آیا میخواهید که کسب و کار شما بخشی از مشکل باشد و یا بخشی از راهحل؟
اخلاق کسب و کار
در شش سال گذشته که در مرکز ترویج حاکمیت و مسئولیت شرکتی بر روی موضوعاتی چون اخلاق کسب و کار ، مسئولیت اجتماعی شرکتی ، حاکمیت شرکتی و مسئولیت های هیات مدیره کار می کنیم ، بسیار می بینم و می شنویم که چرا اخلاق حرفه ای در محیط کسب و کار کشور کمرنگ شده است و چرا تکرار رفتارهای غیر اخلاقی زیاد شده است و چرا جایگاه کشور در زمینه فرهنگ اقتصادی و فرهنگ کار جایگاه شایسته ای مطابق آموزه های اسلامی ایرانی نیست ؟
در میان بسیاری از کارشناسان و عموم مردم تعریف حداقلی از مفهوم اخلاق کسب و کار وجود دارد و همین که شرکت یا یک سازمان دروغ نگوید و اختلاس نکند و از رشوه استفاده نکند آن سازمان به اخلاق پایبند بوده است این در حالی است که در دنیا و ادبیات اخلاق کسب و کار مفهوم و گستره اخلاق کسب و کار بسیار متفاوت و گسترده تر است. حاکمیت رفتار اخلاقی در هیات مدیره ، رعایت اصول اخلاقی در برابر کارکنان ، در برابر رعایت حقوق محیط ریست ، در برابر رسانه ها و ذی نفعان بیرونی شرکت ، در برابر زنجیره تامین و پیمانکاران ، در برابر مشتریان و مصرف کنندگان و در برابر نوع سرمایه گذاری شرکت و نوع ارتباط و لابی با دولت و موارد بسیاری دیگر گستره مفهومی اخلاق کسب و کار را شکل می دهد. هر چند که در نسل جدید کارآفرینان نشانه های زیادی از مسوولیت پذیری نسبت به جامعه به چشم میخورد.
از سوی دیگر رتبه ایران در شاخصهای مرتبط با بحث اخلاق کسب و کار به شرح جدول زیر است و در مقایسه با یک سال گذشته در تمامی شاخصهای ذیل وضعیت ایران بدتر شده است و نشان دهنده این است که جایگاه مطلوبی از این نظر نداریم .
با این وجود از سوی دولت و نهادهای رسمی هیچ ابتکار یا اقدامی نیز جهت ترویج اخلاق کسب و کار و تلاش در جهت مدرن سازی فرهنگ اقتصادی صورت نگرفته است ، هر چند ماده 6 قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار بر ارتقاء فرهنگ اخلاق کسب و کار تاکید دارد و دولت را موظف به ارایه راهکار کرده است، اما تاکنون هیچ برنامه یا اقدام مشخصی برای اجرایی شدن این ماده تعریف و اجرایی نشده است.
تشکیل کمیسیون اخلاق کسب و کار و تشکیل انجمن اخلاق کسب و کار در اتاق بازرگانی ، صنایع و معادن ایران نیز از جمله اقدامات حداقلی و کم تاثیری بوده است که توسط تشکل های بخش خصوصی صورت گرفته است. ورود درس اخلاق کسب و کار و مسئولیت اجتماعی سازمانی به عنوان یک درس اختیاری در دروس دانشجویان مدیریت دانشگاه شریف از اقداماتی بود که توسط یک سازمان مردم نهاد شکل گرفت، و تشکیل گروه اخلاق حرفه ای در دانشکده الهیات از اقداماتی است که توسط جامعه آکادمیک کشور صورت گرفته است. موسسه اخلاق پژشکی و موسسه اخلاق در علم و فناوری و موسسه اخلاق شهروندی نیز از جمله سازمانهای غیر دولتی هستند که در دو سه سال گذشته فعال شده اند.
در شرکتها و بنگاههای اقتصادی کشور هم به جز تدوین منشور اخلاقی و نصب در راهروهای سازمانها، اقدامی جدی و درخوری صورت نگرفته است و هیچ یک از بازیگران، نه مدیران بنگاههای اقتصادی، نه سیاستگذاران و نه کارکنان مهارتهای لازم برای رفتار اخلاقی را آموزش ندیده اند، همانگونه که یک وزیر با یک تصمیم به راحتی با ثروت مردم بازی می کند و تبعات اخلاقی تصمیم خود را نمی بیند، مدیر بنگاه یا سازمان نیز مهارت انالیز تصمیم اخلاقی را ندارد و نمی تواند بین یک تصمیم اخلاقی و غیر اخلاقی تمایزقایل شود ، به عبارت دیگر هنوز این مفاهیم به مفاهیمی قابل کاربرد در زندگی روز مره به عنوان یک مدیر یا یک شهروند تبدیل نشده است. در دولت و نهادهای تنظیم مقررات نیز که باید سیاست‌گذاری حکومت در ترویج مسئولیتپذیری اخلاقی به گونه ای باشد که از یک سو آمادگی پذیرش مسئولیتپذیری را برای محیط کسب و کار فراهم کند و از سوی دیگر فضا را برای سازمان‌هایی که اخلاقی رفتار نمی کنند سخت‌تر کند. به عبارت دیگر حکومت در سیاست‌گذاری‌ها، آیین‌نامه‌ها و مقررات موضوعه خود میان سازمانهای مسئولیت‌پذیر و غیر مسئولیت‌پذیر تفاوت قائل شود. این نیازمند بازنگری در قوانین و مقررات و محیط کسب و کار و تطبیق این مقررات از نظر اصول اخلاق کسب و کار است.
همه اینها در حالی است که در دنیا اقدامات گسترده ای صورت گرفته است که می توان به برخی از انها در زیر اشاره کرد:
• نامگذاري سال مسئوليت اجتماعي و اخلاق کسب و کار در اتحاديه اروپا
• تدوین استراتژی ملی و برنامه اقدام ملی مسئولیت اجتماعی بنگاهها توسط تمام کشورهای اروپایی
• ایجاد مرکز مسئولیت اجتماعی شرکتی و اخلاق کسب و کار در اتحادیه اروپا
• نماينده مسئوليت اجتماعي شركت‌ها در دولت انگليس و فرانسه
• اجباری کردن درج اثرات اجتماعي و زيست ـ محيطي فعاليت‌ها در گزارش سالانه بنگاههای اقتصادی
• گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی شزط ورود به بازار بورس در افریقای جنوبی
• فرایند وام دهی بانکها درهلند منوط به انطباق با اصول مسئولیت پذیری اجتماعی اقتصادی زیست محیطی
• تاسیس دانشکده مسئولیت اجتماعی شرکتی و اخلاق کسب و کار در هند ، دانمارک انگلستان و ..
• تاسیس صندوقهای سرمایه گذاری مسوولانه و اخلاقی در کشورهای مختلف
• ایجاد شاخص های مسئولیت اجتماعی و اخلاقی در بازار های بورس کشورهای اروپایی
• تشکیل دپارتمانها و کمیته های مسئولیت اجتماعی شرکتی و اخلاق کسب و کار در بنگاههای اقتصادی
• تدوین راهنماهای عملیاتی لازم توسط دولت برای اجرای مسئولیت اجتماعی و اخلاقی در بنگاهها در بخش های مختلف چون معدن ، نفت و گاز، ساختمان، کالاهای مصرفی و بانکداری
• اجباری کردن رعایت الزامات حاکمیت شرکتی و نظام بنگاه داری در شرکتهای بورسی اکثر کشورهای دنیا با تاکید بر رعایت اصول اخلاقی توسط هیات مدیره
• تدوین و اجرایی کردن استاندارد بین المللی ایزو26000 یا استاندارد مسوولیت اجتماعی سازمانها
• تدوین استانداردها و چارچوب های گزارش دهی اجتماعی اخلاقی زیست محیطی و اقتصادی
• تدوین استانداردهای Fairtrade و Ethical Trading Initiative
• تشکیل شورای اخلاق کسب و کار در اتاق بازرگانی بین المللی
هنگامی که ازلزوم توجه به اخلاق کسب و کار در محیط اقتصادی کشور صحبت می کنیم ، در واقع داریم از یک تغییر رفتار صحبت می کنیم که می بایست در محیط کسب و کار و بازیگران آن اتفاق بیافتد. لازمه و پیش نیاز هر تغییری نیز در سه مرحله نهفته است.
· دانستن
· خواستن و
· توانستن
به عبارت دیگر تغییر رفتار محصول سه جزء دانستن، خواستن و توانستن شمرده میشود.یعنی اگر بازیگران محیط کسب و کار ، مدیران و کارکنان بدانند که رفتار مطلوب چیست، و اموزشهای لازم را دریافت کرده باشند و بخواهد که آن رفتار را بروز دهد و در نهایت باید ابزارهای لازم فراهم باشد تا بتواند آن را به انجام برساند، آن رفتار مطلوب قطعاً شکل می گیرد. بنابراین بر این اساس برای مدیریت رفتار باید بر این سه جزء تمرکز کرد. برخی از راهبردهای زیر ساختی و تنظیمی که بر این تغییر رفتار اثر دارند عبارتند از:
· ارائه اطلاعات
· تغییر منطق تصمیمگیری
· فعال سازی عامل ها
· برقراری و کنترل روابط بین افراد
· ایجاد عامل های تسهیل گر و پشتیبان
· تغییر رفتار برخی از عامل های تحت اختیار
· تغییر در محیط فعالیت مانند وضع قوانین، ایجاد هنجارها، ایجاد مسیرهای اطلاعاتی و...
این در حالی است که در سطح بنگاهی کشور ، اقدام موثر و کارآمدی برای ترویج رفتار اخلاقی و تصمیم گیری اخلاقی به جز تدوین منشور اخلاقی صورت نپذیرفته است. حال بر انکه متوجه شویم در سطح یک بنگاه چگونه رفتار اخلاقی و تصمیم گیری اخلاقی نهادینه می شود مناسب است که یک مطالعه موردی یعنی شرکت سیسکو را مورد بررسی قرار دهیم که چگونه چرخه دانستن ، خواستن و توانستن را در نهادینه سازی رفتار اخلاقی در شرکت به کار گرفته است:
منشور اخلاق حرفه ای سیسکو انتظارات این شرکت از رفتار اخلاقی کارکنان را به طور شفاف بیان می کند. تمام کارکنان باید از این منشور که خط مشی ها و رویه های شرکت را مشخص ساخته، راهنمای تصمیم گیری بوده و به نمونه های واقعی از تصمیمات پیچیده اخلاقی در محیط کار اشاره داشته تبعیت کنند.
منشور اخلاقی به 14 زبان منتشر شده و بر موارد زیر تاکید دارد
§ رفتار اخلاقی و صادقانه
§ افشای کامل، دقیق و به موقع موارد به نهادهای مربوطه دولتی و غیره
§ حفظ اطلاعات محرمانه شرکت، مشتریان و تامین کنندگان
§ تبعیت از تمام قوانین و مقررات حاکم
§ گزارش فوری موارد نقض منشور اخلاقی
انتشار نسخه الکترونیکی و کاربرپسند منشور اخلاقی در سال 20
§ به منظور کاربرپسندتر ساختن منشور اخلاقی و ایجاد امکان جستجوی لحظه ای، نسخه الکترونیکی آن منتشر شد.
§ نسخه الکترونیکی، پرسش و پاسخ آنلاین، لینک به سایر ابزارها و منابع در سایت سیسکو، لیست «سوال/گزارش» برای دریافت راهنمایی در مورد موضوعات مختلف را شامل می شود.
خط مشی اخلاقی تامین کنندگان سیسکو سند دیگری است که انتظارات مشابهی را از شرکای تجاری این شرکت در رابطه با تبعیت از قوانین و مقررات ملی و منطقه ای حاکم خواستار می شود.
زمینه های تعلیم و آگاهی بخشی کارکنان:
§ نظرسنجی سالانه از کارکنان شرکت
§ ارائه مطالب در وب سایت شرکت
§ برگزاری دوره های آموزشی آنلاین
در سال 2013 یک ویدئو جدید با نام «بازگشت سرمایه اخلاقیات» معرفی شد که از یک قالب خبری برای تاکید بر ارزش تجاری اخلاقیات از سه دیدگاه استفاده کرد:
§ بازارهای مالی
§ کیفیت محصول
§ مشارکت و فرهنگ
بیش از 68 هزار کارمند سیسکو این ویدئو را مشاهده کرده و بیش از 88 درصد از آنها آن را مثبت ارزیابی کردند. منابع متعدد در زمینه اخلاقیات کارکنان را قادر می سازد به نگرانی های اخلاقی خود در هر لحظه پاسخ دهند.
دوره های آموزشی آنلاین ، مدیران کسب و کار و منطقه ای می توانند برای کارکنان خود درخواست برگزاری دوره های آموزشی کنند. این دوره ها در کنار سایر دوره های آموزشی موجود نظیر موارد زیر برگزار می شود:
§ دوره مقابله با فساد برای کارکنانی که با مقامات دولتی نشست و برخاست دارند
§ دوره آموزشی برای کارشناسان منابع انسانی تا منابع و ابزارهای لازم برای راهنمایی کارکنان در اختیار آنها گذاشته شود.
§ دوره سه ماهانه برای کارکنان جدید به منظور آشنایی با اصول اخلاقی حاکم بر سیسکو
§ دوره آموزشی آنلاین برای کارکنان بخش فروش
§ دوره آموزشی آنلاین سالانه برای کارکنان در چین
شرکت سیسکو از کارمندان و سایر دی نفعان می خواهد موارد غیراخلاقی را فورا گزارش دهند. این کار از طریق موارد زیر ممکن می باشد:
§ اطلاع رسانی به مدیر یا کارشناس منابع انسانی
§ تماس مستقیم با اعضای دفتر حقوقی یا دفتر اخلاق شرکت
§ تماس با دفتر اخلاق از طریق ایمیل یا از طریق پر کردن فرم های بی نام
§ گزارش دهی از طریق سیستم کمک رسانی جهانی برای افراد خارج از شرکت سیسکو در دسترس است. حدود 15 درصد موارد اطلاع رسانی از این طریق است. این سیستم به بیش از 150 زبان و به صورت شبانه روزی در دسترس است.
§ افشای موارد دریافت هدیه یا تضاد منافع احتمالی
§ این تضمین به کارکنان داده می شود که در صورت گزارش دهی مورد بازخواست قرار نگیرند. از آنجا که نگرانی از این بابت کم است، در سال 2013 تنها 16درصد از موارد گزارش دهی به صورت بی نام صورت گرفت.
§ نقض اصول اخلاقی مجازات در پی داشته و در موارد خاص موجب برکناری فرد خاطی خواهد شد.
دفتر اخلاق
دفتر اخلاق، به عنوان بخشی از نظام حاکمیت، ریسک و کنترل سیسکو، تلاش دارد از اجرای کامل و بی نقص منشور اخلاقی شرکت اطمینان حاصل کند و از این رو به موارد نقض آن رسیدگی می کند. این دفتر استانداردهای اخلاقی را تعیین کرده، منابع آموزشی را تهیه کرده و به سوالات کارمندان در رابطه با منشور اخلاقی سیسکو پاسخ می دهد.
§ این دفتر به عنوان تیمی مستقل عمل رده و به گزارش موارد نقض منشور اخلاقی از سوی کارکنان، نظیر کلاهبرداری مالی، اقدامات غیرقانونی، نقض کنترل گزارش دهی مالی، رسیدگی می کند.
§ دفتر اخلاق به مدیر ارشد مالی و کمیته حسابرسی هیات مدیره سیسکو گزارش می دهد.
Ø تدوین 18 دستور العمل ، آیین نامه و برنامه عملیاتی برای اجرایی شدن منشور اخلاقی در سیسکو مانند
· دستور العمل اصول کاری
· دستور العمل مبارزه با فساد و رشوه ،
· دستورالعمل آموزش منشور اخلاقی
· و دستور العمل پذیرش هدایا و ......
· دستور العمل حمایت از جارچیان و افرادی که گزارش تخلفات را میدهند
· دستور العمل حقط حریم خصوصی افراد و محرمانگی اطلاعات
· دستورالعمل بازاریابی و تبلیغات مسئولانه
· دستور العمل پرهیز از تضاد منافع
· و ....
رفتار اخلاقی را می توان قضاوت اخلاقی یک فرد یا گروه در مورد درست و غلط تعریف کرد. اخلاق در کسب و کار برای موفقیت و عملکرد خوب هر شرکتی حیاتی است، اما باید از راس شرکت و از درون اتاق هیات مدیره نشات بگیرد. اگر شیوه درست اداره کسب و کار از راه اخلاقی است، اخلاقیات در هیات مدیره چگونه باید رعایت شود؟
تعیین ضوابط اخلاقی و ارزش های شرکت بر عهده اعضای هیات مدیره است و آنها باید این استانداردها را از طریق رویه ها و اقدامات کنترلی خود در کل کسب و کار ترویج دهند. ضروری است که هیات مدیره ها و اعضای آنها نیز خود را در قبال استانداردهای اخلاقی متعهد و مسئول بدانند. اعضای هیات مدیره همواره باید در رابطه با ارزش های شرکت و چارچوب اخلاقی پیشرو باشند.
نتایج تحقیق جدید منتشر شده در ژوئن سال 2013 توسط انجمن اخلاق کسب و کار نشان می دهد «در دستورالعمل ها و مقررات حاکمیت شرکتی در سطح اتحادیه اروپا و کشورهای عضو، به جز بلژیک و بریتانیا، به اصول اخلاقی اشاره مستقیم نشده است. یکی از موارد پرداخته شده در این گزارش این است که هیات مدیره چگونه باید در راس هرم شرکت به این موضوع بپردازد. راه های اداره اخلاقی کسب و کارها نیز مورد اشاره قرار گرفته است. این گزارش برای نهادینه کردن رفتار اخلاقی در راس هرم شرکت 6 راه زیر را توصیه می کند:
بنابراین هنگامی که از رفتار اخلاقی و اخلاق کسب و کار در داخل یک بنگاه اقتصادی صحبت می کنیم زمینه نفوذ قوانین به معنای عام که در بازار کاربرد دارد در داخل یک بنگاه یک حاشیه امنی پیدا می‌کند. در داخل بنگاه اقتصادی نمی‌توان وضع قانون کرد ، در بازار هرجا که به اصطلاح مکانیزم عمومی بازار کم بیاورد ، قوانین موضوعه مبنای پیشبرد امور قرار می گیرد ، بر مبنای قوانین، حقوقی شناسایی شده و به تناسب آن حقوق، تکالیفی معین می گردد و در فبال عدم رعایت قوانین و تکالیف محاکم قضایی رسیدگی می کنند. اما در داخل یک بنگاه اقتصادی این ابزارها کاربرد ندارد. بلکه در داخل خانواده یک شرکت و بنگاه اقتصادی با احکام مدیریتی روبرو می باشیم. سوالِ این نیست که آیا افراد باید مختار باشند تا اخلاقی رفتار کنند یا باید مجبور باشند اصولا سوال این نیست. سوال این است که هزینه رفتار اخلاقی را آیا ما با تصویب و اجرای قانون می‌توانیم کم کنیم؟. یک جامعه کاملا معتقد به رفتار اخلاقی هم قانون می‌خواهد برای تسهیل روابط و اگر جامعه‌ای هم بر اساس اعتقاد و تربیتش اخلاقی نباشد تصویب قانون در آن از باب پیش بینی رفتار دیگران حتما موثر است.
اگر شما یک سیستم اداری داشته باشید پرمقررات که از نماینده مجلسش تا رئیس جمهورش تا وزیرش تا خطیب جمعه‌اش تا معلم و تا خود کارمندش تا ارباب رجوع همه از دست این بوروکراسی نالانند. یعنی مشروعیت اجتماعی خودش را این بوروکراسی از دست داده باشد. لذا هر اقدام شما که این بوروکراسی طویل را کوتاه کند نوعی توجیه و مشورعیت ذهنی و اخلاقی دارد. اینجا آن فضای بسیار بسیار مساعد برای فساد اداری پیدا میشود. پس ترکیبی از مجموعه این عوامل، قانون مناسب، قانونی که کمترین امکان تفسیر و توجیه را داشته باشد و درجه تفصیلش هم به دقت اندازه‌گیری شده باشد. به علاوه رویه‌هایی در سیستم کار که اگر کسی اخلاقی عمل کرد کارش انجام شود.
از شهروندی شرکتی تا پایداری شرکتی
شهروندی شرکتی، مسئولیت اجتماعی شرکتی، مسئولیت شرکتی و پایداری شرکتی مفاهیمی هستند که امروزه در دنیای کسب کار بسیار شنیده می شوند و به نوعی تنوع مفهومی تکامل این مفهوم را در دنیای کسب و کار نشان می دهد زیرا که هدف نهایی و غایی توجه به مسئولیت های شرکت، پایداری کسب و کار شرکت است.
شهروندی شرکتی عمدتا به فعالیتهای بشر دوستانه و توسعه جوامع اشاره دارد ، در حالیکه مسئولیت اجتماعی شرکتها فعالیتهایی فراتر از الزامات قانونی شرکت است که به منظور یگپارچه کردن اثرات اقتصادی اجتماعی زیست محیطی شرکت در راستای استراتژی شرکت انجام می شود و به مثابه یک سیستم عمل می کند و مسئولیت شرکتی که مفهوم جدید تری است به طبیعت فلسفه و احساس مسئولیت پذیری اشاره دارد که به نوعی در ارتباط با همه ذی نفعان شرکت وجود دارد و پایداری شرکتی و مسئولیت پذیری شرکتی نیز که مفهومی است که در دو سال اخیر عمدتا به مباحث مدیریتی وارد شده است به نوعی جمع بندی تمام مباحث گفته شده است. "شورای کسب و کار جهان برای توسعه پایدار" در تعریف پایداری شرکتی می نویسد: پایداری شرکتها یعنی پذیرش مسئولیتهای اقتصادی زیست محیطی و اجتماعی در استراتژی شرکت به گونه ای هماهنگ تا شرکت ها را قادر سازد سودها و منافع پایداری را برای تمامی ذی نفعان و نسلهای حاضر و اینده فراهم اورد.
وین ویسر از صاحب نظران برجسته این حوزه و نویسنده این کتاب می گوید: از نقطه نظر برنامهریزی و مدیریت استراتژیک سازمان، تکامل مسئولیتپذیری شرکتی در حوزه کسب وکار را میتوان به 5 دوره تقسیم نمود: حرص و طمع، امور خیریه، بازاریابی، مدیریت، و مسئولیتپذیری؛ که هریک از آنها به ترتیب نمایانگر مراحل مختلف مسئولیت اجتماعی شرکتها هستند که عبارتند از: تدافعی، خیرخواهانه، ترویجی، استراتژیک و سیستماتیک. هر یک از این دورانها و مراحل مضامین متفاوتی در ارتباط با رویکرد سازمان نسبت به این مقوله و سطح یکپارچگی مسئولیتهای اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی در ابعاد مختلف کسب و کار دارند. هدف اصلی این است که با قرار داشتن در عصر مسئولیتپذیری، بنگاههای اقتصادی بایستی به سمت رویکرد مسئولیت اجتماعی شرکتی سیستماتیک که همان پایداری و مسئولیتپذیری شرکتی است حرکت نمایند؛ در غیر این صورت بحرانهای اجتماعی، زیستمحیطی و اخلاقی که با آنها مواجه هستیم، حل نخواهند شد. جدول زیر دورانها و مراحل مختلف مسئولیت اجتماعی شرکتی و ویژگیهای هر یک را تشریح مینماید
پرسش اصلی پیشروی مدیران این است: آیا میخواهید که کسب و کار شما بخشی از مشکل باشد و یا بخشی از راهحل؟ در این راستا، اصول، دستورالعملها، استانداردها، چارچوب و سیستمهای مدیریتی گوناگونی توسعه یافتهاند که مدیران سازمان در حرکت در مسیر پایداری و مسئولیتپذیری شرکت حرکت نمایند. نمونههایی از این موارد عبارتند از:
معاهده جهانی سازمان ملل متحد؛
استاندارد ISO26000؛
استاندارد ISO14000؛
برنامه تجارت اخلاقی؛
اصول راهنمای کسب و کار برای مقابله با رشوه و فساد مالی؛
اصول OECD برای راهبری شرکتی؛
رهنمودهای گزارشدهی GRI؛
اصول سرمایهگذاری مسئولانه
کلید موفقیت در این عرصه این است که مدیران نحوه مصداق یافتن این موضوع به کسب و کار خود را شناسایی و درک نمایند و نسبت به برنامهریزی استراتژیک و عملیاتی مقتضی در سازمان خود اقدام نمایند. هر کدام از این اصول، دستورالعملها و سیستمهای مدیریتی زمانی میتوانند به بهترین نحوه مورد استفاده قرار بگیرند که در راستای استراتژی اصلی شرکت که مفاهیم پایداری و مسئولیتپذیری در آن لحاظ شدهاند، باشند.
براي شركت هايي كه مسئولیت اجتماعی شرکتها را به عنوان فرصتي براي تقويت كسب و كار خود مي دانند، چالش بزرگ چگونگي اجراي آن است.مشاركت هوشمندانه راه حلي است كارآمد براي رسيدن به اهداف مسئولیت اجتماعی شرکتها.
اغلب مدیران اجرایی مسئولیت اجتماعی شرکتها (CSR) را به عنوان فشار مضاعف و یا مدی زودگذر می دانند.اما مشتریان ، کارکنان، تامین کنندگان و در حقیقت جامعه اهمیت روزافزونی برای مسئولیت اجتماعی شرکتها قائل است.
برخی از مدیران که تعداد زیادی هم نمی باشند، مسئولیت اجتماعی شرکتها را به عنوان فرصت خلاقانه ای برای تقویت کسب و کار خود و در عین حال مشارکت در جامعه می دانند. آنها مسئولیت اجتماعی شرکتها را مرکز استراتژی های کلی خود می بینند که آنها را در اداره کردن مسائل کلیدی کسب و کار کمک می کند. چالش اصلی برای این گروه از مدیران اجرایی، ایجاد رویکردی است که که این آرزوی بلند پروازانه را برآورده کند و متاسفانه تعداد انگشت شماری از آنها موفق یه یافتن این راه شده اند. یا این حال برخی از شرکت های خلاق، با مشارکت های هوشمندانه به عنوان راهی برای ایجاد ارزش هم برای جامعه و هم برای کسب و کار از این موانع گذر کرده اند. این همکاری ها با تمرکز بر مسائل کلیدی تاثیر گذار میان جامعه و کسب و کار و با استفاده از توانایی های تکمیل کننده دو طرف، چالش های میان این دو را مدیریت می کند.
هیچ تعریف پذیرفته شده ی واحدی از مسئولیت اجتماعی شرکتها ، که توضیح کاملی از اجزای فعالیت مسئولیت اجتماعی شرکتها ارائه دهد وجود ندارد. اما ما در ایران تعریف خود از فعالیت مسئولیت اجتماعی شرکتها را با تمرکز بر مقاصد دو گانه ی آن( سودرسانی هم به جامعه وهم به کسب و کار) و فواید بالقوه مطرح می کنیم . مسئولیت اجتماعی شرکتها بر مسئولیت و پاسخ گویی به عنوان پایه و اساس رفتار یک سازمان در اجتماع تاکید دارد و ناظر بر چگونگی کسب وکار مسئولانه همراه با تولید ثروت است. به نوعی مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها یعنی چگونه از طریق کسب وکار مسئولانه می توان ایجاد ثروت کرد. این مفهوم رفتارهای تجاری شرکت در حوزه کارکنان، مشتریان، پیمانکاران، محیط زیست و جامعه را در برمی گیرد.بنابراین یک رابطه برنده - برنده و خلق ارزش مشترک هم برای جامعه و هم برای بنگاه، زیربنای مفهومی موضوع مسئولیت شرکتی است. ما در ایران یک مدل پنج بعدی مسئولیت اجتماعی را ترویج می کنیم که مسئولیت اجتماعی در رهبری و فرایندهای درون سازمانی ، مسئولیت اجتماعی در قبال محیط کار و کارکنان ، محیط بازار ( مشتریان و زنجیره تامین) ، محیط زیست و جامعه و کشور را در بر می گیرد.
تصویر سازی فضای CSR
بسیاری از کسب و کار ها ،
1- گونه ای از فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتها را دنبال می کنند که می توان آنها را "پروژه های بی اهمیت"(pet projects) نامید، که عمدتا علائق فردی یک مدیر ارشد را بازتاب می کند. در حالیکه ممکن است چنین پروژه ای با قیل و قال و هیاهوی فراوان آغاز شوند، ولی حداقل منفعت را هم برای شرکت و هم برای جامعه به دنبال دارد.
2- گونه ی دیگری از فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتها وجود دارد که می توند برای برای طرفین ایجاد رضایت کند، اما متاسفانه این منافع ناچیز و معمولا یک طرفه هستند. به عنوان مثال در امور خیریه، منافع زیادی نصیب جامعه می شود (اما به جز نام نیک برای شرکت ثمری ندارد و یا در راستای مدیریت باج برای کاهش ریسک عملیاتی شرکت انجام می شود
3- و به عکس در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتی تبلیغاتی ، تمام سعی بر ایجاد شهرت شهرت برای کسب و کار است و چندان منفعتی عاید جامعه نمی شود. بسیاری از منتقدان این گونه از فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتها را بهترین گونه ی تبلیغات برمی شمرند و در صورتی که حرف و عمل شرکت یکی نباشد آن را برای جامعه مضر می دانند. هیچکدام از این رویکردها فرصتهای مهم ایجاد ارزش های مشترک میان کسب و کار و جامعه را تشخیص نمی دهند.اما این مهم از طریق "مشارکت های هوشمندانه"[1] به دست می آید. در چنین اقداماتی ، تمرکز کسب و کار فراتر از عدم ریسک و یا افزایش اعتبار می باشد، در واقع هدف بهبودبخشیدن به توانایی ایجاد ارزش های اساسی با مورد توجه قرار دادن مسائل مهم استراتژیک است. برای جامعه نیز، تمرکز از برقراری حداقل استانداردها و یا طلب بودجه به بهبود وضعیت استخدامی و بهبود کیفیت و استانداردهای زندگی تغییر می کند. نکته ی اصلی این است که هر گروه به تخصص و منابع دیگری مراجعه می کند و راه حل های مبتکرانه ای را چه برای بحران های جامعه و چه برای چالش های کسب و کار می یابد.
"مشارکت های هوشمندانه" چگونه عمل می کند؟در این نوع مشارکت هر مدیری سوالها یی از این قبیل خواهد پرسید: " در گذشته تمرکز شما بر چه نوع فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتی بوده است ؟" و یا " تمرکز شما در آینده بر چه موضوعاتی از مسئولیت اجتماعی شرکتی خواهد بود؟".
تمامی سازمان ها منابع محدودی در اختیار دارند، بنابراین چالش اصلی چگونگی استفاده از این منابع برای دستیابی به حداکثر سود هم برای کسب و کار و هم برای جامعه است. با شروع تصویر سازی اهداف مسئولیت اجتماعی شرکتی کنونی در چهارچوبی که در شکل بالا آمده است یک مدیر از خود می پرسد:
تمرکز بر گزینه های مسئولیت اجتماعی شرکتها
شرکت ها مایلند تا فعالیت های پراکنده ای را در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتها داشته باشند. اما این نوع حرکتها منافع آنها را حداکثر نخواهد کرد. بسیاری از شرکت ها فعالیت خود را با پروژه های کوچک و ریز[2] و یا تبلیغات شروع می کنند، زیرا این گونه فعالیت ها سریع هستند و تصمیم گیری برای اجرای آنها ساده است. سوال این است که چگونه به سمت استراتژی مسئولیت اجتماعی شرکتی که تمرکز بر ایجاد ارزش متقابل هم برای جامعه و هم برای کسب و کار دارد حرکت کنیم؟ سه اصل زیر برای دستیابی به این هدف لازم است:
به کار گیری این اصول برای انتخاب فعالیت مناسب و بهینه مسئولیت اجتماعی شرکتی، سوالهای دیگری در ذهن مدیران می آورد:
حوزه های فعالیت کسب و کار ما که در آنها برجامعه تاثیر می گذاریم و برایمان فرصت های مناسبی وجود دارد و اگر بتوانیم شریک مناسبی پیدا کنیم، طرفین سود خواهند برد کدام است؟ نیازهای اصلی و بلند مدت کسب و کار ما و جامعه چیست؟ ما به چه منابع و توانمندی هایی احتیاج داریم و در مقابل چه چیز برای عرضه داریم؟
[1] -Smart Partnering
[2] Pet Project
