صنعت کشتیرانی از گذشته تاکنون یکی از مهمترین مسیرهای ارتباطی برای تجارت و بازرگانی بوده است و تأثیرات فوقالعاده مهمی در اقتصاد جهانی یک کشور داشته و هنوز هم دارد. همانطور که میدانید صادرات و واردات بسیاری از کشورها از طریق راههای دریایی و کشتیرانی صورت میگیرد و یک صادرات و واردات قانونی باید از طریق گمرک انجام شود. گمرکها مقررات و دستورالعملهای به خصوصی دارند که تاجران و شرکتهای بازرگانی باید آنها را رعایت کنند. دموراژ بخش کوچکی از قوانین حملونقل دریایی محسوب میشود که در ادامه به آن بیشتر میپردازیم.
تاخیر و دیرکرد در حملونقل موضوعی غیرقابلانکار است، اما در پی آن هزینههایی ایجاد میشود که یکی از آنها هزینه دموراژ یا حق توقف است. افرادی که تصمیم به واردات یا صادرات کالا دارند، برای اینکه کالاهای خود را از مبدأ به مقصد برسانند باید از کانتینر استفاده کنند که این کانتینر را از شرکتهای حملونقل اجاره میگیرند.
شرکتهای حملونقل معمولاً کانتینرهای خود را با یکزمان تعیین شده به صاحبان کالا و شرکتها اجاره میدهند؛ بنابراین اگر صاحب کالا یا شرکت به زمان تعیین شده از طرف شرکت حملونقل توجهی نداشته باشد و کانتینر را در زمان مقرر تحویل ندهد، منجر به پرداخت جریمه میشود که به این جریمه دموراژ یا هزینه معطلی میگویند. درصورتیکه صاحبان کالا زودتر از موعد قرارداد کانتینر را به شرکت حملونقل تحویل بدهند، دیسپچ ایجاد میشود.
زمان عقد قرارداد و اجاره کانتینر برای حملونقل کالاها، معمولاً در قرارداد مشخص میشود که به آن فری تایم میگویند. اگر در زمان مشخص شده کانتینر را به شرکت حملونقل تحویل بدهید، نیاز نیست که هیچ جریمهای پرداخت کنید. بهطورکلی دو نوع فری تایم داریم که عبارتاند از موارد زیر:
فری تایم مبدا به زمانی اشاره دارد که کانتینرهای خالی از محوطه کانتینر برداشته و به شکل پر تحویل محوطه کانتینری میشوند.
فری تایم مقصد به زمانی اشاره دارد که کانتینرها بهصورت پر، از محوطه کانتینری خارج میشوند و سپس بهصورت خالی به محوطه کانتینری باز میگردند.
همانطور که قبلاً نیز اشاره کردیم در صنعت کشتیرانی به هزینههایی که در صورت تاخیر در تحویل کانتینر انجام میشود، دموراژ یا هزینه معطلی میگویند. هزینه معطلی انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
هزینه معطلی کانتینر زمانی اتفاق میافتد که صاحبان کالا، کانتینر اجاره کرده را در زمان توافق شده به شرکت حملونقل تحویل ندهند؛ چراکه اگر کانتینر در موعد مقرر شده به شرکت حملونقل تحویل شود، میتواند در دسترس سایر مشتریان قرار بگیرد.
اگر یک کشتی بیشتر از زمان توافق شده در بندر توقف داشته باشد، منجر به پرداخت هزینه و خسارت میشود؛ چرا که این موضوع میتواند بر توانایی شرکت کشتیرانی بر انجام تعهدات قراردادی تأثیرگذار باشد.
این نمونه از هزینه دیرکرد زمانی اتفاق میافتد که محموله در زمان تعیین شده از ترمینال بیرون نرود. هزینههای معطلی پایانه زیاد است؛ چرا که این موضوع میتواند نشانی بر عدم توانایی اپراتور ترمینال برای مدیریت بهتر عملیات باشد.
اگر واگنهای ریلی در بازه زمانی که مقرر شده است تخلیه نشوند، هزینه معطلی ریلی اتفاق میافتد. هزینه ریلی معمولاً زیاد است؛ چراکه این موضوع میتواند نشانی بر توانایی یا عدم توانایی شرکتهای ریلی برای مدیریت عملیات حملونقل باشد.
همانطور که گفتیم جریمه دیرکرد انواع مختلفی دارد که هر یک بر جنبههای مختلف عملیات حملونقل تأثیرگذار هستند. اگر مدیریت در این زمینه به بهترین شکل ممکن صورت بگیرد، جریمهها به حداقل میزان ممکن میرسند و در صنعت حملونقل شاهد عملکردهای روانتری خواهیم بود.
در صنعت حملونقل بینالمللی واژههای متعددی به گوشتان میرسد که در میان آنها حق توقف و دموراژ یکی از پرکاربردترینها محسوب میشوند و اغلب با هم اشتباه گرفته میشوند. در برخی از کشورها مانند ایران این دو واژه معمولاً به یکشکل و به یک معنا استفاده میشوند. اما حق توقف و دموراژ تفاوتهایی با هم دارند. دموراژ به هزینههایی اطلاق میشود که بر تاخیر در تحویل کالا اختصاص پیدا میکنند و حق توقف به تاخیر در تحویل کانتینر مربوط میشود.
به طور مثال زمانی را تصور کنید که یک کانتینر با کالای درون خود در تاریخ مشخص شده به بندرگاه میرسد، اما صاحب کالا با تاخیر آن را تحویل میگیرد. در اینجا فرد باید بهازای روزهای بیشتر از فری تایم قرارداد، هزینه دموراژ بپردازد. همچنین اگر از زمانی که کانتینر باید کالا را تحویل دهد، بگذرد و در تاریخ دقیق کانتینر را به شرکت حملونقل تحویل ندهد، به تعداد روزهایی که تاخیر میکند باید حق توقف بپردازد.
برای ایجاد نظم در مبادلات تجاری و جلوگیری از مشکلات احتمالی در تجارت بینالملل قوانین و قواعد مشخصی وضع شدهاند که پیروی از آنها بسیار مهم است. برایناساس اگر شکایتی در این زمینه اتفاق بیفتد، میتوان بر اساس این قوانین مشکل را حلوفصل کرد. در قوانین مربوط به هزینه معطلی، تمام مباحث مربوط به عودت کانتینرهای باری و جریمه تاخیر به شکل کامل وجود دارند. کشتیرانی جمهوری اسلامی نیز قوانین و قواعد مشخص شدهای دارد که در آن میتوانید تعرفه هزینه معطلی، میزان خسارتهای معطلی کشتیها و کانتینرها و نحوه اجاره کانتینر را به شکل دقیق مطالعه کنید.
همانطور که میدانید هزینه معطلی در واقع خسارتی است که صاحب بار برای تاخیر در عودت کانتینر به شرکتهای حملونقل کشتیرانی پرداخت میکند. باتوجهبه این موضوع صاحبان بار و شرکتها اگر برای تحویل کانتینرها و تخلیه کشتیها به زمان مقرر شده در قرارداد توجهی نکنند و تحویل با تاخیر صورت بگیرد، باید مبلغ معینی را به مالک کشتی یا کانتینر بپردازند. این هزینه از قبل در قرارداد تعیین میشود.
قبل از اینکه بخواهیم در مورد کوتاژ دموراژ صحبت کنیم، بهتر است کمی با معنای کوتاژ آشنا شویم. کوتاژ در واقع یک شمارهسریال اختصاصی است که به هر کالا در بندرگاه تعلق میگیرد. این شماره کاملاً اختصاصی و منحصربهفرد است و کارکنان و مسئولان بارگیری کالاها و تخلیه، بهواسطه آن میتوانند بادقت بیشتر و راحتتر محمولهها را جابهجا کنند. کوتاژ هزینه دیرکرد چیست؟ کوتاژ دموراژ در واقع هزینه دیرکرد برای یک محموله مشخص را تعیین میکند.
از دیگر واژههایی که در حوزه حملونقل بینالملل زیاد به گوش میخورد، دیسپچ است. دیسپچ و دموراژ کاملاً متضاد هم هستند. هزینه معطلی زمانی اتفاق میافتد که کانتینر کالا با تاخیر به سازمان کشتیرانی یا صاحب کانتینر تحویل داده شود. اما در حالت دیسپچ، کانتینر نهتنها تأخیری ندارد، بلکه زودتر از موعد مقرر شده در قرارداد به صاحب اصلی و یا سازمان کشتیرانی ارائه میشود. در هزینه معطلی باید برای دیر کرد خود جریمه بپردازید، اما در دیسپچ از طرف کشتیرانی برای صاحب بار پاداشی هم در نظر میگیرند.
هزینههای دموراژ معمولاً روزشمار است و به نوع کانتینر و ابعاد و اندازه آن بستگی دارد. مثلاً هزینه معطلی کانتینر یخچال باتوجهبه ابعاد بزرگ این محصول در مقایسه با کانتینرهای معمولی و کوچک بیشتر خواهد بود. علاوهبرآن شرکتهای حملونقل در محاسبه هزینههای معطلی متفاوت از هم عمل میکنند و قوانین بهخصوص خود را دارند. لازم به ذکر است که بهمحض اتمام مدت فری تایم، هزینه دموراژ آغاز میشود.
هزینههای دموراژ ممکن است به دلایل مختلف با افزایش چشمگیری مواجه شود. از جمله دلایل و علل افزایش هزینههای معطلی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
·ایجاد اختلاف بین صاحب کالا و شرکت حملونقل
·شرکتهای صاحب کالا برای ترخیص کالای خود با مشکل مواجه شوند.
·آگاه نبودن صاحب کالا از هزینههای معطلی
·سندها و مدارک مربوط به ترخیص کالا با مشکل مواجه شوند.
·ترخیص کالا در مدت طولانیتری انجام شود.
·بازرسیهای کانتینر و بازرسی توسط افراد مختلف طول بکشد.
·صاحبان کالا نسبت به زمان و تاریخ مشخص شده در قرارداد بیاطلاع باشند.
·محمولههای دریافت شده با سفارشهای فروش صاحب کالا مطابقت نداشته باشند.
·صاحب کالا برای ترخیص کانتینر و کالای خود بودجه لازم را تأمین نکرده باشد.
هزینه کانتینر معمولاً بر اساس یک قرارداد مشخص شده بین شرکت کشتیرانی و صاحب بار منعقد میشود. به طور معمول از زمان تحویل یک کانتینر به صاحب کالا تا زمان بازگشت کانتینر به شرکت حملونقل کشتیرانی یک بازه زمانی ۱۰ تا ۱۲ روزه را در نظر میگیرند که به آن فری تایم میگویند. درصورتیکه صاحب کالا زودتر از این موعد کانتینر را به سازمان تحویل بدهد، پاداش میگیرد.
اگر در موعد مقرر و بهصورت فری تایم کانتینر به سازمان کشتیرانی تحویل شود، مشمول پاداش یا جریمه نخواهد شد. اما درصورتیکه پس از تمام شدن مهلت تعیین شده، کانتینر به بندرگاه برنگردد، به تعداد روزهای دیرکرد هزینه دموراژ در گمرک محاسبه خواهد شد.
دموراژ یک موضوع اجتنابناپذیر در روند جابهجایی کالا و حملونقل بینالملل محسوب میشود. درصورتیکه بهعنوان یک بازرگان و یک شرکت نتوانید این قضیه را بهخوبی مدیریت کنید، باید هزینه دیرکرد بپردازید. گاهی این هزینهها حتی از قیمت خود کالاها نیز بیشتر میشوند که درپی آن خسارات جبرانناپذیری به شرکتها و صاحبان کالا اختصاص پیدا میکند؛ بنابراین بسیاری از افراد این سؤال را مطرح میکنند که چگونه میتوان از پرداخت هزینه دیرکرد جلوگیری کرد؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم راههای متعددی وجود دارند که بر اساس آنها میتوان خسارتهای هزینههای معطلی را به حداقل رساند این روشها به شرح زیر است.
·برنامهریزی دقیقی داشته باشید: برای ترخیص کالا و عدم ایجاد مشکل در تخلیه بار حتماً با باربریهای مطمئن و حرفهای قرارداد ببندید.
·برنامههای جایگزین در نظر بگیرید: حتی اگر در این زمینه صاحبتجربه هستید و تاخیر در این حوزه را تجربه نکردهاید، توصیه میشود محض اطمینان با یک کامیون دوم هماهنگ کنید.
·اطلاعات خود را بهروز نگه دارید: حتماً مراحل گمرکی بندر و مقررات مقصد را بهدقت بشناسید تا با مشکلی در روند کار مواجه نشوید.
·مجوزهای ویژه بخواهید: برای حملونقل محصولات حیوانی و مواد غذایی استفاده از سیستمهایی که احتمال تاخیر را در نظر میگیرند، بهترین گزینه است. بهاینترتیب میتوانید زمان رایگان بیشتری کانتینر را در اختیار داشته باشید.
·انتخاب بندرگاههای مناسب: باتوجهبه شرایط تحویل بار و شرایط فروش حتماً مسیرها و بندرگاههای مناسب را انتخاب کنید. این موضوع اهمیت بسیار زیادی در عدم ایجاد تاخیر دارد.
·کالاها را چک کنید: قبل از باربری حتماً از سلامت کالاها و تطابق آنها باکیفیت مد نظرتان اطمینان حاصل کنید.
·بارنامه و قرارداد را بادقت مطالعه کنید: قبل از امضا کردن قرارداد حتماً تمام بندهای آن را بهدقت بخوانید تا از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنید.
در محاسبه دیسپچ و دموراژ قاعده اینکوترمز اهمیت بسیار زیادی دارد. زمانی که یک کالا بین دو نفر مبادله میشود باید مشخص شود که مسئولیت حملونقل کالا بر عهده کیست؟ یا همان خریدار یا فروشنده چه کسانی هستند؟
باتوجهبه این قاعده، حملونقل کالا از مبدا تا مقصد بر عهده صاحب کالا یا همان خریدار است. بر اساس این قانون اجاره کانتینر و هزینههای دموراژ و دیسپج بر عهده خریدار یا همان صاحب کالا است و فروشنده در این زمینه هیچ هزینهای را متحمل نمیشود.
باتوجهبه این قانون و قاعده مراحل ارسال کالا به عهده فروشنده است. ازآنجاکه خریدار باید ترخیص کالا را انجام دهد، باید این کار سریع و بدون هیچگونه تأخیری انجام شود تا فروشنده متحمل هزینههای دموراژ نشود.
کاپیتان کشتی باید زمان رسیدن کشتی به مقصد را به صاحب کالا گزارش بدهد تا وی امور گمرکی را انجام داده و برای تخلیه کالا با مسئولین بندر هماهنگ شود. کاپیتان کشتی معمولاً ۴ روز قبل از رسیدن به مقصد باید این زمان را اعلام کند. برخی از شرکتهای حملونقل با رسیدن کشتی به بندر، تایم فریم را محاسبه میکنند. درصورتیکه هر یک از اتفاقات زیر وقوع پیدا کنند، کشتی رسیده به مقصد محسوب میشود.
·کشتی باید کاملاً آماده تخلیه بار باشد.
·کاپیتان باید بعد از اینکه وارد محدوده بندر شد زمان رسیدن به مقصد را اعلام کند.
·آمادگی نهایی در زمان مناسب توسط کاپیتان اعلام شود.
به طور معمول در قراردادهایی که بین شرکت حملونقل و صاحب کالا عقد میشود، دلایلی را که هزینه معطلی به آنها تعلق نمیگیرد قید میکنند. بهعنوانمثال:
·اگر وضعیت جوی در زمان تخلیه بار نامناسب باشد و تخلیه بار متوقف شده یا به طول بیانجامد، آن روزها جزو دیرکرد محسوب نخواهند شد.
·معمولاً هزینه دیرکرد برای روزهای تعطیل در نظر گرفته نمیشود و تنها ساعتهایی که از کانتینر استفاده میشود را محاسبه میکنند.
·اگر قصد دارید هزینههای دیرکرد را در هنگام واردات و صادرات کالا کم کنید و یا بهطورکلی مبلغی را به این عنوان نپردازید، میتوانید از روش تخلیه بار اس تریپ استفاده کنید. بر اساس این روش هنگامی که کانتینر را به شکل پر تحویل میگیرید، محموله درون آن به طور مستقیم داخل کامیون بارگیری میشود و میتوانید بهسرعت کانتینر را به شرکت کشتیرانی تحویل بدهید و هزینهای بابت دیرکرد نپردازید.
هزینه دیرکرد یکی از عوارض بسیار بدی است که امکان دارد فروشندهها و صاحبان کالا در زمان خرید یا فروش کالا به هر نحوی مجبور به پرداخت آن شوند. این موضوع اجتنابناپذیر است و اغلب بازرگانان بهنوعی درگیر آن میشوند و جریمههای سبک، سنگین یا غیرقابلجبران را میپردازند. اما سوالی که در این زمینه بسیار مطرح میشود، این است که آیا میتوان از این هزینهها جلوگیری کرد؟ یا چه اقداماتی برای جلوگیری از ایجاد دموراژ باید به کار بگیریم؟ برای پاسخ به این سؤال در ادامه با چند راهکار مناسب برای پیشگیری از هزینههای معطلی آشنا میشوید.
·با شرکتهای بازرگانی توانمند و خوشسابقه همکاری کنید.
·برای کسب اطلاعات لازم در خصوص استانداردهای تعیین شده برای ترخیص کالا حتماً با شرکت بازرسی قبل از حمل بار مشورت کنید.
·در خصوص روند ترخیص با شرکتهای ذیصلاح مشورت داشته باشید.
·در فرایند ترخیص کالا با شرکتهای ماهر همکاری کنید.
·پیش از ثبت سفارش سمپل دریافت کنید.
·با شرکتهای حملونقل حرفهای در این زمینه همکاری کنید.
در حوزه واردات و صادرات کالا مفاهیم و قوانین متعددی وجود دارد. افرادی که قصد دارند در این حوزه فعالیت کنند باید دانش کافی را از این سیستم داشته باشند. مثلاً زمان عقد قرارداد مدتی برای ترخیص کالا و تحویل آن در نظر میگیرند که به آن فری تایم میگویند. در این زمان فرد یا شرکت بدون کمترین هزینه میتواند کالای خود را بدون صرف هزینه تحویل بگیرد. اما درصورتیکه عودت کانتینر و تحویل کالا با تاخیر مواجه شود صاحب کالا باید هزینههایی را برای دموراژ کانتینر حق توقف و... پرداخت نماید. هزینه معطلی در هر کشوری متفاوت است و باتوجهبه عوامل متعددی تعیین میشود؛ بنابراین قبل از هر کاری باید با قوانین وضع شده در این حوزه آشنا باشید تا با یک برنامهریزی صحیح از بروز این هزینهها جلوگیری کنید.