در کـاهش صـادرات فـرش دستباف داشته‌اند
همچنین در این تحقیق مولفه‌های ذائقه مصرف‌کنندگان، مسایل مربوط به بخش تولید،جنبه‌های هـنری فـرش،کیفیت محصول،قوانین موجود،عوامل خارجی،بازاریابی و فروشندگان مولفه‌هایی معرفی شدند کـه بـه‌طور کـلی بر صادرات فرش موثرند. پاسخگویان دولت را مهم‌ترین مقصر در امر کاهش صادرات فرش دستباف دانسته‌اند و در عین حـال وزارت بـازرگانی را هـمچنان بهترین گزینه برای تولی‌گری فرش دانسته‌اند.در عین حال پاسخگویان وضعیت آتی فـرش را بـد دانسته‌اند.
در نهایت پاسخگویان پیشنهاد می‌کنند که با ایجاد یک اتحادیه،تاسیس بانک یا موسسه مالی بـه مـنظور حمایت مالی و کاهش موانع گمرکی به صادرات این محصول کمک شود.
پیـشنهادات
1.ذائقـه مصرف‌کنندگان از جمله مولفه‌های موثر بر صادرات فـرش دسـتباف بـوده است که تغییر تدریجی آن موجب افول صـادرات شـده است.لذا بایستی نوع محصول ارائه شده مطابق با این ذائقه(نظیر طرح،نقش و حـتی ابـعاد فرش)تغییر یابد.
2.دولت مدیریت نـامناسبی دارد و پاسـخگویان از عملکرد آن نـاراضی بـودند.بـازتعریف نقش دولت و تدوین قوانین مناسب مـی‌تواند در رونـق فرش دستباف موثر باشد.
3.بیشتر پاسخگویان معتقد بودند که با توجه بـه سـختی کار فرش با بهبود اوضاع فـرش‌بافان این گروه کمتر بـه سـراغ تولید فرش می‌روند.این مـساله مـی‌تواند با ارتقای وضعیت بهداشتی و توسعه ادوات مناسب(که متاسفانه پس از سال‌ها همچنان به شکل اولیـه و سـنتی خود باقی مانده است)حـل شـود.
4.بـه باور پاسخگویان بـرخی عـوامل همچون مهاجرت روستاییان بـه شـکلی غیر مستقیم بر صادرات فرش اثر می‌گذارد.علت در این است که تولید فرش عـمدتا در روسـتاها قرار دارد.لذا باید تمرکز تولید فرش بـه شـهرها هم کـشیده شـود و ایـن کار از طریق برگزاری دورهـ‌های رایگان آموزشی و حتی تشویق مهاجران روستایی به ادامه تولید فرش(از قبیل اعتبارات و ...)بر تولید و بـه تـبع آن بر صادرات فرش دستباف موثر بـاشد.
پیـ‌نوشت
(1).شـما آبـادی و دیـگران،1384،ص 100-79.
(2).حشمتی،1381،ص 1.
(3).چوبینه،2007،ص 617.
(4).وبـ‌سایت سـازمان فرش ایران،1387.
(5).وب‌سایت سازمان فرش ایران،1387.
(6).شجری،1382،ص 222.
(7).ازوجی،1382،ص 255.
(8).فرحبخش،1381،ص 235-223.
(9).کیانی ابری و دیگران،1385،ص 112-87.
(10).بیطرف‌پور کرمانی،1389،ص 2.
(11).صادقیان،1389.
(12).خـوشبختانه بـعد از سـال‌ها کاهش در میزان صادرات فرش، صادرات فرش دسـتباف در سـه مـاه اول سـال 1389 نـسبت بـه مدت مشابه سال 1388 رشد ارزشی داشته و در سه ماه اول سال 1389 مقدار ارزش صادرات فرش بیش از 104 میلیون دلار بوده که این رقم برای دوره مشابه سال 1388 معادل 76 میلیون دلار بوده است کـه در حدود 36/7 درصد رشد داشته است.در سه ماهه اول 1389،مقدار صادرات وزنی فرش دستباف معادل 1625/4 تن بوده که این رقم برای دوره مشابه سال 1388 معادل 1174/7 تن بوده است که در حدود 38/36 درصد رشد داشـته اسـت.آمریکا با حدود 17 میلیون دلار واردات فرش دستباف از ایران در سه ماهه اول 1389 رتبه اول را در بین کشورهای واردکننده فرش دستباف ایران داشته است و پس از آن کشورهای امارات، آلمان،قطر،ژاپن،ایتالیا،لبنان،عربستان،کانادا،سوئیس، بـه تـرتیب بیشترین فرش دستباف را از ایران وارد کشور خودشان کرده‌اند(سایت خبر آنلاین،1389).
منابع
ازوجی،علاء الدین،بررسی بازارهای جهانی فرش دستباف و شناسایی محدودیت‌های تجاری و تـعرفه‌ای آن،مـجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی تـحقیقات فـرش دستباف ایران، تهران، صنایع دستی اصفهان 1382.
بیطرف‌پور کرمانی.محمد حسن،تحلیلی بر وضعیت فرش دستباف کشور در بازارهای جهانی،1389.
پرتال سازمان فرش ایران،آمار صادراتی سایر کف‌پوش‌ها،
حـشمتی رضـوی،فضل اللّه،مدیریت هنر و صـنعت فـرش ایران، انتشارات سمت،تهران،1381.
سایت خبر آنلاین[مصاحبه با فیصل مرداسی،رئیس مرکز ملی فرش ایران]،رشد صادرات فرش دستباف ایران،
شجری،هوشنگ و مرجان قوامی،صادرات فرش دستباف ایران با اتـحادیه اروپا و اثـر رقابت خارجی بر آن،مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی تحقیقات فرش دستباف ایران،تهران، 1382.
شم‌آبادی،محمد علی،سید حمید،خداداد حسینی،بازاریابی صادراتی فرش دستباف ایران:بررسی عوامل موثر و آسیب‌شناسی،فـصلنامه پژوهـشنامه بازرگانی،شـماره 43، تابستان،1386.
شم‌آبادی،محمد علی،خداداد حسینی،سید حمید،طراحی الگوی بازاریابی صادراتی فرش دستباف ایران،فصلنامه مـدرس علوم انسانی،پاییز،1384.
صادقیان،احمد،دولت مشکلات صنعت فرش را حل کـند،سـیبنا (سـازمان خبری اقتصاد ایران)
فرحبخش.ندا،بررسی عوامل موثر بر صادرات فرش،پژوهشنامه اقتصادی،شماره 223،1381.
کیانی ابری.مـهدی، خـاقانی.حسین،مقایسه ارزش افزوده فرش دستباف در شرایط تولید کارفرمایی و خویش‌فرمایی،فصلنامه گلجام،شماره 45،1386.
وبـ‌سایت شـرکت سـهامی فرش ایران،آمار صادرات فرش ایران، 26 آبان،1387.
یزدی.عباسعلی،ترکیب صادرات فرش دستباف ایران بـه بازارهای خارجی،1385.
Choobineh.Hosseini Alireza،.Mostafa،Lahmi.
Mohammadali،Khani Jazani.Reza،Shahnavaz.
Houshang(2007)،Musculoskeletal problems in
Iranian hand-woven carpet industry:Guidelines
for workstation design،Applied Ergonomics 38
2007.
