دیکشنری یک کتاب (مجموعه) کاربردی و مهم است که به فهم یک زبان و فرهنگ و یادگیری آن کمک می‌نماید. یک فرهنگ لغت یا واژه‌نامه یک لغت را تعریف می‌کند، نمونه‌هایی از کاربرد آن، تلفظ صحیح آن و مترادف‌هایی واژگان را ارایه می‌دهد. فرهنگ لغت‌ها می‌توانند عمومی یا تخصصی باشند. فرهنگ لغت عمومی شامل دامنه وسیعی از انواع کلمات است اما در دیکشنری تخصصی، تمرکز بر روی یک زمینه خاص مانند پزشکی، حقوق، مهندسی برق و … می‌باشد. دیکشنری یا واژه‌نامه یکی از ابزاری است که بسیاری از افراد به صورت روزانه از آن استفاده می‌کنند. استفاده از این ابزار به حدی عمومی شده است که گاهی اهمیت آن در تاریخ علم و جهان فراموش می‌شود. اهمیت دیکشنری در تاریخ علم به حدی است که بعضی، انتشار اولین جلد دیکشنری انگلیسی آکسفورد در سال ۱۸۸۴ میلادی را یکی از رویداد بزرگ علمی جهان می‌دانند. در ادامه به صورت مختصر به تاریخچه دیکشنری خواهیم پرداخت.
قدیمی‌ترین دیکشنری که تا امروز شناخته شده است، لوح‌هایی با خط میخی، مربوط به امپراتوری اکدیان (Akkadian) است. این دیکشنری یک لیست کلمات دوتایی زبان‌های سومری (Sumerian) و اکدی (Akkadian) است. این دیکشنری در ابلا (تل مردیخ) در ۵۵ کیلومتری شهر حلب واقع در سوریه کنونی کشف شد.
اکدیان در ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد در سمت شمالی بین‌النهرین یا بغداد کنونی بعد از پیروزی بر سامریان به سلطنت رسیدند و منطقه حکومتی خود را تا کرمانشاهان، شام و دریای مدیترانه جلو برند. زبان اکدی یک زبان سامی است که از هزاره سوم پیش از میلاد در بین‌النهرین بین آشوریان و بابلیان رایج بود. این زبان اولین زبان سامی است که برای نوشتن از آن استفاده شده و با استفاده از خط میخی نگارش صورت گرفته است. بنابراین اولین واژه‌نامه کشف شده مربوط به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد است.
بعد از آن قدیمی‌ترین دیکشنری کشف شده مربوط به قرن سوم پیش از میلاد است. اریا (Erya) یک لغتنامه یک زبانه چینی است. بعضی از محققین شیجوپین (Shizhoupian) را که مربوط به ۸۰۰ سال پیش از میلاد است را قدیمی‌تر از اریا می‌دانند اما در واقع این کتاب مجموعه‌ای از شخصیت‌های دودمان Zhou است و نمی‌توان آن را به عنوان واژه‌نامه در نظر گرفت.
پس از میلاد مسیح، آپولونیوس (Apollonius) اولین واژه‌نامه را به نام خود به ثبت رسانده است. قرن چهارم پس از میلاد اولین لغتنامه آمراسکا (Amarakośa) توسط آماراسینها (Amara Sinha) به زبان سانسکریت به تحریر درآمد. این واژه نامه، شامل ۱۰۰۰۰ لغت بود.
فرهنگ پهلوی (Frahang-I pahlavig) در واقع واژه‌نامه کوچکی است که در آن ۱۰۰۰ واژه اوستایی به ۲۲۵۰ واژه پهلوی برگردانده شده است. در روزگار ساسانیان برای رفع نیازهای علمی و به وجود آمدن متون متعدد علمی در زمینه‌های گوناگون به زبان پارسی میانه (پهلوی) نیاز به این فرهنگ لغت احساس شده بود. این واژه‌نامه مربوط به قرن سوم هجری (۹ و ۱۰ میلادی) است و نسخه‌های گوناگون خطی از آن به جا مانده است.
همچنین کتاب خالق باری که در واقع یک فرهنگ لغات فارسی و اردوست در قالب مثنوی توسط امیرخسرو دهلوی در قرن ۱۳ میلادی به نظم در آمده است.
اصطلاح دیکشنری (Dictionary) اولین بار در سال ۱۲۲۰ میلادی توسط جان گارلند (John Garland) مورد استفاده قرار گرفت. اولین دیکشنری یک زبانه لاتین با نام Dictionarium در سال ۱۵۰۲ میلادی توسط Ambrogio Calepino منتشر شد و در قرن ۱۶ میلادی به صورت چند زبانه توسعه پیدا کردند. در سال ۱۵۸۲ اولین دیکشنری غیر الفبایی با ۱۰۰۰۰ لغت توسط ریچارد مولکاستر (Richard Mulcaster) منتشر شد و اولین دیکشنری کاملا انگلیسی الفبایی توسط رابرت کادری (Robert Cawdrey) در اوایل قرن ۱۷ میلادی منتشر شد. سال ۱۸۸۴ با انتشارات دیکشنری آکسفورد (Oxford) که توسط دانشگاه آکسفورد تهیه شده بود، سطح جدیدی از دیکشنری به جهان ارائه شد. این دیکشنری در زبان انگلیسی تا امروز تکمیل و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جالب است بدانید، فرهنگ لغاتی که تا قرن هشتم هجری در ایران تالیف شده‌اند بر اساس حروف آخر لغات مرتب شده است. دلیل این نوع ترتیب لغات، استفاده شاعران برای به کاربردن لغات در قافیه اشعار بوده است. در این دوره در واقع لغتنامه‌ها برای عموم مردم و کاربر عمومی آن مورد توجه نبوده‌اند و یا در واقع با نگاه کاربرد برای افراد خاص بوده اند. بعد از قرن هشت هجری توجه بیشتری به فرهنگ لغت گردید و تعداد زیادی فرهنگ لغت به ترتیب حروف الفبا آماده گردید. بی‌توجهی فارسی زبانان به تهیه فرهنگ لغتی جامع در زمانی که باید، تاثیر زیادی بر ورود کلمات مجعول در زبان فارسی دارد. از جمله قدیمی‌ترین فرهنگ لغات فارسی می‌توان به فرهنگ قواس (تالیف ۶ ه.ق)، بحر الفضایل فی منافع الافاضل، موید الفضلا (۹ ه.ق)، فرهنگ وفائی (۹ ه.ق)، فرهنگ جهانگیری (۱۰ه.ق)، برهان قاطع (۱۰ ه.ق)، فرهنگ رشیدی (۱۰ ه.ق)، غیاث اللغات (۱۲ ه.ق)، فرهنگ آنندراج (۱۳ ه.ق) و فرهنگ نظام (۱۳ه.ق) اشاره نمود. در سده حاضر، لغتنامه دهخدا به همت علی اکبر دهخدا تهیه شده است که بزرگترین فرهنگ لغت زبان فارسی است.
واژه‌نامه تخصصی آنلاین ترجمیک، به عنوان دیکشنری آنلاین، از سال ۱۳۹۶ (با استفاده از واژه‌نامه‌های معتبر انگلیسی و فارسی و لغاتی که توسط مترجمان متخصص ترجمیک جمع‌آوری شده بود) به صورت رایگان در اختیار عموم قرار گرفت. این واژه‌نامه به طور پیوسته توسط مترجمان در رشته‌های مختلف به صورت تخصصی در حال تکمیل شدن است. در حال حاضر این واژه‌نامه برای زبان انگلیسی در دسترس است و برای زبان‌های دیگر از جمله عربی، آلمانی، فرانسوی، روسی و … نیز در حال راه‌اندازی است.
هدف از راه‌اندازی این لغت نامه، جمع‌آوری مجموعه‌ای کامل از واژه‌های تخصصی در رشته‌های مختلف و ارائه‌ی رایگان آن برای پژوهشگران، دانشجویان، اساتید و مترجمان سراسر جهان است. ترجمیک، این را قدمی کوچک در راستای حق برابری یکسان و عمومی از امکانات و اطلاعات آموزشی می‌داند.
