صنعت #کتاب و بازار کتاب (غیر از کتاب‌های کمک‌درسی و کنکوری)، بازار ایده‌آلی نیست. سرانه #مطالعه کشور نیز همین را به ما می‌گوید. عادت کتاب خواندن چیزی است که در عامه مردم باید احیا شود و ما دست‌انداران صنعت کتاب باید تمام تلاش خودمان را با وجود مشکلات زیادی که داریم انجام دهیم.
مشکلات چاپ، ممیزی، بازاریابی ناکافی و مهم‌تر از همه جذب سرمایه کم و بازگشت آن همه از معضلات این صنعت است که ما دست‌اندرکاران تولید و چاپ کتاب سال‌هاست درگیرشان هستیم. بخشی از مشکلات صنعت چاپ و توزیع کتاب نیز به عدم ثبات بازار ایران، نرخ ارز و مشکلات اقتصادی پایه‌ای این صنعت برمی‌گردد اما کسب‌وکارهای دیگر در همین بازار پرنوسان مشغول به کار هستند و توانسته‌اند با وجود مشکلات پیش‌رویشان باز پیش بروند درحالی در صنعت کتاب این سرعت پیشرفت آن‌چنان به چشم نمی‌آید.
معضل مهم دیگری که ما (تیم ازکتاب) در این بازار به چشممان آمد معضل دسترسی بود، این معضل نه تنها در شهرستان بلکه در تهران نیز مشاهده شد. بحث فروش آنلاین کتاب هم نتوانست این مشکل را آن طور که باید و شاید رفع کند و جواب‌گوی تمامی نیازهای دوستداران کتاب باشد. نیاز به فروش اینترنتی که در گذشته تا حدی نادیده گرفته شد امروزه در دوره کرونا بیشتر از همیشه خودش را نشان می‌دهد.
اما بیاییم کمی به خودمان حق بدهیم، هنوز هیچ تجربه خرید اینترنتی‌ای جای خرید از کتاب فروشی، گشتن میان قفسه‌های کتاب و بوی کتاب را نمی‌گیرد. دلیل اینکه دوستداران کتاب هم تمایل زیادی به خرید اینترنتی نشان نمی‌دادند همین بود. گپ و گفتگو در کتابفروشی، نوشیدن چای یا قهوه در کافه‌ای نزدیک، خرید اتفاقی کتاب‌هایی که قصدشان را نداریم، لذت خرید کتاب از کتابفروشیهای بزرگ و کوچک را در هیچ فروشگاه آنلاینی نمی‌توان تجربه کرد.
من، تیمور ستارزاده، به همراه دیگر دوستان تیم ازکتاب با بیش از ۲۰ سال تجربه در صنعت نشر و توزیع کتاب اعتقاد داریم می‌توان از پتانسیل‌های فضای مجازی استفاده کرد تا تمامی دست‌اندرکاران حوزه کتاب از ناشران و نویسندگان گرفته تا فروشندگان خرد کتاب بتوانند سهم بیشتری از بازار کتاب داشته باشند و دسترسی تمامی دوستداران و مشتریان به کتاب نیز راحت‌تر شود. اما صنعت کتاب و تیم ما چه پتانسیل‌های آنلاینی پیش‌روی خود می‌بیند.
نرخ نفوذ اینترنت و خرید اینترنتی
روزانه به نرخ نفوذ اینترنت در ایران افزوده می‌شود. پاندمی کرونا با تمام آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی‌ای که داشت، در رفتار خرید مردم نیز اثر گذاشت و خرید اینترنتی را بسیار افزایش داد. طبق گزارش‌ها ارزش معاملات و خرید اینترنتی در دوره کرونا بیش از ۲۸۴ درصد افزایش یافته و طبق مطالعات رفتار خرید مردم پس از پایان دوره کرونا تغییر آن‌چنانی نخواهد کرد و شیفت خرید فیزیکی به اینترنتی در جهان اتفاق افتاده است.
برای علاقه‌مندان کتاب، چرخیدن میان قفسه‌های کتاب، ورق زدن کتاب‌ها در کتابفروشی و حتی بوی کتاب بخشی از پروسه کتاب خریدن وحتی لذت‌بخش‌ترین بخش کتاب‌خوانی است. با وجود این مانند دیگر کسب‌وکارها، خرید و فروش کتاب نیز به سمت آنلاین شدن رفته و دربستر اینترنت انجام می‌شود. اما چرا؟
مزیت‌های خرید آنلاین کتاب
دلیل اصلی محبوبیت خرید آنلاین کتاب در چند سال گذشته همان سادگی و راحتی خرید اینترنتی است. در خرید اینترنتی این امکان را داریم که با جستجوی کتاب مورد نظر ارزان‌ترین قیمت این کتاب را در فروشگاه‌های مختلف پیدا کنیم یا حتی از تخفیف‌هایی که فروشگاه‌ها بر روی محصولاتشان می‌گذارند استفاده کنیم. کتاب‌فروشی‌ها می‌توانند با طراحی یک تجربه کاربری دلپذیر، ویترین مجازی‌شان را زیباتر و بهتر از ویترین واقعی‌شان بچینند و حتی تجربه تورق کتاب را برای مشتریانشان ایجاد کنند.
از دیگر مزیت‌های کتابفروشیهای آنلاین می‌توان به نبود محدودیت در فضا اشاره کرد. کتاب‌فروشی‌ها، بدون هیچ محدودیتی در فضا،با یک انبار کامل، می‌توانند شهرکتابی در اینترنت برای خودشان داشته باشند. همچنین دسترسی راحت مخاطبان کتاب به منابع نامحدود نقد و بررسی کتاب می‌تواند موجب شود تا مخاطبان بتوانند از بین کتاب‌های جدید یا حوزه‌هایی که آشنایی کافی با آن ندارند بهتر انتخاب کنند. این دسترسی امروزه در دوره کرونا اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ یعنی می‌توان امنیت و سلامت را نیز به مزیت‌های خرید آنلاین کتاب اضافه نمود.
دلیل دیگر زمان است؛ چیزی که این روزها برای همه کم است. علاوه بر صرفه‌جویی در وقت، خرید کتاب و انجام آن با لباس خانه و تنهادر چند دقیقه، دسترسی به کتاب و خرید آن در هر زمان مزیت دیگر خرید آنلاین کتاب است. ممکن است شما نصف شبی که بی‌خوابی به سرتان زده یادتان بیفتد کتابی را می‌خواستید بخرید یا موقع شنیدن پادکست شبانه به فکر خرید کتاب بیفتید. امکان خرید در تمامی ساعات روز و شب هم مزیت قابل توجهی برای کتابفروشیهای آنلاین به حساب می‌آید.
چالش‌های خرید و فروش کتاب آنلاین
با وجود تمام مزیت‌های خرید و فروش آنلاین کتاب، چالش‌هایی نیز پیش روی این صنعت آنلاین وجود دارد. فروشگاه‌های سنتی کتاب حسی از تعلق در مشتریانشان به وجود می‌آورند. بدین صورت که با ایجاد فضایی کوچک، دوستداران کتاب می‌توانند به بحث و گفتگو بپردازند. ایجاد چنین حس تعلق و فضاهایی از این دست همچنان جزء چالش‌های خرید و فروش آنلاین کتاب است. دسترسی به اینترنت نیز چالش مهمی در صنعت کتاب آنلاین کشور است؛ هنوز کم نیستند کسانی که دسترسی به اینترنت ندارند یا نحوه خرید کتاب آنلاین برایشان جاافتاده نیست.
علاوه بر پاندمی کرونا، مزیت‌های دیگر خرید اینترنت مانند سهولت خرید تنها با چند کلیک و خواندن نقدها و نظرها در مورد کتاب، نویسنده و مترجم از پتانسیل‌های دیگر فضای مجازی است.
مسئله‌ای که ما با آن برخورد داشتیم و احساس کردیم می‌تواند بخشی از معضل صنعت چاپ و نشر کتاب را حل کند پتانسیل به وجود آوردن سامانه جامع کتاب است. ما در گروه توسعه و فناوری نوروز، در پروژه حافظه ملی ایرانیان، توانستیم سامانه‌ای را ایجاد کنیم تا بتوان در بانک اطلاعات کتابخانه ملی و کتابخانه‌های ایران کتاب یا نشریه مورد نظر خود را جستجو کرد و آن را در نزدیک‌ترین کتابخانه یافت.
در استارت آپ ازکتاب، ما می‌خواهیم سامانه‌ای هوشمند را برنامه‌ریزی کنیم که مبتنی است بر متادیتا یا فراداده کتاب و با پردازش اطلاعات کتاب‌های موجود در بانک اطلاعات کتابخانه ملی و دیگر منابع موجود، یک رده‌بندی هوشمند از کتاب‌ها می‌سازد. از این طریق، می‌توانیم نقاط اکوسیستم کتاب را به هم متصل کنیم و تمام بخش‌های این صنعت را از جمله فروش، توزیع، زنجیره تأمین و حتی فروشگاه‌های فیزیکی کتاب متحول کنیم.
کتاب کالایی فرهنگی است و مثل هر کالای فرهنگی دیگری مورد بحث، نقد و گفتگو قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر ما شاهد تلاش کتاب فروشی‌ها و نمایندگی‌های انتشارات برای به‌وجود آوردن فضایی جهت بحث و گفتگو بودیم و نتایج مثبت آن را در فروش کتاب دیدیم. اما این فضاها و یا به اصطلاح پاتوق‌های فرهنگی در ایران همیشه تحت سلطه کافه‌ها بوده و سهم کمی به دست‌اندرکاران کتاب رسیده است. پتانسیل ایجاد این ارتباط در بستر اینترنت کاملا وجود دارد، فروم‌ها و باشگاه مشتریان می‌تواند محل مناسبی برای دورهمی‌های مجازی علاقه‌مندان به کتاب و کتاب خوانی باشد.
یکی از امکان‌های فروش اینترنتی که در فروشگاه‌های فیزیکی کتاب وجود ندارد، قابلیت هدف‌گیری مجدد یا ریتارگتینگ (Retargeting) است. ما می‌توانیم با ایجاد بانک اطلاعات مشتریان و کتاب‌های خریداری شده توسط آن‌ها، خریدهای بعدیشان را حدس بزنیم و یا آن‌ها را از کمپین‌های تخفیفی خود مطلع کنیم. قابلیت دیگر این است که می‌توان مشتریان را ترغیب کرد تا کتاب جدید نویسنده یا مترجمی را تهیه کنند که قبلا کتابش خریداری کرده‌اند.
از طرفی، ایجاد پتانسیل در صنعت آنلاین کتاب می‌تواند راهی باشد برای تبدیل ارزش‌های خرید کتاب از فروشگاه فیزیکی و ایجاد یک امکان و پتانسیل. یکی از این ارزش‌ها و لذت‌های خرید کتاب از فروشگاه‌های فیزیکی راهنمایی و گپ زدن با کتاب‌فروش است که توانایی راهنمایی مشتریان را دارد و معمولا فرهیخته و به اصطلاح اهل کتاب است. ما معتقدیم که شبیه سازی این ارزش در فضای آنلاین نه تنها غیر ممکن نیسنت بلکه می‌توان این لذت را حتی از این هم فراتر برد. ایجاد بستری که در آن نویسنده‌ها، منتقدان و اهالی اکوسیستم کتاب بتوانند نوشته‌های خود را در مورد هر کتاب، نویسنده یا حتی مترجم منتشر کنند می‌تواند راهنمای بهتری از فروشنده کتاب باشد و انتخاب را آسان‌تر کند. مقاله‌ها، پست‌ها و حتی نظرات کاربران دید وسیع‌تری به مخاطبان می‌دهد و حتی با روش‌های مارکتینگی می‌توان مسیر مخاطبان را تعریف کرد و آن‌ها را به سمت دریافت اطلاعات مفید، مشاهده موارد مشابه و در نهایت خرید بیشتر یا دیگر اهدافی که دنبال می‌کنیم هدایت کرد.
تیم هم‌بنیان‌گذاران استارتاپ ما یعنی تیمور ستارزاده، حامد کنی، محمد کنی و جلال سمیعی معتقد است که چالش اصلی بازار کتاب در زندگی امروز مردم ایران لزوما معضل عرضه ناقص خبر و اطلاعات و کالای کتاب نیست بلکه به وضعیت و چالش‌های توزیع کتاب و هزینه‌ها و فرایندهای لجستیکی تا رسیدن کتاب به مشتری (خریدار) و مخاطب (خواننده) هم مربوط است. ازکتاب تلاش می‌کند تا با هم‌افزایی بازیگران کوچک و بزرگ زیست‌بوم کتاب و اکوسیستم نوآوری، به رونق و رشد صنعت نشر و فرش کتاب کمک کند.
ازکتاب یک استارتاپ مبتنی بر متادیتای بانک اطلاعات کتاب در کاربردی‌سازی و تجاری‌سازی دیتا و کاتالوگ کتاب برای استفاده ذینفعان اکوسیستم نشر و توزیع کتاب مانند مولفان ناشران کتابفروشان خوانندگان و پدیدآورندگان کتاب است. در دی ماه ۱۳۹۹ صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین استارتاپ ازکتاب را برای سرمایه‌گذاری پذیرفت و به ما در گروه توسعه فناوری نوروز برای تحقق رویای ازکتاب پیوست.
