مقدمه:
پیمان «چم اسپید» پیمانی بود که در سال 1322 شمسی میان خوانین ممسنی، بویراحمد، قشقایی و بختیاری برای اتحاد میان عشایر در برابر حکومت پهلوی، در منطقه ممسنی منعقد شد.
پس از شهریور 1320 ه.ش حسینقلی خان رستم و خوانین بویراحمد به اتفاق ابوالقاسم خان بختیاری از تهران فرار کرده و خود را به خانه و کاشانه خود رسانیده و سفره خان خانی و ملوک الطوایفی خود را که در دوره رضاخان برچیده شده بود بار دیگر گشودند. خوانین ممسنی،کوه گیلویه،قشقایی و بختیاری برای آنکه به اهداف خود که بدست آوردن آنچه از دستشان بیرون رفته بود برسند، درصدد اتحادی قدرتمند برآمدند و سرانجام در محل چم اسپید واقع در ممسنی، پیمانی منعقد کردند که آن پیمان صرفا اتحاد علیه حکومت محمدرضاشاه بوده است.
متن پیمان:
«چون با تاییدات خدواند قادر یکتا و توجهات ولی عصر اینجانبان امضاکنندگان زیر به موجب اتحاد نامه علیحده متحد گردیدیم که هرگونه پیش آمدی که برای هر یک از متعاهدین مشتمل بر ایلات قشقایی،بختیاری،کوه گیلویه،ممسنی و غیره واقع شود عموما با تمام قوا تا آخرین دقیقه از هرگونه مساعدت کوتاهی نکنیم ...»
نتیجه اتحاد ایلات جنوب به یک زد و خورد ساختگی با حکومت انجامید، زد و خوردی که در تاریخ به «جنگ سمیرم» معروف شد. خوانین تصمیم به غارت سمیرم گرفتند که نتیجه آن جز کشته شدن عده ای از فرزندان این آب و خاک چیز دیگری نبود.
پس از جنگ سمیرم، خوانین غائله معروف جنوب را در سال 1325 ه.ش به راه انداختند که منجر به فتح کازرون شد. خوانین ممسنی، بویراحمد، قشقایی و ... با طرحی از پیش تنظیم شده با تعداد زیادی تفنگ چی به کازرون حمله کرده و آنجا را فتح و سپس غارت کردند.
البته این پیمان چند سالی بیشتر دوام نیاورد چرا که هر کدام از ایلات جهت منافع خود اقداماتی انجام دادند که منجر به از هم گسستن این پیمان شد. و طبق معمول فقط این ایل ممسنی بود که از این زد و خوردهای ساختگی با حکومت وقت عایدی نصیب آن نشد.
محمد رضا شاه زمانی که این وضعیت را دید با اشکال مختلف اقدام به جذب ایلات به سمت خود کرد و موجب بهم خوردن پیمان «چم اسپید» شد.
اولین اقدام این بود که با ثریا اسفندیاری دختر خلیل خان بختیاری از با نفوذ ترین خوانین بختیاری ازدواج کرد. این اقدام باعث نفوذ ایل بختیاری در دستگاه پادشاهی وقت شد.
دومین اقدام فراهم کردن زمینه برای ورود برادران قشقایی،محمدحسین خان و خسروخان قشقایی به مجلس شورای ملی بود.که این اقدام نیز باعث قدرت گرفت ایل قشقایی در مناصبات حکومتی وقت شد.
عبدالله خان ضرغامپور و ایل بویراحمد نیز قدرت فروانی گرفته بودند و مستقیما با خود شاه دیدارهایی انجام میدادند.
فقط ایل ممسنی بی نصیب ماند چنانچه باباخان ایلامی کلانتر ایل دشمن زیاری نقل میکند در زمان ملاقاتی که با محمدرضاشاه بعد ازین اتفاقات داشتیم، شاه با همه خوانین ایلات به گرمی برخورد کرد بجز ایل ممسنی، و میگوید مشخص بود که بقیه ایلات از قبل جلسات مخفیانه ای با دستگاه شاه برگزار کرده بودند و انگار همه تقصیرات بر گردن ایل ممسنی افتاده بود.
در نهایت این اتفاقات ختم به اعدام و زندانی شدن خوانین ممسنی شد.
نتیجه گیری:
هرچند خوانین در تلاش بودند با ایجاد پیمان «چم اسپید» بر اتحاد خود در مقابل حکومت پهلوی بیفزایند اما به دلیل زیاده خواهی عده ای از خوانین این اتحاد دوام چندانی پیدا نکرد و باعث بروز اختلاف هایی در میان ایلات شد و تنها ایل ممسنی بود که از این اتحاد منفعتی نبرد.
به قلم: سید پژمان حسینی نویسنده و پژوهشگر تاریخ
آدرس اینستاگرام: tarikh_mamasani_rostam
