اصفهان مهد تمدن، فرهنگ و هنر و قطب صنایع دستی ایران است. اصفهان صنایع دستی بسیار متنوع و ارزشمندی دارد که زبانزد عام و خاص است و تمام مسافران داخلی و یا خارجی به عنوان سوغاتی آن را خریداری می کنند.
صنایع دستی اصفهان طیف گسترده و متنوعی از جمله قالی بافی، فلزکاری، خاتم کاری، فیروزه کوبی، نقاشی، کاشی کاری، قلمزنی، قلمکاری، نساجی و غیره را در بر می گیرد.
میدان نقش جهان اصفهان، بازار صنایع دستی اصفهان است. صنایع دستی زیبا و متنوعی را می توان در این مکان تاریخی باشکوه مشاهده کرد.
صنایع دستی اصفهان آنقدر زیبا، هنرمندانه و اصیل هستند که تقریبا هر کسی از میدان نقش جهان بازدید کند غیر ممکن است از صنایع دستی اصفهان خرید نکند.
در این مقاله قصد داریم شما را با مهم ترین صنایع دستی اصفهان آَشنا کنیم.
اصفهان انواع صنایع دستی مختلف و با کیفیت را تولید می کند. اما مهمترین صناع دستی اصفهان، هنرهای مرتبط با فلز مثل مینا کاری، ملیله کاری، حکاک و قلمزنی است که در ادامه مفصلا توضیح خواهیم داد.
یکی از صنایع دست تخصصی و منحص به فرد اصفهان، میناکاری است. میناکاری به هنر تزئین فلزات به وسیله ی رنگ های مختلف و ایجاد نقوش بسیار ظریف بر روی ظروف فلزی با استفاده از حرارت گفته می شود.
به منظور انجام میناکاری در ابتدا سطح فلزی مورد نظر چکش کاری می شود. میناکاری روی ظروف مختلف مانند بشقاب، گلدان، لوستر و غیره انجام می شود و بسیار پرطرفدار است.
پیشینه هنر میناکاری به 5 هزار سال قبل برمی گردد و هنری بسیار اصیل و زیبا است. امروزه بیشتر بر روی مس انجام می شود اما می توان روی طلا، نقره یا حتی سفال هم انجام داد.
ظروف میناکاری جنبه تزئینی دارند و حتی می توانید سفارش دهید تا تصویر خود یا عزیزانتان را روی ظرف مورد نظر نقاشی کنند تا به عنوان هدیه ای ماندگار از شما باقی بماند.
اصفهان کانون تولید و ساخت آثار میناکاری مختلف مثل گلدان، تابلو، کاسه و قدح، بشقاب، قاب عکس و غیره است و بسیار طرفدار دارد.
ملیله کاری
سابقه ی ملیله کاری در ایران به دوره ی هخامنشان بر می گردد. ملیله عبارت است از مفتول های باریکی به طور عمده از طلا یا نقره که از آن نگاره و طرح و نقش ساخته می شود و بر روی قالبی که اطراف آن با موم پوشانده شده است به هم اتصال و لحیم می شود.
اصفهان یکی از مراکز مهم ملیله کاری است.
یکی از ظریف ترین صنایع دستی ایران و اصفهان، قلمزنی بر روی انواع فلزات و آلیاژها است که سابقه ای بسیار طولانی دارد.
سابقه قلمزنی لااقل به دوره ساسانی بر می گردد و نمونه های باارزش آن در موزه های کشور قابل مشاهده است.
قلمزنی به هنر نقر(کندن) نقوش برسطح اشیای فلزی گفته می شود.
قلمزنی را می توان به صورت ساده، مشبک، برجسته کاری و جُنده کاری انجام داد و هرچه طرح ریزه کاری های بیشتر و ظرافت بالاتری داشته باشد، ارزش هنری بالاتری هم دارد.
حکاکی
حکاکی روی فلز، عبارت است از هنر خراشاندن و ایجاد نگاره ها و نقوش مختلف سطحی و کم عمق بر روی فلز. این هنر امروزه در شهر اصفهان که مرکز اصلی هنرهای مرتبط با فلز است بسیار رواج دارد.
خاتم سازی
خاتم، هنر آراستن سطح اشیاء چوبی، به صورتی شبیه موزاییک با مثلث های کوچک سه پهلو برابر یا دو پهلو برابر چوبی، استخوانی و فلزی و گاه عاج و صدف است.
پس از طی مراحل مختلف، نهایتا برگه ای از چوب که بر سطح رویی آن نگاره هایی زیبا از مثلث پدید آمده است، حاصل می شود که بر روی زیرساخت چوبی، چسبانده می شود.
قدیمی ترین نمونه های های خاتم مربوط به دوران صفویه است و امروزه خاتم سازی از جمله صنایع دستی است که در اصفهان بسیار رواج دارد و ماهرانه زیبا تولید می شود.
منبت کاری
منظور از منبت، رویاندن نقش نبات و گل و بته ایجاد کردن بر رو چوب است. در واقع به معنی اجرای نگاره های مختلف از گیاه، حیوان و انسان و سایر نگاره ها بر روی چوب است و برخی آن را ایجاد گل و بته و نگاره های فرورفته و برجسته روی چوب می نامند.
منبت کاری که هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب، یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران است و امروزه در اصفهان رواج دارد.
منبت کاری بر روی مبل، میز، بوفه، قاب عکس، قاب آیینه، جعبه ی قاشق و چنگال، سروس های رومیزی، انواع ظروف و ....انجام می شود.
معرق روی چوب
در لغت، اصولا به هر چیز گره دار، معرق می گویند. اما در مفهوم به هنر ایجاد نقش ها و طرح های زیبا گفته می شود که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب با پلی استر سیاه شکل می گیرد.
معرق هنری است که طی آن قطعات ریز و کوچکی که سازنده ی طرح بزرگتر است، در کنار هم قرار می گیرد.
قدیمی ترین کار معرق چوب در ایران، کاری است متعلق به استاد احمد رعنا که در سال 1313 ساخته شده است. امروزه معرق چوب در شهرهای مختلف از جمله اصفهان رواج دارد.
قلمکار سازی
قلمکار عبارت است از پارچه ای ساده و مازو شده از کرباس، کتان و غیره که بر آن به وسیله ی قالب و مهر، نقوشی تصویر کرده باشند و آن را به اشکال پرده، سفره، رومیزی و غیره درآورند.
در گذشته به قلمکارسازی، چیت سازی می گفتند به گونه ای که هم اکنون چیت ساز نام خاندانی بزرگ در اصفهان است.
پیشینه ی این هنر به زمان ایلخانیان بر می گردد. زمانی که پارچه های منقوش چینی وارد بازار ایران شدند. هنرمندان ایرانی به منظور رقابت با پارچه های چینی، دست به ابداع نقاشی روی پارچه با قلم یا به اصطلاح ابداع قلمکار نقاشی و سپس چاپ قلمکار با قالب و مهر زدند و بسیار موفق بودند.
امروزه اصفهان مکز مرکز مهم قلمکارسازی و تولید پارچه های قلمکار است.
فرش اصفهان
قالی، فرشی است پرزدار که از طریق دگری پرز و گره زدن آن بر تار و نیز پودگذاری بافته می شود. قالی، شاخص ترین و کامل ترین زیرانداز سنتی به لحاظ بافت و اجرای نگاره، طرح و نقش است.
سابقه ی بافت قالی به 2500 سال پیش بر می گردد و قالی پازیریک سند گویای خاستگاه این نوع زیرانداز زیبا و نفیس از ایران است.
نوشته ها و اشعاری که قالی ایران را توصیف کرده اند و همین طور آثار نگارگری که قالی ایران را به تصویر کشیده اند، همه نشانگر وجود و حتی رونق قالی بافی از خاتمه ی دوران هخانشی تا اواخر دوره ی صفویه است.
وجود 2300 تا 2500 تخته قالی نفیس به جای آماده از دوره صفویه، نشانگر عصر درخشان قلی بافی در دوران صفوی و اوج دقت و مهارت طراحان و بافندگان فرش ایرانی است.
استان اصفهان یکی از مراکز مهم قالی بافی ایران است. فرش هایی از شهرهای اصفهان، نایین، میمه به دلیل کیفیت و طراحی شهرت جهانی دارند.
اگر چه صادرات فرش و قالی در سال های اخیر با کاهش روبرو شده است ولی هم چنان از نظر صادرات فرش، ایران در راس سایر کشورهای جهان قرار دارد.
نگارگری
نگارگری یا نقاشی ایرانی از زمان مانی، نگارگر چیره دست ایرانی در دوره ی ساسانی موجودیت می یابد.
مهمترین مکاتب نگارگری ایران عبارتند از:
· مکتب اصفهان
· مکتب تهران
· مکتب قزوین
· مکتب شیراز
· مکتب تبریز
· مکتب هرات
که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند.
در زمان شاه عباس دوم که اصفهان پايتخت و مرکز هنر ايران شد، نگارگری هم در اين شهر تکامل يافت.
معمولاً برای نگارگری از چوب، عاج، فيبر و استخوان استفاده می شود و هر کارگاه راساً اقدام به توليد می کند و معمولاً برای دور قاب عکس و جعبه از خاتم و مينا استفاده می شود.
انواع نگارگری
تذهیب: حاشیه های تزئینی با نگاره هی هندسی و یا نگاره هی نباتی که برای آراستن سوره ها و آیات قران، کتاب ها، آثار نگارگری و خوشنویسی استفاده می شود.
تشعیر: حاشیه های تزئینی ا تزئیناتی در متن که افزون بر نگاره های هندسی و نباتی می تواند دارای نگاره های حیوانی هم باشد و معمولا تک رنگ و طلایی است.
نقاشی قهوه خانه ای: پیشینه ی این هنر به دوره صفویه بر می گردد و اصل ربطی به قهوه خانه ندارد. این نوع نقاشی دارای دو مضمون حماسی و خیالی سازی از عشاق است.
نقاشی گل و مرغ: این نوع نقاشی دردوره ی صفویه از دو کشور اروپایی فرانسه و ایتالیا به ایران وارد شد و در دوره ی قاجاریه به اوج رسید.
نقاشی پشت شیشه: این هنر از دوره ی زندیه شروع شد و به طور عمده با مضامین مذهبی مطرح می شود.
فیروزه کوبی هنری است که در طی آن فیروزه های باقی مانده و ناشی از تراش فیروزه به نحو جالب و هنرمندانه ای بر سطحی از یک بدنه یا زیر ساخت فلز یا آلیاژ در کنار هم نشانده می شود.
درد اصفهان فیروزه کوبی صرف نظر از جواهرات، بر روی ظروفی مثل بشقاب، سنگاب، کاسه، گلاب پاش، شمعدان و غیره انجام می شود.
در این هنر ابتدا زیرساخت آماده می شود و سپس کارفیروزه کوبی با دقت انجام می شود. یک فراورده فیروزه کوب، اعم از ظرف یا جواهرات عبارت است از شی مسی، برنجی، نقره ای یا برنزی که ذرات و قطعات ریز سنگ فیروزه بر قسمت هایی از سطوح آن به فرم موزاییک در کنار هم نشانده می شوند و جلوه ای خاص پیدا می کند.
سفالگری
سفالگری قدیمی ترین هنر اصیل ایرانی پس از حصیربافی است و امروزه در اصفهان بسیار رواج دارد. محصولت سفالی و سرلمیکی یا لعاب دار است و یا بدون لعاب.
فراورده های سرامیک و سفال در صورتی در زمره صنایع دستی محسوب می شوند که از نقاشی روی محصول و نیز انجام کارهای هنری تکمیلی برخوردار باشد.
محصول سفالی یا سرامیکی دوغابی یا همان قالبی باید دارای کاربرد مشخص مصرفی با تزئینی توامان بوده و در مجموع از ظرافت و زیبایی لازم برخوردار باشد.
کاشی سازی
از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان، کاشی سازی است. در این فرآورده ها ویژگی طرحها و نقشهای قدیمی به خوبی حفظ شده است و حتی امروز هم خواستاران بسیاری دارد. از دیگر هنرهایی که با استفاده از کاشی در اصفهان انجام می گیرد کاشی معرق می باشد که عبارت از بریدن و خرد کردن کاشی و در کنار هم قرار دادن آنها است.
از آنجا که نقش هایی که روی کاشی ها اجرا می شود تا حدی پیچیده است، کاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم کنند. از این رو صنعتگران طرح های مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند.
پس از اینکه طرح مورد نظر تهیه شد، صنعتگران آنرا روی کاشی پیاده می کنند. برای این منظور طرح مورد نظر را روی کاشی ساده که قبلاً آماده شده قرار می دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می کنند و به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می ماند که با ریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده، شکل و طرح مورد نظر برروی کاشی انتقال داده می شود.
پس از آن خطوط را بر حسب ذوق و سلیقه رنگ آمیزی کرده و جهت پخت به داخل کوره می گذارند. از این به بعد محصول آماده عرضه به بازار خواهد بود.
مسگری
مسگری یکی از صنایع دستی قدیمی ایرانی است که قدمت آن به پنج هزار سال قبل بر می گردد. اشیا و ظروف مسی دست ساز بسیاری که از عصر فلز یافت شده اند، هم اکنون در موزه های سراسر دنیا قابل مشاهده هستند.
اولین فلز کشف شده به دست انسان فلز مس بوده است و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده اند.
جالب است بدانید که کشف دو کوره ذوب فلز در محوطه سه هزار ساله در سیستان و بلوچستان نشان داد که مردم این منطقه از هزاران سال قبل به هنر مسگری و فلزکاری می پرداختند. مسگری در سال‌های اخیر با ترکیب با دیگر هنرهای ایرانی دوباره مورد توجه قرار گرفته است.
مسگری در اصفهان بسیار رواج دارد و در میدان نقش جهان بازاری با عنوان بازار مسگرها وجود دارد که هنرمندان در این بازار انواع مختلف ظروف مسی مثل پارچ، لیوان، بشقاب، سماور، گلدان و غیره را تولید می کنند.
