اتان کلبرگ از پژوهشگران بسیار مشهور و تأثیرگذار شیعه‌پژوهی غرب است. او دانش‌آموخته مدرسه عبری اورشلیم و ساکن سرزمین اشغالی رژیم صهیونیستی است.
کلبرگ مقالات و کتب متنوّعی در حوزه شیعه‌شناسی از خود منتشر کرده است از جمله بحث درمورد اصحاب پیامبر از نگاه شیعه، خلیفه اوّل از نگاه شیعه و اثر ممتاز کتابخانه سید بن طاووس که حتّی در میان پژوهش‌های شیعیان نظیری ندارد.
او در سال 1976 میلادی برای اوّلین بار مقالهای راجع به مسئله غیبت منتشر کرد و در آن به تاریخ غیبت صغری و مسئله امامان دوازدهگانه در سنّت شیعی توجّه کرد.
کلبرگ در این مقاله به مسئله تکامل دیدگاههای اعتقادی شیعه می‌پردازد. به گمان او شیعیان در ابتدا خود را امامی می‌خواندند ولی بعد از مدّتی به شیعیان اثنی عشری تبدیل شدند. این تغییر تدریجی و نرم، حاصل نیاز آنان به تجدید نظر درمورد اعتقادات و بنیان‌های فکریشان بود.
به عقیده کلبرگ از زمان امام صادق علیه السلام تا شروع امامت حضرت مهدی، شیعیان به دو مسئله باور جدّی نداشتند: غیبت و دوازدهگانه بودن امامان.
شیعیان دوازده امامی درمورد غیبت و همچنین امام دوازدهم ساکت بودند ولی بعد از شهادت امام عسکری علیه السلام نیاز دیدند که این مطالب را از دیگر مکتب‌ها به سرقت برده و در مکتب فکری خودشان داخل کنند. آنان این احادیث را از مکتب فکری واقفیه یعنی شیعیان هفت امامی، به سرقت بردند و داخل در احادیث خودشان کردند. شاهد دیگر بر دیدگاه آنان این بود که اسباط اسماعیل دوازده نفر بودند. لذا شیعیان دیدند عدد دوازده مقدّس است و به این مسئله اعتقاد محکمی پیدا کردند.
کلبرگ برای این ادّعاها شواهد مختلفی ذکر می‌کند از جمله اینکه مسئله غیبت در کتب حدیثی قبل از شهادت امام حسن عسکری علیه السلام، مورد اشاره قرار نگرفته است. کتاب «بصائر الدرجات» صدها حدیث درمورد اهلبیت پیامبر نقل می‌کند ولی در این میان سخنی از احادیث غیبت نیست. همچنین کتاب «محاسن» هیچ سخنی از امامان دوازدهگانه و غیبت نمی‌آورد. سخن از مسئله غیبت برای اولین بار در اواخر قرن سوّم و همچنین قرن چهارم پدیدار شد. البته با بررسی متون حدیثی شیعه به این نکته توجّه پیدا میکنیم که جزئیات غیبت صغری و کبری و همچنین طولانی شدن غیبت آن حضرت، هنوز تا قبل از کتاب کافی روشن نیست و این نشان می‌دهد شیعه همچنان در این مسائل ابهام دارد.
کلبرگ شواهدی از این دست در مقاله خود ارائه می‌کند و نتیجه می‌گیرد که اعتقاد به غیبت و امامان دوازدهگانه، برخاسته از احادیث واقفیه، اهلسنت و همچنین متون کهن یهودیان است.
ادّعاهای کلبرگ درمورد منشأ پیدایش شیعه و نظر شیعیان راجع به غیبت و امامت، از مسائل چالشی دینپژوهی در چند دهه اخیر بوده است. برخی دیدگاه او را پذیرفته و برخی نیز به نقد و بررسی آراء او پرداختند.
به نظر می‌رسد که دیدگاههای کلبرگ در این مقاله از جهات مختلفی دارای اشکال باشد:
1- از سدهی اوّل هجری قمری، کتابهای بسیار کمی به دست ما رسیده است. یکی از این کتاب‌ها، «کتاب سلیم بن قیس» است که با عنوان اسرار آل محمّد به فارسی ترجمه و منتشر شده است. در این کتاب به صراحت درمورد امامان دوازدهگانه صحبت شده است. یعنی بیش از صد و پنجاه سال قبل از اتمام امامت بوسیله حضرت مهدی عجّل الله فرجه، درمورد تعداد امامان احادیث متعدّدی وارد شده است. هرچند در سلیم بن قیس، سوالات و ابهاماتی وجود دارد ولی مسلّم است که این کتاب در سدهی اوّل هجری قمری در میان مسلمانان وجود داشته است.
بر اساس حدیثی که در این کتاب نقل شده، رسول خدا که می‌فرماید: خداوند بعد از من، دوازده وصیّ و رهبر از نسل و خاندان من را به پیشوایی شما برگزیده است اوّلین آنان علی بن ابی‌طالب علیه السلام سپس حسن بن علی علیه السلام و سپس حسین بن علی علیه السلام و سپس 9 فرزند از فرزندان اویند. (کتاب سلیم بن القیس الهلالی، ج 1، ص 175)
2- کتب زیادی در عصر حضور معصومین وجود داشته است که نام آن کتاب‌ها در کتب فهرست‌نگاری ذکر شده ولی آن کتاب‌ها در حوادث مختلفی از بین رفته و به دست ما نرسیده است. مانند کتاب «الملاحم و الفتن» نوشته علی بن یقطین، یا کتاب «الغیبه» عبیس بن هشام ناشری که قابل بازیابی است. این چند کتاب همگی قبل از غیبت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه به نگارش درآمده‌اند.
3- رساله‌هایی از دوران حضور معصومین در اختیار ما قرار دارد. در یکی از این رسالهها، از میان 17 حدیث، 3 حدیث مربوط به غیبت و تعداد امامان شیعه است. مانند روایت پیامبر اکرم که خطاب به حضرت علی علیه السلام فرمود: ای علی! من و یازده تن از فرزندان تو، ستونهای دنیا هستیم. زمانی که آخرین فرزند ما از دنیا برود، زمین نیز با اهل آن از بین می‌رود. (الاصول الستّة عشر، ص 140)
4- کلبرگ ادّعا می‌کند کتاب بصائر الدرجات که درمورد امامان شیعه است، حرفی از غیبت به میان نیاورده است. او توجّه ندارد که این کتاب درمورد علم امامان است و قاعدتا مباحث خارج از این حیطه، داخل در کتاب نمی‌شود. بنابراین احادیث غیبت را باید در کتاب دیگر همین مؤلف با عنوان «الملاحم» جستجو کرد. با این حال با جستجویی در بصائر الدرجات میبینیم که احادیث و اشاراتی به مسئله امامان دوازدهگانه و غیبت نیز وجود دارد. از جمله روایت امام باقر علیه السلام که می‌فرمایند: دوازده امام از آل محمّد وجود دارد که همه آنان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت میکنند و نور آنها در آسمان است. (بصائر الدرجات، ص 320)
5- کلبرگ کتاب شخصی به نام احمد بن محمد السیّاری را در سال 2009 میلادی تصحیح و منتشر می‌کند. او از اصحاب امام هادی و امام عسکری است و کتاب او متعلّق به عصر حضور است. در این کتاب حدیثی درمورد غیبت امام دوازدهم وارد شده است. هیچ یک از روایان این حدیث، متعلّق به فرقه‌های غیر شیعه دوازده امامی نیستند. امام صادق در آن حدیث می‌فرماید: تاویل آیه «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِماءٍ مَعِينٍ» این است که امامی از شما در زمین می‌رود و غایب می‌شود و امام جدیدی به سمت شما نمی‌آید. کلبرگ چگونه این کتاب را ویرایش کرده ولی از این احادیث بی‌اطّلاع بوده است؟
به نظر می‌رسد مقاله کلبرگ با وجود دقّت‌های خوبی که در برخی از قسمت‌ها داراست، فاقد جستجوی دقیق و کامل در موضوع بحثش باشد.
