داده ها، عریان کننده واقعیت های پنهان. 2
عاطفه درودیان، دکترای جامعه شناسیعان، دکترای جامعه شناسی
جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.
جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.
جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.
جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.
جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.جهان امروز، جهان داده است. جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده مهارتی است که این روزها طرفداران زیادی دارد. هر سازمان برحسب نوع کالا یا خدمتی که ارائه می‌دهد، به مجموعه‌ای از داده دسترسی دارد که طبقه‌بندی و ارائۀ هدفمند آن مسیر تصمیم‌گیری‌های سخت و کلیدی را برای سازمان هموار می‌کند. این گزارش‌ها اغلب برای پژوهشگران مستقل و حتی عموم مردم نیز جذابند؛ تا آنجا که برخی سازمان‌ها تصمیم می‌گیرند این اطلاعات را در راستای مسئولیت اجتماعی یا استراتژی‌های برندینگ و بازاریابی‌شان در دسترس عموم قرار دهند. به تازگی این رویه در میان شرکت‌های بزرگ داخلی نیز پا گرفته است؛ شرکت یکتانت در این زمینه پیشگام بوده و اخیرا گزارش مفصلی از فضای دیجیتال فارسی در سال 1401 منتشر کرده است.
گزارش 1401 یکتانت شامل اطلاعات ارزشمندی از فضای مجازی فارسی زبان اعم از وب و شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی است که می‌تواند برای متخصصان و علاقمندان حوزه‌های متعدد از اقتصاد و مارکتینگ گرفته تا علوم اجتماعی جذاب باشد. به عنوان نمونه داده‌های این گزارش از تغییر در نحوۀ مصرف اینستاگرام توسط کاربران فارسی‌زبان این شبکۀ اجتماعی در سال 1401 خبر می‌دهد. اینستاگرام فارسی در سال گذشته فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشت و مروری بر داده‌های گزارش یکتانت بر تشدید پدیده‌ای خاص و پیش‌بینی‌نشده در اینستاگرام فارسی صحه می‌گذارد؛ پدیده‌ای که برخی آن را سیاسی شدن اینستاگرام می‌نامند. به نظر می‌رسد شبکه‌ای که طراحی شده بود تا با مرکزیت سلبریتی‌ها بستری مطلقا غیرسیاسی را برای نمایش سبک زندگی و تصاویری از زندگی روزمرۀ مردم عادی یا شخصیت‌های شناخته‌شده فراهم کند، حالا به عرصه‌ای برای گفتگوی عمومی در باب مسائل سیاسی روز تبدیل شده است.
وقتی اینستاگرام در سال 2010 راه‌اندازی شد، به نظر نمی‌رسید بتواند جای رسانه‌های متن‌محوری همچون توئیتر یا تلگرام را که مناسب محتوای جدی یا تخصصی بودند بگیرد. اینستاگرام شبکه‌ای با محوریت تصاویر بود و انتظار می‌رفت محتوایی در خور تصویر عرضه کند. انگار که نوعی تقسیم کار میان این پلتفرم‌ها برقرار است و سهم اینستاگرام نیز نمایش زندگی پر زرق‌وبرق سلبریتی‌ها و مصرف نمایشی مردم عادی باشد. اما این تصور عمومی کم کم، همراه با بهبود امکانات این شبکۀ اجتماعی و افزایش کاربران آن، تغییر کرد. از آنجا که محبوبیت اینستاگرام به سرعت در حال افزایش بود، بسیاری از سیاستمداران، سازمان‌های سیاسی و رسانه‌های خبری حساب‌های اینستاگرام خود را ایجاد و فعالیت‌شان در این پلتفرم را آغاز کردند. سازمان‌های خبری چندین بار در روز حساب خود را به روز می‌کنند و سیاستمداران نیز به طور فزاینده‌ای از اینستاگرام به عنوان بخشی از استراتژی ارتباطی خود بهره می‌برند. این روند سیاسی شدن اینستاگرام به عنوان روندی جهانی در بخش‌های گسترده‌ای از جهان من جمله ایران تجربه شد. با این حال اطلاعاتی که گزارش 1401 یکتانت در اختیار ما قرار می‌دهد، این فرضیه را پیش می‌کشد که روندها و دلایل سیاسی شدن اینستاگرام فارسی تجربه‌ای متفاوت از تحولات جهانی فراگیر در این حوزه است.
بر اینستاگرام فارسی در سال 1401 چه گذشت؟
طبق گزارش 1401 یکتانت موضوع 16 درصد صفحات اینستاگرام فارسی مد و پوشاک، 10 درصد سبک زندگی، 9.3 درصد اشخاص، 7.7 درصد اخبار، 7.2 درصد زیبایی و مراقبت از پوست، 6درصد فناوری و گجت‌ها، 5.3 درصد ورزش و تناسب اندام، 5 درصد غذا و آشپزی و به همین میزان نقل‌قول‌های الهام‌بخش است. تعداد پیج‌ها در سایر حوزه‌های فعالیت همگی کمتر از 5 درصد است. از طرفی تعداد فروشگاه‌ها در اینستاگرام فارسی زبان 653000 عدد است که در مقایسه با کشوری با سبک زندگی مشابه و جمعیت یکسان نظیر ترکیه 131000 عدد (20 درصد) بیشتر است. به عبارت دیگر اینستاگرام فارسی علاوه بر آنکه موضوعات مرتبط با مد، سبک زندگی و اخبار سلبریتی‌ها را در صدر همۀ موضوعات پوشش می‌دهد، از حیث اقتصادی نیز اهمیت بالایی دارد.
اما فیلترینگ اینستاگرام در ایران و در تاریخ 30 شهریور مهمترین چالش اینستاگرام فارسی در 1401 بود. داده‌های گزارش یکتانت به ما امکان می‌دهد با نگاهی به روزهای قبل و بعد از این تاریخ ابعاد بیشتری از مسئله را روشن کنیم. نخستین پیامد فیلترینگ اینستاگرام که بلافاصله پس از این تاریخ و با آغاز مهرماه مشاهده شد، کاهش شدید فعالیت صفحات فروشگاهی در اینستاگرام بود که به نظر می‌رسد با توجه به داده‌های بالا بخش عمده‌ای از آن‌ها در زمینۀ مد و پوشاک فعالیت دارند. از طرفی بازگشت صفحات فروشگاهی به فعالیت نیز زمان زیادی برد و حتی تا پایان اسفند 1401 نیز به وضعیت پیش از فیلترینگ بازنگشت. این تفاوت را می‌توان چنین توضیح داد که احتمالا تعدادی از این صفحات تحت تأثیر فیلترینگ ورشکسته شده و به فعالیت خود پایان داده‌اند.
با آنکه فعالیت صفحات فروشگاهی بلافاصله پس از فیلترینگ اینستاگرام و با آغار مهرماه به شدت افت کرد، اما تعداد لایک‌ها و کامنت‌ها در اینستاگرام فارسی تا پایان مهرماه روند صعودی داشت. به عبارت دیگر درحالیکه فروشگاه‌ها و احتمالا پیج‌های مربوط به مد و پوشاک به عنوان پرتعدادترین صفحات اینستاگرام فارسی فعالیت خود را به شدت محدود کرده بودند، کاربران فارسی زبان در فضای اینستاگرام به شکل فعالانه‌ای حضور داشتند. از طرفی حتی فیلترینگ نیز موفق نشد تعداد لایک‌ها در اینستاگرام فارسی را نسبت به قبل از آن کاهش دهد. گزارش یکتانت نشان می‌دهد میزان لایک‌ها در تمام شش ماه پایانی 1401 از مردادماه همین سال که فیلترینگ اینستاگرام هنوز اعمال نشده بود، بیشتر است.
از طرفی اطلاعات این گزارش از محتوای تولید شده به زبان فارسی در پلتفرم تلگرام گویای واقعیتهای مهمی در ارتباط با اینستاگرام فارسی زبان است. تلگرام فارسی پلتفرمی متن محور است که در میان شبکه‌های اجتماعی فارسی مهمترین بستر برای انتشار تحلیل‌ها و نقطه نظرهای سیاسی محسوب می‌شود. اما نکته قابل تأمل در ارتباط با این شبکۀ اجتماعی آن است که همراه با وقایع شهریور ماه 1401 و زمانی که انتظار می‌رفت بیشترین محتوا بر روی این پلتفرم قرار گیرد، تعداد محتوای تولیدشده در آن به میزان قابل‌توجهی کاهش یافت و تا پایان آبان به کمترین میزان در این سال رسید. حال سوال آن است که آیا تحلیلگران تلگرامی در این شرایط حساس و پرالتهاب به یک باره دست از تحلیل کشیده‌اند یا آنکه ترجیح داده‌اند نظرات‌شان را در پلتفرم دیگری ارائه دهند؟ به نظر می‌رسد فرضیۀ دوم با دانش زمینه‌ای ما هم‌خوانی بیشتر داشته باشد. پاسخ به این پرسش که تحلیلگران و صاحب‌نظران حوزۀ عمومی کدام شبکۀ اجتماعی را برای انتشار مطالب‌شان انتخاب کرده‌اند، چندان دشواری نیست. در آن روزها و با توجه به میزان مشارکت کاربران فارسی زبان در سایر شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام بهترین پلتفرمی بود که می‌توانست جایگزین تلگرام شود.
فیلترینگ؛ عامل سیاسی شدن اینستاگرام
اکنون و پس از مروری بر گزارش یکتانت می‌توان به ادعای اصلی این متن مبنی بر تفاوت روند سیاسی شدن اینستاگرام فارسی نسبت به فراز و فرودهای این پدیده در سطح جهان با دقت بیشتری پرداخت. همانطور که گفته شد، همزمان با فیلتر شدن اینستاگرام فعالیت فروشگاه‌های اینستاگرامی به شدت کاهش یافت. در حقیقت فیلترینگ اینستاگرام بیشترین تأثیر را بر صفحات فروشگاهی بر جا گذاشت و صفحات اشخاص یا مؤسسات و بنگاه‌های خبری که تحت هر شرایطی به تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی ادامه می‌دهند و اغلب نیز در خارج از ایران فعالیت می‌کنند، تا حدود زیادی از این تأثیرات مصون ماندند.
همزمان با این تحولات اتفاق دیگری نیز در حال وقوع بود؛ گروه بزرگی از فعالان تلگرامی که عمدتا مطالبی با موضوعات سیاسی و اجتماعی منتشر می‌کردند به پلتفرم اینستاگرام نقل مکان کردند. به عبارت دیگر تحت تأثیر فیلترینگ از محتوای غیرسیاسی اینستاگرام کاسته شد و در مقابل محتوای سیاسی به واسطۀ موضع‌گیری‌های سیاسی اشخاص و سلبریتی‌ها، فعالیت بیشتر بنگاه‌های خبری و موج جدید تحلیلگران سیاسی- اجتماعی که از تلگرام آمده بودند، افزایش پیدا کرد. در این لحظات بود که اینستاگرام فارسی تحت تأثیر فیلترینگ، بیش از پیش و علی‌رغم برخی تلاش‌ها برای سیاست‌زدایی از آن، در اختیار جریان‌ها و نیروهای سیاسی قرار گرفت. این درحالیست که با توجه به تعداد لایک و کامنت در اینستاگرام فارسی، کاربران فارسی زبان از سد فیلترینگ عبور کرده و حتی به شکل فعالانه‌تری در این شبکه حضور دارند. شکل خاص سیاسی شدن اینستاگرام فارسی نیز در همین جا آشکار می‌شود؛ درحالیکه سیاسی شدن اینستاگرام در جهان عمدتا ناشی از حضور بنگاه‌های خبری و سیاستمداران شناخته‌شده در این شبکۀ اجتماعی بود، سیاسی شدن اینستاگرام فارسی را می‌توان بیش از هر چیز به ایجاد محدودیت یا حذف صفحات غیرسیاسی اینستاگرام از طریق فیلترینگ مرتبط دانست.
