مقدمه:
«خرفت خانه» یا «استودان» یکی از مکان های دفن مردگان در زمان های گذشته بوده است. در منطقه ممسنی چندین نمونه از این گوردخمه ها در دل کوه ها موجود می باشد که یادگاری از آئین ها و سنت های گذشتگان می باشد.
این «دخمه» به نام «استودان» که در زبان محلی به آن "خرفت خانه" می گفتند در منطقه فهلیان ممسنی، میان روستاهای «جنجان» و «فهلیان» در مکانی به نام پوزه "آب تپ تپو" در کمرکش کوه قرار دارد. این اثر باستانی که حداقل مربوط به 2500 سال قبل می باشد محلی برای تدفین مردگان در زمان های گذشته بوده است.
در زمان باستان مردم ایران، مردگان خود را یا در خاک دفن می کردند یا در آتش می سوزاندند یا در آب می انداختند اما با روی کار آمدن دین زرتشت و با توجه به اینکه در دین زرتشت سه عنصر آب، خاک و آتش مقدس به شمار می رفتند، تدفین مردگان در آب یا آتش یا خاک به علت آلوده کردن آنان گناه شمرده می شد به همین علت مردگان را در مکان های این چنینی می گذاشتند که طعمه پرندگان گردد. مردگان بعد از مراسماتی که برای آنان انجام می شد به وسیله چند نفر از موبدان زرتشتی به دل کوهستان حمل می شد و در این مکان قرار داده می شدند و سپس کفن از روی آن برداشته می شد تا خوراک پرندگان گردند و بعد از مدتی استخوان های مردگان را در چاه های مخصوصی می انداختند.
این مکان به نام های متفاوتی چون دخمه، گوردخمه، خرفت خانه، بردگوری، استودان نامیده می شدند. این دخمه ها که در دل کوهستان ها و معمولا به صورت مربع یا مستطیل به وجود می آمدند از زمان مادها تا دوره ساسانیان مورد استفاده قرار می گرفته است. البته نظریه دیگری هم وجود دارد مبنی بر اینکه این مکان ها محلی بوده است برای قرار دادن افراد مریض و سالخورده که در حین حرکت کاروان ها یا کوچ ایلات دیگر توانایی ادامه مسیر را نداشتنه اند و برای جلوگیری از کند کردن حرکت کاروان ها و ایلات آنان را به همراه مقداری آب و غذا در آنجا می گذاشته اند تا بعد از مدتی فوت نمایند و مانع حرکت آنان نشوند. البته با توجه اینکه در میان عشایر و خصوصا ایلات لر احترام به بزرگان و سالخوردگان هر ایل و طایفه بسیار زیاد بوده است حداقل در مناطق عشایرنشین این نظریه تا حدودی رد می شود ولی ممکن است برای بقیه مناطق ایران درست باشد.
به قلم: سید پژمان حسینی نویسنده و پژوهشگر تاریخ
آدرس اینستاگرام: tarikh_mamasani_rostam
