اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) خمیدگی بدون درد ستون فقرات که گاهی حالت پیشرونده داشته و باعث تغییر شکل قفسه سینه و پشت میشود. این عارضه می‌تواند مهره‌های قفسه سینه‌ای (میانی) یا مهره‌های کمری (پایینی) ستون فقرات را درگیر سازد. این عارضه بیشترین شیوع را در نوجوانان داشته و در دختران شایعتر از پسران است.
در مراحل اولیه علایم واضحی وجود ندارد و اسکولیوز توسط پزشک یا مسؤول بهداشت مدرسه در طی معاینات معمول کشف میشود
انحنای قابل مشاهده قسمت بالای تنه. ستون فقرات به شکل S یا کمان درمی آید.
شانه‌ها غیرهم‌تراز شده و مدور می‌گردند.
فرورفتگی قفسه سینه
حرکت موجی پشت
به جلو کشیده شدن یک طرف لگن
درد پشت
بیماری اسکولیوز شاید برای خیلی از مردم چندان نام آشنایی نباشد، ولی کسانی که به این بیماری مبتلا شده باشند، درد و عذاب ناشی از آن را به خوبی درک می‌کنند. اسکولیوز، یک ناراحتی مربوط به ستون فقرات است که عمدتا کودکان را درگیر میکند. از هر هزار نفر کودک آمریکایی 3 تا 5 نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند که شیوع نسبتا بالایی است.
تعریف‌اسکولیوز عبارت است از قوس جانبی ستون فقرات. این تعریف شاید کمی نامفهوم باشد. برای درک بهتر این بیماری بد نیست برخی مسایل روشن‌تر از روز را توضیح دهیم.
اگر از پشت به ستون فقرات نگاه کنید می‌بینید که صاف و مستقیم به سمت بالا رفته است.
اگر هم از پهلو به ستون فقرات نگاه کنید، دو قوس بزرگ را خواهید دید. تحدب قوس پایینی یا قوس کمری به سمت شکم و تحدب قوس فوقانی به سمت پشت قرار گرفته‌اند. درحالی‌که در اسکولیوز اگر از پشت به ستون فقرات نگاه کنیم، ستون فقرات به‌جای اینکه مسیری مستقیم را به سمت بالا طی کند، به سمت راست یا چپ زاویه پیدا کرده است. البته تشخیص این زاویه کار دشواری است و دید یک پزشک متخصص را طلب میکند.
اسکولیوز عمدتا در کودکان و نوجوانان دیده میشود و در بزرگسالان نادر است. البته گاهی این بیماری مزمن و خاموش در بزرگسالی تشخیص داده میشود ولی منشاء ایجاد بیماری در همان کودکی بوده است
اسکولیوز در مراحل ابتدایی معمولا بدون درد است و به همین دلیل تشخیص آن برای بیمار دشوار خواهد بود. در نتیجه اهمیت معاینات منظم برای اطفال و بزرگسالان برای تشخیص بیماری واضح است.> این بیمار ی می‌تواند از حالت خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد که در موارد خفیف فقط معاینات پیگیرانه کفایت میکند ولی در موارد شدید تنها راه درمان جراحی است.
در این بیماری یک شانه می‌تواند بالاتر یا پایین‌تر از شانه دیگر قرار گیرد، همچنین ممکن است استخوان کتف به سمت عقب برآمده شود. لگن از حالت موازی خارج شده و یک سمت بالاتر از سمت دیگر قرار می‌گیرد. بدن نیز اصولا به یک سمت تمایل دارد.
علت ایجاد بیماری اسکولیوز شناخته شده نیست. برخی محققان، به امکان ارتباط بین استفاده نادرست از کوله‌پشتی و ایجاد اسکولیوز اشاره کرده‌اند ولی هیچ مدرک علمی مستندی برای تایید این ارتباط وجود ندارد.
<از دید علت‌شناختی، اسکولیوز را به دو گروه عمده تقسیم می‌کنند. درصد عمده‌ای از این بیماری بدون علت یا ایدئوپاتیک است و درصد کمی هم می‌تواند به‌دلیل اختلالات سیستم عصبی یا برخی اختلالات عضلانی ایجاد شود. تومورهای نخاعی، اشکال پیشرفته بیماری دوشن و بیماری فلج اطفال می‌توانند منجر به اسکولیوز شوند.
این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند عوارض بسیار بدی را به‌دنبال خود داشته باشد.
در عین حال این بیماری می‌تواند به‌طور وراثتی از والدین به کودکان انتقال یابد، ولی محققان هنوز ژن یا ژن‌های مرتبط با این بیماری را کشف نکرده‌اند.
حدود 80 درصد موارد اسکولیوز بدون علامت بوده و قبل یا در طی دوران بلوغ ظاهر می‌شوند. دختران بیشتر از پسرها به این بیماری مبتلا شده و شدت این بیماری در دختران بیشتر است. هرچه کودک در سنین پایین‌تر به این بیماری مبتلا شود، احتمال پیشرفت و وخیم‌تر شدن بیماری بیشتر خواهد بود. در عین حال هرچه زاویه انحراف ستون فقرات بیشتر باشد، وضعیت بیماری بدتر خواهد بود و آخر اینکه اگر این انحراف ستون فقرات در ناحیه فوقانی ستون فقرات باشد خطر پیشرفت بیماری بیشتر خواهد بود
این بیماری بدون درد پیشرفت میکند و امکان دارد به‌خاطر عدم تشخیص به موقع، یک قوس 10 درجه به قوسی 50 تا 60 درجه تبدیل شود و آنگاه فقط باید از درمانهای تهاجمی و خطرناک کمک گرفت. متاسفانه بی‌توجهی کودکان و والدین به انحنای ستون فقرات می‌تواند باعث پیشرفت آرام بیماری شود.
این بیماری می‌تواند باعث مشکلات خطرناکی نظیر دردهای شدید کمر، مشکلات تنفسی، دفورمیتیهای اسکلتی و صدمات قلب و ریه شود.
حال این سوال مطرح میشود که اگر اسکولیوز بدون درد است، پس چرا باعث کمردردهای مزمن میشود؟
<فرض کنید اسکولیوزکسی در 15 سالگی تشخیص داده شود. در صورت عدم درمان، مثلا در سن 50 سالگی، مشکلات جانبی دیگری آغاز میشود. بنابراین در درازمدت در این فرد عوارضی مثل درد پدیدار می‌شوند. اکثر عوارض بیماری مربوط به اسکولیوز درازمدت درمان نشده هستند.
درمان دردهای ستون فقرات در افراد مبتلا به اسکولیوز به مراتب دشوارتر است.
تشخیص دیرهنگام،جراحی خطرناک
برای تشخیص بیماری معاینه فیزیکی و رادیوگرافیک بیماری لازم است.
اگر قوس ستون فقرات بیشتر از 10 درجه باشد، بیمار مبتلا به اسکولیوز است. برای تشخیص قطعی بیماری، رادیوگرافی الزامی است.
این رادیوگرافی باید حتما به‌صورت ایستاده تهیه شود تا امکان اندازه‌گیری قوس ستون فقرات به‌طور صحیح امکان‌پذیر باشد.>
درمان بیماری اسکولیوز ارتباط تام و تمامی با تشخیص زودرس آن دارد.
پزشکان برای بیمارانی با زاویه کمتر از 20 درجه صرفا معاینات پیگیرانه را پیشنهاد می‌کنند. بیمارانی که در حال رشد هستند هر 3 تا 6 ماه باید معاینه شوند و پزشک هرگونه تغییر و تشدید زاویه انحراف ستون فقرات را بررسی میکند.
اگر قوس شدیدتر، شود یا از ابتدا بیشتر از 20 درجه باشد باید از بریس‌های ارتوپدی یا در موارد شدیدتر از جراحی کمک گرفت. اگر قوس انحرافی ستون فقرات بین 25 تا 40 درجه باشد و بیمار، کودک در حال رشد باشد، پزشک استفاده از بریس را تجویز میکند
توجه کنید که این بریس‌ها بیماری را درمان نمی‌کنند بلکه از تشدید قوس جلوگیری می‌کنند. این درمان فقط در سنین رشد تجویز میشود و اگر بعد از خاتمه سن رشد میزان قوس افزایش نیافته بود، بیمار می‌تواند از این بریس‌ها در ادامه زندگی خود استفاده کند و معمولا محدودیتی برای انجام فعالیت‌های عادی وجود ندارد.
اما اگر به‌هر دلیلی درمان بی‌نتیجه بود و قوس به درجه 40 تا 50 رسید یا از ابتدا در همان درجه قرار داشت، تنها راه درمان جراحی ستون مهره‌هاست.
متاسفانه جراحی تصحیح اسکولیوز یکی از خطرناک‌ترین و پر‌عارضه‌ترین انواع جراحی‌ها در کودکان محسوب میشود. روشهای درمانی دیگری هم نظیر تحریکات الکتریکی عضلات، روشهای کایروپرکتیک و ورزش برای درمان این بیماری پیشنهاد شده است که هیچ مدرک علمی دال بر مفید بودن آنها وجود ندارد
هیچ منبعی مفید بودن این روش‌ها را تایید نکرده است ولی معمولا متخصصان برای بهبود شرایط بدنی و روحی بیمار در مجموع، ورزش را تجویز می‌کنند. دقت کنید که این ورزش برای درمان اسکولیوز نیست بلکه صرفا برای تقویت بدن بیمار است.
1. بد قرار گرفتن وضعیت بدن بخصوص در هنگام نشستن که غالباً با سعی و کوشش در قرار دادن بدن در وضعیت صحیح اصلاح می شود. قوز کمر و طرق مقابله با آن
2. ضعف عضلات در بیماری های عضلانی بدن
3. قوز که در مواردی مانند در رفتگی لگن و خمیدگی طبیعی ستون مهره ها دیده می شود.
4. بیماری های ستون مهره ها که به وسیله بیمار و یا پزشک قابل اصلاح نیستند.
5. شکستگی ستون مهره ها در اثر تصادف یا تومور
6. علل مادرزادی
میزان شیوع این بیماری
بر اساس علل ایجاد کننده که ذکر شد درصد شیوع آن در جامعه متفاوت است.
علایم و نشانه های ابتلا به این بیماری
برجستگی غیر عادی در ستون مهره ها همراه یا بدون انحناء جانبی ستون فقرات، درد، اشکال در راه رفتن، خستگی زودرس و در مراحل شدید بیماری ، اختلالات تنفسی و عصبی از علایم آن است.
بهترین روش تشخیص ، معاینه دقیق توسط پزشک متخصص است. روشهای پرتونگاری (رادیو گرافیک) هم در تشخیص این معاینه کمک کننده است.
در اسکولیوز اگر از پشت به ستون فقرات نگاه کنیم ستون فقرات به‌جای اینکه مسیری مستقیم را به سمت بالا طی کند به سمت راست یا چپ زاویه پیدا کرده است.
* بررسی عمومی در دفورمیتی ستون فقرات
وجود بیماری یا اختلال در ارگانهای دیگر ( بستری در بیمارستان و عمل جراحی، مراجعه به پزشک )، قبل از بررسی دفورمیتی ستون فقرات بسیار مهم است.
چگونگی تشخیص دفورمیتی ستون فقرات ( به توسط بیمار، در مدرسه، توسط والدین).
آیا قبلا” درمانی جهت درفورمیتی ستون فقرات انجام شده است( بریس، گچ، عمل).
وجود درد و یا دفورمیتی بدون درد می باشد.
بررسی سن کرونولوژیک ( سن زمان تشخیص بیماری اهمیت دارد).
میزان پیشرفت دفورمیتی از زمانی که تشخیص داده شده است.
بررسی فاکتورهای رشدی ( میزان رشدف ظهور علائم جنسی ثانوی).
بررسی فاکتورهای ژنتیک ( به طور مثال وجود دفورمیتی در سایر اعضای خانواده ).
علائم و تظاهرات کلینیکی همراه ( درد، خستگی، علائم قلبی ریوی مثل اختلال تنفسی ).
در معاینه فیزیکی بیمار باید کاملا” لخت باشد و هیچ گونه پوششی که باعث از دید افتادن یک علامت مهم باشدف نباید وجود داشته باشد.
نگاه
وضعیت بیمار (posture) در موقع ورود به اتاق معاینه اهمیت خاصی دارد.
آیا بیمار به خودی خود، یا توسط همراهان و یا به کمک وسایل کمکی راه می رود.
برقراری ارتباط با معاینه شونده در پیش آگهی درمان بسیار مهم است (همکاری).
نوع راه رفتن (Gait) به تشخیص دفورمیتیهای اندام تحتانی کمک می کند ( اختلاق طول دو اندام ، وجود پارالیزی با هر علتی و هر نوع ).
نگاه کلی به اندام ( چاقی، قدبلندی، کوتاهی، غیرقرینه بودن ).
بررسی فاکتورهای رشدی (قد، علائم ثانوی جنسی، دندانها).
نگاه از قدام، خلف و طرفین برای بررسی دفورمیتهای ستون فقرات در محورهای قدامی خلفی ( ساژیتال) و طرفی ( کرونال).
بررسی دقیق از نظر پوست ناحیه پشت تنه (sinuses, hairy patch, café-au-lait spots و clefts، توده مثل لیپوم، همانژیوم و … ).
بررسی از ناحیه سرتاخاجی از نظر دفورمیتیها (( تورتیکولی به هر علت، کوهان (Hump) و کتف بالا رفته (High scapula)، غیرقرینه بودن شانه ها، انحراف در خط ستون فقرات، به هم خوردن خط کمربندی (waistline)، غیرقرینه بودن لگن )).
بررسی سایر دفورمیتیهای کونژنیتال در نقاط مختلف بدن.
درمان قطعی بیماری مستلزم همکاری صمیمانه خود بیمار است. تغییر عادت در طرز نشستن غلط، استفاده از قوزبند ، فیزیوتراپی جهت رفع ضعف عضلات ستون فقرات که می تواند عامل ایجاد کننده باشد، از درمانهای طبی است.
در صورتی که بیماری آنچنان پیشرفت کرده باشد که باعث بروز علائم حسی و حرکتی در اندامها، اشکالات تنفسی و یا تغییر شکل شدید ستون فقرات باشد ممکن است جراحی در درمان کمک کننده باشد.
در مواردی که علت ، وضعیت غلط در نشستن و یا ضعف عضلات باشد، اصلاح نشستن و برخاستن و تقویت عضلات ستون مهره ها به وسیله انجام نرمشهای سبک کمک کننده است.
طرز صحیح نشستن روی صندلی، رانندگی، خوابیدن، راه رفتن کمک کننده است. اما رعایت نکات بهداشتی، درمانی براساس علل بیشمار آن متفاوت می باشد.
ممکن است در اثر بی مبالاتی و نادیده گرفتن دستورات پزشک در انجام ورزشهای مخصوص، استفاده نامناسب از قوزبندها ، بیماری عود یا پیشرفت نماید.
بی علاقگی نوجوانان و دانش آموزان به نرمش و ورزش و وضعیت بد قرارگیری آنها هنگام نشستن پشت نیمکت های مدرسه بخصوص هنگام مطالعه می تواند از علل این بیماری باشد.
معمولاً ناشناخته است. اسکولیوز گاهی نتیجه موارد زیر است:
بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی، نظیر فلج اطفال یا دیستروفی عضلانی
نقایص مادرزادی ستون فقرات
نابرابری طول پاها
عوامل تشدید کننده بیماری
سابقه خانوادگی اسکولیوز
در حال حاضر قابل پیشگیری نیست.
اسکولیوز اگر زود تشخیص داده شود معمولاً به‌طور کامل قابل اصلاح است. اغلب ممکن است به یک بریس پشت که روزها بیمار آن را می‌بندد، برای سالیان دراز نیاز باشد.
تغییر شکل شدید ستون فقرات و دنده‌ها
اختلال در فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های اجتماعی بیمار
اختلال تنفس
عفونت ریه
نارسایی احتقانی قلب
تشخیص اسکولیوز براساس معاینه فیزیکی و رادیوگرافی ستون فقرات مطرح می‌گردد.
بسیاری از موارد اسکولیوز خفیف بوده و درمان چندانی جز درمان فیزیکی به‌منظور تقویت عضلات پشت و اصلاح وضعیت فیزیکی ظاهری بدن نیاز ندارند.
در مورد کودکانی که به درمان بیشتری نیازمندند معمولاً استفاده از بریس طبی پشت (گاهی برای چندین سال) توصیه میشود. انواع جدیدتر بریس پس از پوشیده شدن کمتر در ظاهر قابل مشاهده بوده و این امکان را فراهم می‌آورند که فرد مانند افراد عادی لباس بپوشد.
در مورد بزرگسالان نیازمند درمان، ورزش‌هایی به‌منظور تقویت عضلات پشت توصیه می‌گردد (ورزش انحنای ستون فقرات را اصلاح نمی‌کند). از آنجا که در بزرگسالان رشد ستون فقرات متوقف شده است، استفاده از بریس پشت مؤثر نیست.
جراحی برای اصلاح تغییر شکل (تنها در موارد شدید) توصیه می‌گردد.
اگر طول دوپا نابرابر باشد، کفش مخصوص برای پای کوتاهتر ممکن است تجویز شود.
داروها در تصحیح این اختلال نقش ندارند. برای ناراحتی خفیف ناشی از عدم تعادل عضلات یا عوارض اسکولیوز می‌توان از داروهای بدون نسخه نظیر آسپیرین یا استامینوفن استفاده کرد.
نرمشهای اختصاصی ممکن است بخشی از درمان باشد. اگر استفاده از بریس ضروری باشد، شرکت کردن بیمار در فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های ورزشی محدود می‌گردد. برخی فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری ها نظیر شنا و اسب‌سواری ممکن است توصیه شوند چون این فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری ها باعث تقویت عضلات پشت می‌گردند.
رژیم غذایی
رژیم خاصی نیاز نیست.
شک به پیدایش اسکولیوز در کودک
بریس میلواکی (miwaukee brace) قدیمی ترین وسیله برای اصلاح اسکولیوز است.در مطالعات مختلف به عنوان بهترین گزینه درمانی برای اسکولیوز مطرح شده است.میلواکی دارای سه سیستم شامل بخش کمربندلگنی,اسکلت آلومینیومی و سیستم های فشاری اصلاحی می باشد که این فشار ها می بایست هر ماه توسط کارشناس ارتوزوپروتز چک شود و دوباره تنظیم گردد.
