?نگاهی به اهمیت عضویت عربستان، ایران و مصر در بریکس
✍️رضا صارمی - دکترای امنیت ملی
اجلاس سران کشورهای بریکس از ۲ شهریورماه در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی آغاز به کار کرد. شاید بمب خبری این اجلاس در جریان سخنان رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی اعلام شد. ایشان در حضور هیئت‌های اعزامی از بیش از ۷۰ کشور که ۵۴ کشور آن از قاره آفریقا بودند، اعلام کردند که از ژانویه سال ۲۰۲۴، کشورهای ایران، عربستان، امارات، مصر، آرژانتین و اتیوپی به صورت رسمی به عضویت بریکس درمی‌آیند. نکته قابل توجه این است که در جریان اجلاس بریکس پلاس ـ که در اوایل تیر ماه برگزار شد و شامل 19 کشور بود ـ این کشورها درخواست عضویت در بریکس را داشتند؛ ولی تنها با عضویت شش کشور موافقت شد و نکته جالب‌تر اینکه با عضویت کشورهایی، مانند مالزی، اندونزی و ترکیه که از نظر توسعه اقتصادی نسبت به این شش کشور در موقعیت بهتری بودند، موافقت نشد. به نظر می‌رسد، به جز اقتصاد، عوامل دیگری هم در عضویت این کشورها مؤثر بوده است. عضویت ایران و عربستان در بریکس نشان می‌دهد، اعضای بریکس می‌خواهند نگرانی خود را درباره بازار انرژی برطرف کنند. عربستان و ایران به ترتیب دومین و سومین دارندگان ذخایر نفتی در جهان هستند. در کنار آن، ایران دومین کشور دارای منابع گازی در جهان است. بریکس قبل از عضویت اعضای جدید از نظر مساحت یک سوم خاک دنیا، ۴۰ درصد تولید ناخالص ملی و از نیروی کار فراوان و ارزان برخوردار بوده است و برای حفظ قدرت رقابت خود با کشورهای گروه ۷ باید توانایی خود را افزایش دهد. در همین زمینه، «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند می‌گوید، معتقدم ورود این کشورها انرژی بیشتری به سازمان می‌دهد، همچنین، بریکس به اهمیت منطقه خلیج فارس واقف است و به دنبال این است که به کمک کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی، آمریکا را از منطقه خارج کند. پیوستن ایران، عربستان و امارت می‌تواند هژمونی ساختاری قدرت کشورهای غربی را که در موارد بسیاری از طریق ابزارهایی همچون تحریم به ناعدالتی اقتصادی در جهان دامن می‌زنند، به چالش بکشد. درباره مصر و اتیوپی به نظر می‌رسد که بریکس از عضویت این دو کشور دو هدف را دنبال می‌کند: استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک مصر که کنترل کانال سوئز را در دست دارد و کنترل بر تنگه باب‌المندب و استفاده از ظرفیت کشورهای آفریقایی در تولید مواد غذایی. «لولا داسیلوا» رئیس‌جمهور برزیل در همین زمینه گفت: «قاره آفریقا ظرفیت کشاورزی بالایی دارد و قادر است نیاز‌های غذایی جهان و امنیت غذا را تأمین کند.» وی در ادامه تأکید کرد: «۶۰ درصد از اراضی قاره آفریقا قابل کشت است.» درباره آرژانتین هم مسئله استفاده از ظرفیت‌های کشاورزی مدنظر است. اصولاً در حال حاضر بحث کشت فراسرزمینی یکی از راه‌های مقابله با کمبود مواد غذایی است.
کشت فراسرزمینی به ویژه پس از جنگ اوکراین و افزایش قیمت جهانی محصولات غذایی با حساسیت بیشتری از سوی کشورهای دیگر دنبال می‌شود. با پیوستن اعضای جدید به ویژه جمهوری اسلامی مسئله مبارزه با یک‌جانبه‌گرایی غرب به سرکردگی آمریکا با شدت بیشتری از سوی اعضا دنبال می‌شود؛ به خصوص در موضوع حذف دلار از مبادلات کشورهای عضو و استفاده از ارز کشورهای عضو یا ارز مشترک که این موضوع از سوی روسیه دنبال می‌شود. روسیه پیشنهاد کرده است ارز تجاری به نام «بریکس» ایجاد شود. تصویب این طرح از سوی اعضا سرعت حذف دلار از مبادلات تجاری را در جهان سرعت می‌بخشد. به هر حال، بریکس به دنبال این است که تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص ملی جهان را به خود اختصاص دهد و احتمال این وجود دارد که دلار نقش خود را به مثابه یک اهرم تحریم علیه کشورهای مخالف سیاست‌های آمریکا از دست دهد. «شی جین‌پینگ» رهبر چین در اجلاس ژوهانسبورگ گفت: «برخی کشورها که فکر و ذکرشان حفظ هژمونی‌شان است، به شدت در تقلا هستند که بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه را فلج کنند. هر کشوری که به سرعت رو به توسعه باشد، هدف تحریم آنها می‌شود. هر کشوری که در حال رسیدن به آنها باشد، برایش مانع‌تراشی می‌کنند.» این سخنان نشان‌دهنده آن است که بریکس به دنبال این است که غرب را حداقل در حوزه اقتصادی به چالش بکشد. جمهوری اسلامی با پیوستن به بریکس فرصت طلایی را برای توسعه اقتصادی با سرعت بالا به دست می‌آورد. یکی از مشکلات کشورمان در بحث پیشرفت اقتصاد مسئله سرمایه‌گذاری خارجی است که پیوستن ایران به بریکس تا حد زیادی این مسئله را حل می‌کند. بریکس برای بهبود نظام پولی اعضا، بانکی را به نام بانک توسعه نوین و یک صندوق ذخیره ارزی بین‌المللی تأسیس کرده است که ما هم می‌توانیم از منابع این دو نهاد هم برای تکمیل طرح‌های اقتصادی و هم برای سرمایه‌گذاری استفاده کنیم. همچنین می‌توانیم از طریق کشورهای عضو با سهولت بیشتری به بازارهای آنها دسترسی پیدا کنیم. در کنار این موارد تولیدات محصولات دفاعی ایران طرفداران بسیاری بین کشورهای عضو دارد که در چارچوب سازمان بریکس فروش این تولیدات با سهولت بیشتری امکان‌پذیر است. تحریم‌های ظالمانه کشورهای غربی علیه جمهوری اسلامی سبب شده بود که حضور ایران در پروژه یک «کمربند یک راه» چین با کندی صورت بگیرد. حالا ورود ایران به بریکس مشکلات حضور ایران را در این پروژه تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. خبر ورود ایران به سازمان بریکس باعث نگرانی رژیم صهیونیستی هم شده است. روزنامه «جروزالم پست» پس از اعلام ایران به منزله یکی از اعضای سازمان بریکس در مقاله‌ای نوشت: «سازمان بریکس برخلاف غرب به اهمیت خاورمیانه واقف است و به دنبال گسترش نفوذ و نقش این گروه به سمت منطقه است. سازمان‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی تا کنون دارای در یک گستره جغرافیایی بوده‌اند؛ یعنی همه در یک حوزه و منطقه جغرافیایی بوده‌اند؛ مانند ناتو، آ سه آن و شانگهای، ولی برای اولین بار سازمانی تشکیل شده است که دارای یک منطقه جغرافیایی خاص نیست؛ بلکه گستره‌ای در سه قاره دارد و این نشان‌دهنده آن است که تعاریف در حوزه بین‌الملل در حال تغییر است و دنیا با فضاهای جدیدی در حوزه بین‌الملل روبه‌رو خواهد شد.»
