مقدمه:
محمود افغان از سرداران زمان صفویه بود که در دوران بحران اقتصادی و ضعف حاکمان صفویه بر علیه آنها علم قیام برافراشت و حکومت صفویه را خلع و خود پادشاه ایران شد! یکی از نقاطی که از لشکرکشی های محمود افغان در امان نماند منطقه ممسنی بود!
«محمود شاه هوتکی» که در ایران معروف به محمود افغان بود در سال 1137 هـ.ق برای به اطاعت کشاندن کهگیلویه و شولستان(ممسنی) از راه شیراز وارد شولستان میگردد. وی در صحرای سه تلون و تل افغان (منگودرز)و پاتاوه یاسوج مستقر و مذاکرات خود را با سران و فئودالهای کهگیلویه و شولستان (ممسنی) آغاز ولی خوانین این نقاط از اطاعت وی سرباز زدند. محمود بی نتیجه از این لشکرکشی از راه شولستان عازم شیراز گردید.
پطروشفسکی در تاریخ ایران چنین مینویسد:
«... محمود برای انقیاد و تصرف ناحیه کوهستانی کوه گیلویه و شولستان که در شمال غربی فارس واقع است لشکر کشید ولی با مقاومت سختی مواجه شده با دست خالی بازگشت».
میرزا حسن فسایی در فارسنامه ناصری لشکرکشی محمود افغان به شولستان را چنین بیان می کند:
«نادر به قصد تسخیر بلاد عراق از شیراز نهضت فرمود و قبل از ورود به قصبه کازرون جماعتی را معین نموده چون قضای ناگهانی وارد قرية سمغان کازرون که مردمانش برای اتحاد مذهبی با افغانان پیوسته ، در خرابی و کشتن اهل شیراز اغماض نکرده بودند شدند و به تلافی خونهای ناحق به مکافات رسیدند پس از کازرون به شولستان و بهبهان رفته خوانین شولستان و کهگیلویه که سر در اطاعت محمود افغان اشرف در نیاورده بودند و میرزا قوام الدین طباطبائی کلانتر بهبهان که سه چهار مرتبه سپاه افغان را در محاصره بهبهان شکست داده بود مورد عنایت فرمود»
محمود افغان پس از بازگشت به شیراز غالب آبادیهای شولستان را که در مسیر خود بود به تلی از خاکستر مبدل گردانید و به گمان زیاد آثار شهر ویران شده «اوغون» دو قلات گوری دشمن زیاری بازمانده خرابیهای افغانها باشد.
البته محمود افغان موفق به تصرف کل ایران نشد و دامنه حکومت او بیشتر از اصفهان، کرمان و سیستان نرفت و برخلاف تصور عموم، او در میان فاتحان ایران، کمترین جرم و جنایت رو مرتکب شد و با مردمان شهرهای تصرف شده بی نیکی برخورد میکرد، همچنین در زمان تصرف دربار پادشاهی صفوی با شاه و شاهزادگان با عزت رفتار نمود. هر چند در اواخر عمر حکومت کوتاه خود( 3 سال بیشتر حکومت نکرد) دچار بیماری روانی گشت و دست به جرم و جنایات های زد، مثل کشتن 3000 نفر از درباریان شاهنشاهی که بر علیه او توطئه کرده بودند. او بخاطر بیماری از حکومت خلع و توسط پسر عموی خود کشته شد.
نتیجه گیری:
علی رغم لشکرکشی محمود افغان به ممسنی اما در سالهای بعد به واسطه حضور محمدخان بلوچ که از فرماندهان افغان ها بود ممسنی در حالت آرامی قرار داشت و این وضعیت تا قیام محمدخان بلوچ در زمان نادرشاه ادامه داشت.
به قلم: سید پژمان حسینی نویسنده و پژوهشگر تاریخ
آدرس اینستاگرام: tarikh_mamasani_rostam
