مقدمه:
اصلاحات ارضی یا لغو نظام ارباب و رعیتی، تغییراتی اساسی در نحوه مالکیت اراضی به ویژه اراضی کشاورزی به منظور افزایش بهره‌وری عمومی جامعه بود که به دستور محمدرضا پهلوی و نخست وزیران علی امینی و اسدالله علم به تحقق پیوست.
تا پیش از سال 1341 شمسی منطقه ممسنی در بست در دست خوانین منطقه بود و آنچه ماحصل زمین های کشاورزی و مراتع کوهستانی بود سهم بیشتر به خوانین و سهم کمتر به مردم می رسید.
با لغو رژیم ارباب رعیتی از سال 1341 شمسی اصلاحات ارضی در ممسنی شروع شد. اصلاحات ارضی در سه مرحله در منطقه ممسنی انجام گرفت. شاه با تفسیری که از دهقانان زمین دار میکرد( 5 هکتار زمین آبی برای هر خانواده پنج نفره) شروع به تقسیم اراضی کرد.
تقسیمات در استان فارس و ممسنی به شرح زیر انجام گرفت:
مالکان کمتر از 2 هکتار: 62 هزار خانوار.
مالکان 2_10 هکتاری: 67 هزار خانوار.
مالکان 10_15 هکتاری: 6 هزار خانوار.
مالکان 15_50 هکتاری: 5 هزار خانوار.
مالکان 50_100 هکتاری: 1800 خانوار
شاه که از ابتدا پیش بینی مخالفت ها را می کرد و می خواست که با خوانین منطقه کنار بیاید، بدین منظور بعد از چندین مرتبه فرستادن مامورین بلندپایه نظامی به ممسنی برای آخرین بار در اسفند سال 41 شمسی تیمسار همت و سرهنگ حریری رئیس سازمان امنیت فارس را به ممسنی فرستاد تا بعد از مذاکرات با خوانین آنان را به شیراز برده و از آنان التزام بگیرد که مخالفت نکنند.
خوانینی که به شیراز رفته و تعهد دادند به شرح زیر می باشند:
از طایفه بکش: ولی خان کیانی
از طایفه رستم: حسینقلی خان رستم، جعفرقلی خان رستم
از طایفه جاوید: نصرالله خان فتحی نژاد، ملک منصورخان فتحی نژاد، سیف الله خان جاویدی، شاپورخان جاویدی
از طایفه دشمن زیاری: علیرضاخان ایلامی
از قشقایی ها: سهراب خان ضرغامی کشکولی
البته خوانین پس از بازگشت از شیراز به ممسنی خاموش ننشستند و عده ای از آنان با اصلاحات ارضی مخالفت کردند. بیشترین مخالفت ها از طرف ولی خان کیانی و حسینقلی خان و جعفرقلی خان رستم بود. آنها با برپایی سلسله جلساتی مخفی در نورآباد و قلعه نوگک رستم شروع به مخالفت با این طرح کرده و بر علیه آن علم قیام برافراشتند. شاه که از قبل آمادگی لازم برای اینگونه تهدید ها در ممسنی را داشت فورا با دستگیری ولی خان کیانی و حسینقلی خان رستم آنها را به شیراز منتقل کرد. بعد از دستگیری ولی خان و حسینقلی خان فرماندهی جنگ در منطقه ممسنی به دست جعفرقلی خان افتاد و او با همکاری خوانین و کدخدایان بویراحمد جنگی خونین را به راه انداختند. در این جنگ که در نهایت با شکست نیروهای عشایر همراه شد، با کشته و اعدام سران عشایر و تعدادی از تفنگچیان تمام می شود.
بعد از آن اصلاحات ارضی با موفقیت در منطقه ممسنی اجرا گردید و از آن تاریخ مردم مالکیت زمین هایی که بر روی آن کار می کردند در دست گرفتند.
نتیجه گیری:
اگرچه اصلاحات ارضی در منطقه ممسنی با مخالفت مالکین و خوانین همراه گردید که به درگیری و جنگ گجستان میان خوانین و حکومت وقت منجر شد اما چون این اصلاحات با استقبال مردم همراه بود برای همیشه دست خوانین و مالکین از زمین های کشاورزی ممسنی کوتاه شد و از آن تاریخ مردم مالکیت زمین ها را به دست گرفتند!
به قلم: سید پژمان حسینی نویسنده و پژوهشگر تاریخ
آدرس اینستاگرام: tarikh_mamasani_rostam
