مقدمه
امروزه بسیاری از کسب‌وکارهای میلیارد دلاری جهان پلتفرم‌های دیجیتالی هستند که دو یا چند بازار را به هم متصل کرده و به کمک اثر شبکه‌ای رشد سرشاری را تجربه می‌کنند. شرکت‌هایی مانند اپل، آمازون، علی‌بابا و اوبر مواردی از این دسته هستند. از طرفی پلتفرمها در بین سرمایهگذاران و کارآفرینان نیز جذابیت پیدا کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷ در حالی بیش از ۲۰۰ یونیکورن(کسب‌وکاری که ارزش آن بیش از ۱ میلیارد دلار است) وجود داشته است که تخمین زده می‌شود حدود ۶۰ الی۷۰ درصد آن‌ها را پلتفرمها تشکیل می‌دهند. اما مسیر رشد برای پلتفرمها آسان‌تر از بقیه کسب‌وکارها نیست زیرا پلتفرمها نیز برای موفقیت باید بهتر از رقبایشان عمل کرده و ریسک‌های اضافه‌تری مانند دولت و پذیرش اجتماعی را مدیریت کنند. پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر بر روی پلتفرمها نشان می‌دهد که ماهیت پلتفرمها همواره در حال تغییر است و این اکوسیستم است که آن‌ها را هدایت می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد که پلتفرم‌های موفق دارای مزیت رقابتی نسبت به بازارهای سنتی هستند. برای موفقیت پلتفرمها باید مدیران و سرمایهگذاران قوانین را بشناسند. آن‌ها باید بتوانند روند تغییرات، عوامل موثر بر موفقیت و شسکت پلتفرمها در آینده را پیش‌بینی کرده تا بهتر بتوانند برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. در این گزارش قصد داریم به پیش‌بینی از آینده و تغییرات پلتفرمها اشاره کنیم.
تکامل پلتفرمها
به تاریخ‌چه شرکت‌هایی که ورود پلتفرمها به دنیای کسب‌وکار را تسهیل کردند، نگاه کنیم. از دهه ۱۹۸۰ Microsoft، Intel و Apple با توسعه رایانه‌های شخصی، پلتفرمها را متولد کردند. در ادامه در دهه ۱۹۹۰ شرکت‌هایی مانند Amazon، Google و Netscape فعالیت‌های مختلفی مانند خرده فروشی را به پلتفرمها آوردند. در سال‌های ۲۰۰۰ Facebook، Twitter و … تعاملات را به پلتفرمها کشیدند و اخیرا نیز Uber, Airbnb و Taskrabit خدمات را به پلتفرم‌هایی آوردند که امروزه در همه بازارها حضور دارند.
امروزه پلتفرمها بر اساس نوع خدمت به سه گروه پلتفرم‌های نوآورانه، تراکنشمحور و ترکیبی تقسیم بندی می‌شوند. پلتفرم‌های نوآورانه معمولا محصول یا خدمت جدیدی ارائه می‌دهند مانند رایانه‌های شخصی و یا تلفن‌های هوشمند. پلتفرم‌های معامله‌محور واسطه‌ها یا بازارهای آنلاین هستند که تباده کالا و خدمات برای سرویس‌دهندگان و خریداران را ممکن می‌سازد. در پلتفرم‌های معامله محور هر چه تعداد شرکت‌کننده‌ها و تراکنش‌ها در پلتفرم بیشتر باشد، ارزش آن بیشتر می‌شود. مانند Amazon و Uber. پلتفرم‌های ترکیبی(Hybrid) شامل هر دو مورد فوق هستند. مانند App Storeیا Google Play که در ابتدا شرکت یک نوآوری انجام داده و سپس با تلفیق به مدل تراکنشمحور مشتری را کنترل کرده و در پلتفرم نگه می‌دارند.
ارزش پلتفرمها
اغلب پلتفرمها سودآور نیستند و گاها میلیاردها دلار متضرر می‌شوند. اما پلتفرم‌هایی که بازار را به دست می‌گیرند بسیار موفق می‌شوند. در یک تحقیق هنگامی که ۴۳ عدد از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های دنیا از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵ با ۱۰۰ عدد از بزرگ‌ترین کسب‌وکارهای غیر پلتفرمی مقایسه می‌شد، مشخص شد که درآمد این ۲ گروه تقریبا یکسان بود در حالی که شرکت‌های پلتفرمی با نصف تعداد کارمندان به این درآمد دست یافته بودند. علاوه بر این شرکت‌های پلتفرمی دو برابر سودآوری داشتند، چند برابر سریع‌تر رشد می‌کردند و بیش از دو برابر هم‌تایان معمولی خود ارزش داشتند. در برابر این ۴۳ پلتفرم در این بررسی ۲۰۹ شرکت پلتفرمی شناسایی شد که همگی رقیب این ۴۳ پلتفرم بودند اما به دلایلی مانند قیمت‌گذاری نادرست، یارانه دادن بیش از حد به شرکت‌کنندگان، ورود دیر یا زودهنگام به بازار شکست خوردند. این تعداد بالای شکست‌ها نشان می‌دهد که حتی کسب‌وکارهای پلتفرمی با تغییر فضای رقابت یا عوامل ساده دیگر به راحتی شکست می‌خورند. مانند Myspace، Nokia و BlackBerry که به سرعت از گردونه رقابت کنار رفتند. این نشان می‌دهد که با اینکه پلتفرمها می‌توانند به صورت فوق‌العاده‌ای موفق شوند اما حتی اگر IPO شوند تضمینی بر موفقیت درازمدت نیست و پلتفرمها برای بقا همواره باید بتوانند سودآوری ایجاد کرده و به رقابت پاسخ دهند.
پیش‌بینی آینده پلتفرمها
با وجود اینکه در ۲۰ سال گذشته شاهد تغییرات چشم‌گیر و بسیار زیاد پلتفرمها بودیم، هنوز هم به نظر می‌آید در آینده شاهد تغیرات گسترده خواهیم بود. دیجیتالی شدن و فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و موارد دیگر وقتی به توانایی مطلوب خود برسند، با تغییراتی در داده‌های کاربر و عملیات فردی عملکرد‌های پلتفرمها را تغییر خواهند داد. با اینکه نمی‌توان آینده را به طور قطعی پیش‌بینی کرد اما در مقاله MIT Salon چهار روند عمده معرفی شده است که بر روند آینده پلتفرمها در صنایع مختلف اثر خواهد گذاشت.
۱ - کسب‌وکارهای پلتفرمی هیبرید(ترکیبی) افزایش میابد. با توجه به افزایش قدرت فناوری، رقابت بیشتر و امکان رشد سریع و به وجود آمدن پلتفرم‌های جدید به علت عدم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های گران‌قیمت فیزیکی در شرکت‌های پلتفرمی، پلتفرم‌های بیشتری را برای سودآوری و بقا به سمت ترکیبی(Hybrid) شدن پییش خواهد بد.
۲ - نوآوری‌های بسیار بیشتر اتفاق می‌افتد. پلتفرم‌های نسل آینده نوآوری را به سطح جدیدی خواهند رساند. با توجه به پیشرفت در هوش مصنوعی و قدرت‌های تحلیلی ماشینی، سازمان‌ها را قادر خواهد ساخت تا با سرمایه‌گذاری کم‌تر کارهای بیشتری را انجام دهند. همان‌طور که می‌بینیم علی‌رغم نوپا بودن هوش مصنوعی شرکت‌هایی مانند گوگل و اپل و سایر شرکت‌ها قابلیت‌ها و نوآوری‌هایی از آن‌ها را در پلتفرم‌های عمومی خود استفاده کرده‌اند.
۳- پلتفرمها در صنایع تخصصی می‌شوند. از آنجایی که تعداد کل پلتفرمها به شدت در حال افزایش است، رقابت بر دستیابی از سهم بازار افزایش میابد، با توجه به اینکه تمایل کاربران به استفاده از چند پلتفرم به صورت هم‌زمان کم می‌باشد، انتظار می‌رود تعداد کمتری از پلتفرمها بتوانند بازار را به دست آورند. این روند منجر به تخصصی شدن هرکدام از پلتفرمها در یک صنعت خاص می‌شود.
۴ – نظارت‌ها و سخت‌گیریی در قوانین افزایش میابد. در ابتدا حضور پلتفرمها و ایجاد تعامل در دنیا جذاب بود. به عنوان مثال هنگامی که Facebook کار خود را شروع کرد باتوجه به اینکه مردم دنیا را به هم متصل کرد، اتفاقات خوبی رخ داد. اما بعد از آن پلتفرمها به قدرتی رسیدند که می‌توانستند بر سیستم‌های اجتماعی، اقصتادی تاثیر بگذارند و از آن‌ها می‌شد در درگیری‌های حزبی، جاسوسی و تروریستی استفاده کرد. از این رو در سال‌های آینده نظارت و کنترل توسط دولت‌ها بر پلتفرمها بسیار افزایش خواهد یافت.
میدان‌های نبرد جدید پلتفرمها
در حال حاضر در زمینه‌های مختلف میان پلتفرمها رقابت‌هایی وجود دارد. با بررسی این رقابت‌ها می‌توان روندهایی برای آینده و بازارهای جدید آن‌ها پیش‌بینی کرد.
پیشرفت‌های اخیر در حوزه یادگیری ماشین منجر به خدمات جدید در حوزه تشخیص الگو و پردازش صوت و تصویر خواهد شد. Siri Apple در سال ۲۰۱۱، Amazon Alexa در سال ۲۰۱۴ نمونه‌هایی از خدمات در پلتفرمها بودند. ورود شرکت‌های چینی و غول‌های تکنولوژی از سال ۲۰۱۷ منجر به رقابت جدی در این حوزه شد. Google در میلیون‌ها تلفن همراه دستیار هوشمند صوتی خود را نصب کرد در حالی که Amazon به واسطه بلندگوهای هوشمندش در ده‌ها میلیون خانه نفوذ کرد. این‌ها نشان می‌دهد در آینده جنب و جوش بسیاری در زمینه راه‌حل‌های صوتی وجود دارد.
هوش مصنوعی در اینجا هم در حال پی‌ریزی مدل‌های جدید و از بین رفتن مدل کسب‌وکارهای فعلی می‌باشد. این موضوع از سرمایه‌گذاری ۶۰ میلیارد دلاری Softbank ژاپن در ۴۰ شرکت از جمله Grab, Uber و Didi مشخص است. آن‌ها معتقد اند اگرچه سیستم‌های حمل و نقل به مدل فعلی از روزهای اوج خود فاصله گرفته‌اند، اما هنوز هم راه دسترسی به بازارهای جدید حمل و نقل تلفن‌های هوشمند می‌باشد. علی‌رغم مشکلات عملیاتی مدل اشتراک سفر مانند محدودیت‌های محلی، اما با توجه به کاهش هزینه‌های مسافرین می‌تواند مدل جذابی باشد که در آینده تغییراتی ایجاد کند و یا ورود هوش مصنوعی و اتوموبیل‌های خودران می‌تواند هزینه‌های حمل و نقل را کاهش داده و همین امر سرمایهگذاران جدید و جدی را به این حوزه وارد کرده است، که در آینده می‌تواند رقابت بزگی داشته باشد.
مکنزی در سال ۲۰۱۸ اعلام کرده است که بیش از ۷۰۰۰محقق با بودجه‌ای حدود ۱.۵ میلیارد دلار مشغول کار بر روی کامپیوترهای کوانتومی هستند. گوگل اخیرا اعلام نمود که کامپیوتر کوانتومی‌ای ساخته است که در مواردی خاص از سریع‌ترین ابرکامپیوترهای جهان نیز سریع‌تر می‌باشد. درست است که در حال حاضر به علت اینکه پلتفرم‌هایی که در حال خدمت‌رسانی در این حوزه هستند بسیار کم می‌باشند اثر شبکه‌ای در پلتفرم‌های محاسباتی جدید بسیار ضعیف است اما Macrosoft ,Google و IMB در حال ورود جدی به این حوزه هستند. کامپیوترهای کوانتومی قرار نیست با کامپیوترهای دیجیتال جایگزین شوند زیرا کامپیوترهای فعلی برای مصارف خاص بسیار مفیدتر هستند و مشخصا رایانه‌های شخصی، تلفن‌های همراه، ریزپردازنده‌های فعلی و … اثر شبکه‌ای بیشتری دارند. از طرفی کامپیوترهای کوانتومی می‌توانند رمزنگاری‌های فعلی را با چالش مواجه کنند زیرا به راحتی می‌توانند کلیدهای ایمن تولید شده توسط قوی‌ترین کامپیوترها را بشکنند. با توجه به اینکه این کلیدها امروزه از بسیاری از اطلاعات و دارایی‌های مالی محافظت می‌کنند، این حوزه نظارت و قوانین خاص و ورود دولت‌ها را به همراه دارد.
پلتفرم آمازون حاصل سال‌ها تلاش، سرمایه‌گذاری و رفع موانع زیاد بود. اما امروزه پلتفرمها دیگر فرصت زیادی برای توسعه ندارند. همه چیز خیلی سریع اتفاق می‌افتد. به سرعت وارد بازار می‌شوند و به سرعت نیز از بازار خارج می‌شوند. رشد و توسعه در این بازار نیازمند برنامه‌ریزی مشترک و همکاری‌های بین پلفترمی می‌باشد. به عنوان مثال رقبایی مانند Google و Apple با هدف ایجاد یک پلفترم مشترک که اکوسیستم خانه‌های کاملا هوشمند را فراهم آورد، در حاله توسعه استاندارهای واسطی هستند که دستگاه‌ها بتوانند با یک‌دیگر صحبت کنند. در همین راستا پروفسور ژاکوبیدز معتقد است که در آینده اکوسیستم‌هایی به وجود می‌آید که در هر کدام از آن‌ها تعدادی پلتفرم وجود دارد که با همکاری با یک‌دیگر خدماتی را ارائه می‌دهند. از نظر او برنده بزرگ مشتری خواهد بود و بازندگان کسب‌وکارهایی هستند که نمی‌خواهند روحیه جدید همکاری را بپذیرند و به دنبال روش‌های جدید برای جدا کردن مشتریان خود هستند. مدیر ارشد شرکت Deloitte نیز معتقد است (در بعضی از حوزه‌ها مانند خرده فروشی، مرحله بعدی پلتفرمها ادغام شدن می‌باشد و بدون آن پلتفرمها از بین خواهند رفت.
با وجود اینکه این تحول دیجیتال مدت‌هاست که آغاز شده است، اما این پایان ماجرا نیست. کسب‌وکارها در حال بررسی این هستند که چه چیز دیگری را می‌توان دیجیتالی نمود و چه تحولات دیگری در انتظار است. پروفسور ژاکوبیدس معتقد است که مراقبت‌های بهداشتی مرحله بعدی تحول‌های دیجیتال است. تلاقی ویزیت و تشخیص از راه دور، مدیریت داده‌های سلامتی و مانتورینگ بیمای‌های خاص و مزمن نمونه‌هایی از این قبیل است.
استراتژیست ارشد گروه بانکی Standdard charted معتقد است: تغییراتی از بانک‌داری فیزیکی به تلفن‌های همراه وجود دارد. ما دیگر به بانک‌های فیزیکی نیازی نداریم و باید آن‌ها را با خدمات دیگر در کنار هم آورده و پیشنهادهای جدید ارائه کنیم. پرفسور ژاکوبیدز نیز می‌گوید: بانک‌داری سنتی ممکن است دیگر کاربردی نداشته باشد، اما واسطه‌های مالی به نوعی همچنان از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود و سوال اصلی این است که این خدمات چگونه ارائه شود؟
پلتفرم‌های اختلال‌گر(نتیجه گیری)
در بخش قبل پیش‌بینی از حوزه‌های آینده پلتفرمها ارائه کردیم. روند پیش‌رو نشان می‌دهد به زودی ما صاحب تعداد کمتری از محصولات شامل خانه، خودرو، دوچرخه و … خواهیم بود و برای بهره‌مندی از خدمات با دیگران قرارداد بسته و به صورت خدمات استفاده خواهیم کرد. این قرادادها احتمالا از طریق پلتفرمها انجام خواهد شد و فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین به امنیت و شفافیت بیشتر آن‌ها کمک خواهد کرد. به نظر می‌آید پلتفرمها در آینده همانند مدل اختلالی که کلایتون توصیف کرده است، با فناوری‌های ارزان‌تر و پیش‌رفته‌تر به تدریج از کارمندان پیشی می‌گیرند. این اختلال به تدریج از زمانی که کامپیوترهای شخصی ظهور کردند و تجارت الکترونیک و بازارهای اینترنتی بر فروشگاه‌های سنتی سایه انداختد شروع شد. حال پیش‌بینی می‌شود اختلال دیگری را با وجود اتوموبیل‌‌هایی خودران و دستیاران صوتی شاهد خواهیم بود.
درآخر باید بگوییم که پلتفرمها همه صنایع را تحت تاثیر قرار داده‌اند. کارآفرین‌ها تقریبا هر نوع مبادله‌ای را به عنوان سرویس پلتفرمها ارائه می‌دهند. پلتفرمها علی‌رغم اینکه بسیار نوآور هستند اما در جنبه‌هایی از زندگی شخصی و کاری اختلالاتی ایجاد کرده‌اند و انتظار داریم این روند همچنان در حال گسترش باشد. باید منتظر بمانیم تا ببینیم پلتفرمها دیگر چه تغییراتی را در سبک زندگی کاربران اعمال می‌کنند.
این گزارش را با بیان یک تفکر از پروفسور ژاکوبیدز پایان می‌دهیم که می‌گوید: رشد پلفترم‌ها تا این اندازه شاید دلیل کافی برای نیاز به بازطراحی خدمات پلتفرمها نباشد، اما علامت این است که فناوری به ما این امکان را می‌دهد تا به روش‌های جدیدی برای کنار هم قرار دادن چیزها فکر کنیم و موارد جدید را رقم بزنیم.
منابع
Cusumano, Michael A., David B. Yoffie, and Annabelle Gawer. "The Future of Platforms." Art. 61304. Special Issue on Disruption 2020. MIT Sloan Management Review 61, no. 3 (Spring 2020).
MICHAEL G JACOBIDES AND DAN ATKINSON. “The future is platforms” World Economic Forum’s Annual Meeting of the New Champions in Tianjin, China , 2018
David B. Yoffe et. al., “A Study of More Than 250 Platforms Reveals Why Most Fail,” May 29, 2019
UNCHARTED SPACES,THE FUTURE OF PLATFORM VALUE, Accenture, 2020
C. Mims, “How Self-Driving Cars Could End Uber,” The Wall Street Journal, May 7, 2017, www.wsj.com
