تولید کنندگان مواد غذایی در سراسر جهان با محدودیت های هرچه سختگیرانه تری در قالب مقررات بین المللی و انطباق با آنها روبرو هستند. در واقع این امر به بهبود سلامت جهان کمک می کند لیکن برای تولیدکنندگان نیز با تنگنا و مضیقه همراه است. به طوری که ملاحظه می کنید همچنان که تکنولوژی تکامل می یابد و وسایل و تسهیلات بیشتر و بیشتری با استفاده از اجزای مستقل و خودکار برای زمان های تولید سریع تر ساخته می شوند، این مقدار تجهیزات جدید می بایست در وهله اول به لحاظ گرید غذایی بودن مورد آزمون قرار گرفته و تایید شوند و فقط باید حاوی مواد و پرداخت کاری هایی باشند که جهت استفاده در صنعت غذا سالم و بی خطر تلقی می گردند. این بدان معناست که موادی مثل ورق استیل گرید غذایی نیز طی زمان ممیزی و بازرسی مورد آزمون قرار خواهند گرفت و چنانچه با مقررات مربوطه مطابقت و همخوانی نداشته باشند، آن وقت برای تولیدکننده شرایط و اخبار بسیار بدی خواهد بود.
بنابراین اگر دست اندرکار تولید غذا هستید یا عضوی از تیم طراحی تجهیزات صنعتی می باشید، زمانی مطلوبی است که خود را در زمینه دردسرها و مشکلات بالقوه ی مطابقت، که در سطح مواد بروز می کند آگاه سازید. امروز قصد داریم در خصوص ورق استیل گرید غذایی و صورتی که باید در هنگام استفاده در تاسیسات و دستگاه های فرآوری غذایی باشد عمیقاً کاوش کنیم.
هنگامی که این آلیاژ در سطح تجهیزات مورد استفاده در فرآوری غذایی قرار می گیرد، به راحتی و با اطمینان می توان گفت که استنلس استیل بنا به دلایل زیادی، معیار و استانداردی طلایی می باشد. اولین دلیل این است که این آلیاژ با طیف وسیعی از پرداخت ها به عنوان گزینه هایی قوی و مستحکم و همه کاره برای اغلب تجهیزات و لوازم برش در فرآوری مواد غذایی در دستگاه ها و تجهیزات امروز به کار گرفته می شود.
در اینجا به برخی علل دیگر در این رابطه چرا ورق استیل گرید غذایی تا این اندازه برای تولیدات غذایی غالب است، پرداخته می شود:
• سطح غیر قابل نفوذ آن مانع از آلودگی می گردد.
• در طیف وسیعی از پرداخت کاری های نهایی یافت می شود.
• سطح صاف و هموار آن با تصور و به منظور پاکسازی آسان طراحی و ساخته شده است.
• در بهترین و بالاترین شکل کیفیت، به راحتی بریده، فرو رفته و شکسته نمی شود.
• نسبت به فرسایش اسیدی که گاهی به وسیله مواد غذایی خاص به وجود می آید، حساس نمی باشد.
• سطح آن از نظر شیمیایی و باکتریولوژیکی حالت خنثی و بی اثری فراهم می سازد.
• به گونه ای ساخته شده که با پرداخت کاری های دیگر به راحتی ترکیب می گردد.
• به گونه ای ساخته شده که با مواد شوینده سمی و مضر به کرات می تواند شستشو شود.
• پرداخت نهایی آن در برابر آتش مقاوم است.
• در مواجهه با مواد غذایی تولیدی به عنوان سطحی خنثی و غیر واکنشی عمل می کند که بدین معناست که هیچگونه بوی غذا را به خود نگرفته و منتقل نمی سازد.
• در صورت نگهداری شایسته و کافی، قربانی خوردگی و پیری و فرسودگی زمانی نمی گردد.
• دارای خواص مقاومت در برابر لکه و زنگ زدگی باشد.
البته ورق استیل در هر یک از اجزای تاسیسات و دستگاه های فرآوری غذایی وجود نخواهد داشت لیکن در اغلب پرداخت کاری های استاندارد حضور دارد. در اینجا برخی از معمول ترین کاربردهای این آلیاژ معرفی می گردد:
• لوله های تبخیر کننده یا اصطلاحاً اواپوراتورها
• سیلو یا مخازن انبارش آرد
• تانک ها یا مخازن انبار شربت ها یا شیره ها
• بشکه های آبجو
• قالب های بستنی
• سیستم های نوار نقاله
• مخازن و محفظه های دوجداره مخصوص حمل مواد خوراکی
• مخازن نگهداری لبنیات
• مخلوط کننده های مواد غذایی
• ماشین ها و دستگاه های پوست کن
• دستگاه های پودر کننده مواد غذایی
• تجهیزات قنادی
• فر و اجاق های صنعتی
علاوه بر ورق استیل مورد استفاده برای سطوح در تماس با مواد غذایی و مواد دیگر، دستگاه های فرآوری و تولید غذایی مجهز به صفحه یا پلاک نام و مشخصات آن دستگاه نیز می باشند که اطلاعات اصلی را نقل می کنند نظیر نام محصول، هشدارهای ایمنی و سلامتی و اطلاعات و مشخصات مهم دستگاه. پلاک های اسم در دستگاه های استیل گزینه های ترجیحی و انتخابی در صنایع فرآوری غذایی اند به لطف خواص ضد باکتریایی، مقاومت عالی در برابر فرورفتگی ها، خراش ها و لکه ها و کارایی فوق العاده و ممتاز در محیط های شدیداً اسیدی و سوزاننده.
بسته با مشخصات محصول و دستگاه، پرداخت های نهایی استیل می تواند برای هزاران لوازم و تجهیزات دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد. به طوری که ملاحظه می کنید در خصوص کاربرد های فوق الذکر، سطح همه کاره و فوق هموار این آلیاژ برای تمام انواع مواد و دما مناسب و مطلوب است، چه مواد غذایی گرم باشند چه سرد، یا چه به شکل مایع باشند چه جامد.
چون امروزه در بازار تقریباً 150 گرید استنلس استیل وجود دارد، بنابراین خیلی راحت می توان در انتخاب یک محصول نهایی یا پرداختی که تمامی الزامات سازمان غذا و دارو را نمی تواند برآورده سازد، اشتباه نمود. گفته می شود که بسیاری از پرداخت ها ممکن است مشابه یکدیگر به نظر آیند، لیکن در واقع هنگام مواجهه با آنچه آنها می توانند در امور روزمره ایفا نمایند، مشخص می گردد که بسیار متفاوتند. به طور کلی می توان گفت سطوح نمایان استنلس استیل های گرید غذایی نسبت به گریدهای دیگر نفوذ پذیری شان خیلی کمتر و صافی و همواری شان خیلی زیاد تر می باشد. به عنوان مثال این انواع و اشکال خاص استنلس استیل می بایست بتوانند اسیدها، قلیاها و کلرید هایی مثل نمک را تحمل نماید که این نمک دائماً با سطح استیل در طول خط تولید در تماس است. اگر استیل چنین کیفیتی نداشته باشد، آنگاه این مواد سوزاننده می توانند به پدیده خوردگی زودهنگام دامن بزنند و به محض اینکه خوردگی شروع شود، واحد تولیدی می بایست به علت داشتن سطح ناهموار، فوراً از مدار خارج گردد.
برای کاربرد های صنایع غذایی یعنی در جاهایی که این خوردگی مضر و مخرب معمول تر است، تولید کنندگان ممکن است استیل های الکتروپولیش شده را انتخاب نمایند. این عمل یک مرحله ای موجب تقویت خواص ضد اسیدی آلیاژ و در نهایت می تواند مانع از خوردگی گردد که ممکن است باعث آلودگی شود.
اکنون که اطلاع حاصل کرده اید که چه انواعی از پرداخت های استنلس استیل برای ایمنی مواد غذایی یا کاربرد های گرید غذایی ساخته می شوند، اجازه دهید نگاهی بیندازیم به خصوصیات و ویژگی هایی که هر تولید کننده ای قبل از معرفی یک وسیله یا چیزی به کارخانه و تاسیسات اش لازم است بداند:
• آلیاژ استنلس استیل مورد نظر از مقدار صحیح و مناسب کروم تشکیل شده باشد:
برای استنلس بودن، آلیاژ می بایست حداقل 11 درصد کروم داشته باشد. این عنصر همان عاملی است که آن را نسبت به خوردگی و زنگ زدگی مقاوم می سازد. با نگاه علمی به آن می توان گفت این عنصر کروم است که به لایه خارجی سطحی استیل قدرت متصل بودن به اکسیژن می دهد. این عنصر لایه ای غیر فعال و خنثی بر روی سطح فلز تشکیل می دهد که آن را برای زنگ زدگی دشوار و مقاوم می سازد.
• در برابر حرارت مقاوم باشد:
به طوری که ذکر شد یکی از عللی که چرا استنلس استیل تا این اندازه برای طیف وسیع و گوناگونی از کاربرد ها در زمینه تولید و فرآوری مواد غذایی مناسب است، این حقیقت است که این آلیاژ شدیداً مقاوم به حرارت است. در واقع پرداخت آن نیز شامل خواص ضد آتش می باشد. چنانچه محتوای کروم و نیکل آن در سطوح و حدود صحیح و مطلوب نباشد، آنگاه استیل نخواهد توانست حرارت مورد نیاز برای تولید صنعتی غذا را تحمل نماید.
• بتواند رطوبت و مواد شیمیایی خاص را تحمل کند.
تقریباً تمام انواع استنلس استیل ها به گونه ای ساخته شده اند که می تواند سطوح بالایی رطوبت و مواجهه با مواد شیمیایی را حین کاربرد تحمل نمایند، از این رو جای تعجب نیست که انواع گریدهای غذایی می توانند بدون هیچگونه هراسی از به وجود آمدن خوردگی حفره ای، ترک یا خوردگی عمومی از عهده این چالش ها برآیند.
همانگونه که قبلا ذکر شد امروزه تقریباً 150 نوع استیل مختلف در بازار موجود است لیکن فقط تعداد کمی از آنها به طور قطع به عنوان گرید غذایی در نظر گرفته می شوند. اگرچه در این رابطه و نسبت به این قاعده موارد استثنا و خاصی وجود دارد، لیکن تقریباً تمام انواع استیل های گرید غذایی از گروه یا سری فولادهای 300 و 400 ساخته شده اند. در اینجا علل اینکه چرا این سری ها برای مصارف صنایع فرآوری غذایی مناسب ترین گزینه ها هستند، ذکر می شود:
• سری 300: این سری با افزودن کروم و نیکل تواماً ساخته می شود، به ترتیب با حدود 18 درصد وزنی کروم و 8 درصد وزنی نیکل. با این فرمولاسیون، استنلس استیل نهایی غیر مغناطیسی و اصطلاحاً نگیر می باشد.
• سری 400: این سری اغلب حاوی کروم است که با تعداد کمی از عناصر دسته های دیگر ممزوج شده است. به لحاظ ترکیب شیمیایی خاص اش، پرداخت یا محصول نهایی آن همواره جاذب آهنربا یا اصطلاحاً بگیر می باشد.
توجه: تعاریف اخیر درباره هر دو سری استیل های 300 و 400 و توجه به آنها بسیار حائز اهمیت است زیرا هر نوع آلیاژ هنگام استفاده نمی بایست خاصیت مغناطیسی داشته باشد یا بلعکس غیر مغناطیسی یا نگیر باشد. چنانچه قصد دارید تکیه ای استیل برای دستگاهی خریداری نمایید ابتدا اطمینان حاصل کنید که خواص مغناطیسی آن مناسب کار خواهد بود یا بلعکس تجهیزات و قسمت ها و اجزاء محیطی و اطراف را مختل خواهد کرد. اجازه بدهید نگاه دقیقی بیندازیم به گزینه هایی که برای تولیدکنندگان در رابطه با استنلس استیل های سری 300 و 400 قابل دسترسی است:
ورق استیل 304: این گونه؛ امروزه رایج ترین گزینه استیل گرید غذایی در بازار است و غالباً در خطوط تولید و صنایع لبنی، آبجوسازی و تجهیزات بهداشتی متفرقه در یک دستگاه یا کارخانه مورد استفاده قرار می گیرد.
ورق استیل 316: این آلیاژ، استنلس استیل گرید غذایی متداول دیگری است. همان نوعی است که غالباً در تولید صنعتی و تجاری مواد غذایی مورد مصرف می باشد زیرا نسبت به آلیاژ 304 از مقاومت خوردگی بهتر و بالاتری برخوردار است. علت این امر این است که محتوای عنصر نیکل آن نسبت به هم نوع خودش بیشتر می باشد.
ورق استیل 430: این نوع استنلس استیل نسبت به آنچه در سری های 300 مشاهده می شود مقدار نیکل کمتری دارد و نتیجتاً در برابر پدیده خوردگی در محیط های ناگوار و تند در مقایسه با بخشی از آلیاژهای سری 400 حساس و مستعد تر است. به طور کلی می توان گفت آلیاژ 430 را به منظور جلوگیری از زنگ زدن، بلافاصله پس از مواجهه با رطوبت می بایست خشک نمود.
موضوع قابل توجه دیگر اینکه مشاهده ی مجموعه ای دیگر از تعداد گریدهای جانبی امری عادی است، مثلاً گرید 8-18، بدین معنا که این اعداد به جای محتوای کروم و نیکل آلیاژ استنلس استیل می نشیند.
اگر به دنبال ورق استیل گرید غذایی تجاری فوق العاده محکم هستید، پس در این صورت شماره های بالاتر این آلیاژ ها مطلوب تر است. همانگونه که می دانید عنصر نیکل از زنگ زدگی جلوگیری می کند اما همیشه در شمول این سطوح بالا قرار نمی گیرد چرا که فقط مقادیر واقعی و خاصی از آن می تواند روزانه به طور ایمن و بی خطر استفاده شود، به ویژه اینکه اگر شخص مصرف کننده غذا نسبت به این عنصر آلرژی یا حساسیت داشته باشد. این سطوح در عین حال وجه دیگری است که می بایست در زمان انتخاب مواد مدنظر قرار گیرد.
وقتی که ورق استیل درست و مطلوب انتخاب می شود، آنگاه دغدغه اطلاع از عملکرد سطوح گرید غذایی تجهیزات تان را پیدا می کنید، یعنی جایی که ممکن است این دغدغه ها وجود داشته باشند.
از لحظه ای که کارخانه شما قطعات جدید را تکمیل و نصب می کند، موضوع کلیدی که به وجود می آید عبارت است از یک برنامه روشن و فشرده و مختصر برای پاکسازی و نگهداری آنها. البته اگر به صورت تجاری در حوزه تولید و فرآوری غذا کار می کنید، از قبل به منظور پایبندی و تعهد به مقررات مربوطه، در حال پاکسازی تجهیزات استیل به طور منظم و مرتب بوده اید، لیکن این برنامه و روال عادی و روزمره ی تمیزی و پاک سازی نمی بایست متوقف گردد.
بسته به نوع مواد غذایی و استیل انتخابی گرید غذایی که مواجه و مرتبط با پرداخت نهایی است، شما از روش های فهرست شده ذیل در خصوص پاکسازی مطلوب و صحیح، انتخاب خواهید نمود:
• پاکسازی فقط با بخار و آب
• به صورت مکانیکی و تمیز کردن با دستگاه خاص
• با مواد شوینده برای پودرهای تمیز کننده
• با محلول های قلیایی برای پرداخت های مستند به زنگ زدن
• حلال های ارگانیک
• اسید نیتریک
قبل از ایجاد در برنامه تان برای پاکسازی، مطمئن شوید که از فروشنده توصیه ها و راهنمایی های لازم را در خصوص بهترین کارکرد استنلس استیل تان دریافت نموده اید و همچنین اطمینان یابید برای مشاهده این که چه مواد پاک کننده ای می تواند در خط تولید و کارخانه شما مورد استفاده قرار گیرد، مقررات مربوطه را بررسی مجدد نموده اید.
چنانچه در انتخاب مواد به جهت اینکه بتوانید در محیط خط تولید دوام و تحمل داشته باشد، مراقبت به عمل آورده اید بنابراین نباید هیچ گونه هراسی از پدیده خوردگی شدید داشته باشید. اما اگر از استیل های خط تولید نگهداری نمی کنید پس می بایست خودتان با مسئله علت افت و تنزل تجهیزات به گونه ای کنار بیایید.
افرادی که در زمینه کار با فولادهای زنگ نزن گرید غذایی تازه کار و جدید هستند یکی از رایج ترین اشتباهاتی که مرتکب می شوند این است که پرداخت یا همان سطح ظاهری استیل را با برس و فرچه فولادی ساده یا همان فرچه سیمی تمیز می کنند. اگرچه ممکن است شما از همین فرچه سیمی در منزل برای سطوح فلزی مشابه استفاده نمایید لیکن برای استنلس استیل هرگز نباید به کار رود به ویژه برای فولادهای گرید غذایی که با کروم غنی شده اند زیرا درشتی و زبری سیم های فرچه می تواند به آسانی پیوستگی لایه اکسید را شکسته و نابود سازد. این امر می تواند منجر به ایجاد ترک، درز و شکاف و زنگ زدگی گردد که در آینده می تواند مشکلات پیچیده ای ایجاد نماید.
علاوه بر این به منظور مراقبت از اجزا و قطعات استنلس استیل تان اطمینان حاصل نمایید که هرگونه و به طور کامل تمام رهنمودهایی ارائه شده به شما توسط فروشنده را دنبال و رعایت می کنید و از آنجا که استیل، حتی گریدهای غذایی آن می تواند خوردگی حفره ای و خوردگی عمومی داشته باشد به نحوی که با چشم غیر مسلح قابل رویت نباشد، از این رو مهم است که تمام رهنمودها و دستورالعمل های تشخیصی و بازرسی لازم و ضروری را به کار ببندید تا اطمینان یابید که دستگاه یا وسیله شما با تمام مقررات و قوانین الزام آور مطابقت دارد.
منبع : راهنمای کامل انتخاب استیل گرید غذایی برای صنایع غذایی
