دستگاه بای پپ Bilevel Positive Airway Pressure (BiPAP) نوعی وسیله کمک تنفسی است که برای بیمارانی با مشکل تنفسی و ریوی استفاده شده و فشار مورد نیاز برای دم و بازدم بیمار را تامین می کند. این وسیله قابل استفاده در محیط های درمانی و در منزل است و یکی از مشتقات دستگاه ونتیلاتور می باشد. بیشترین کاربرد این دستگاه هنگام خواب بیمار است. دستگاه بای پپ در درمان بیماری های زیر استفاده می شود:
1. آپنه تنفسی: آپنه که به آن آپنه خواب نیز گفته می شود در واقع قطع تنفس در طول خواب است. هنگام خواب، عضلات تنفسی در حین استراحت هستند اما ممکن است باعث باریک شدن یا مسدود شدن راه تنفسی شوند. در این حالت قطع تنفس رخ می دهد. در اثر این مشکل، به خصوص در تعداد بالای قطع تنفس مانند 50 تا 100 عدد، اکسیژن رسانی به مغز کاهش پیدا کرده و علاوه بر عدم هوشیاری بیمار در طول روز، به مرور باعث مشکلات جدی از حمله فشار خون بالا، سکته مغزی و بیماری های قلبی می شود.
2. پنومونی: این بیماری عفونت دستگاه تنفسی تحتانی در اثر باکتری، ویروس، قارچ و انگل می باشد. این عوامل از طریق دهان، بینی و سینوس ها وارد سیستم تنفسی می شوند و عفونت ایجاد می کنند. یکی دیگر از عوامل مهم در ایجاد پنومونی استنشاق گرد و غبار و گازهای محیط اطراف است.
3. بیماری انسدادی مزمن ریه: التهاب غیر طبیعی راه های هوایی از نشانه های این بیماری است که در اثر محرک استنشاقی مانند دود سیگار ایجاد می شود. این بیماری در صورت عدم درمان به مرور پیشرفت می کند و محدودیت تنفسی برای بیمار ایجاد می نماید.
4. ضعف تنفسی بعد از عمل های جراحی
5. آسم: در بیماری آسم سلول های سیستم تنفسی به میزان زیادی درگیر می شوند و علائمی مانند تنگی نفس، خس خس و سرفه اوایل صبح یا هنگام شب رخ می دهد.
6. ادم حاد ریوی ناشی از نارسایی قلبی: در این بیماری، بطن چپ قلب آسیب دیده و مقداری مایع درون ریه ها جمع می شود.
7. سندروم هیپوونتیلاسیون: این بیماری در اثر چاقی رخ می دهد و باعث کم شدن تعداد و عمق تنفس بیمار می گردد. در این بیماری تنفس بیمار کند یا سطحی می شود و دی اکسید کربن خون از حالت نرمال بالاتر رفته و اکسیژن خون کاهش می یابد. در صورتی که بیماری درمان نشود، نارسایی قلبی و تورم اندام تحتانی رخ می دهد.
عملکرد بای پپ چگونه است؟
در عمل تنفس، ماهیچه هایی مانند دیافراگم حجم قفسه سینه را تغییر می دهند و فشارهای منفی و مثبت ایجاد می کنند. این فشارها با ورود و خروج هوا به ریه ها می شوند. این ماهیچه ها و عضلات ممکن است در اثر بیماری های مختلف عملکرد صحیح خود را از دست بدهند و بیمار در حین تنفس و دم و بازدم با مشکل روبرو شود. به منظور رفع این مشکل از دستگاه بای پپ استفاده می شود. این دستگاه هوای محیط را گرفته و آن را به فشار مناسب برای دم و بازدم بیمار می رساند. سپس این هوا را از طریق یک لوله به نام لوله خرطومی به ماسکی که بر روی صورت بیمار است می رساند. استفاده از بای پپ باعث می شود مشکلات و بیماری های مختلف تنفسی بهبود پیدا کنند و چرخه خواب بیمار نیز بهتر شود و هوشیاری بیمار در طول روز افزایش پیدا کند.
دستگاه بای پپ دارای انواع مختلفی است که متناسب با شرایط بیمار و وضعیت بیماری تجویز می شوند. علاوه بر این، میزان فشار لازم برای دم و بازدم بیمار توسط پزشک متخصص تجویز شده و در تنظیمات دستگاه اعمال می شود. در صورت بروز هر مشکلی، آلارم دستگاه به صدا در می آید. این دستگاه باید کوچک و قابل حمل باشد و در سفر نیز مورد استفاده قرار گیرد. هم چنین باید حافظه داشته باشد و اطلاعات بیمار را در خود ذخیره نماید. در دستگاه بای پپ به خصوص در مدل های جدیدتر آن از یک مرطوب کننده استفاده می شود که هوای تنفسی بیمار را مرطوب کرده و از خشکی و ناراحتی لب ها، راه تنفسی و ریه ها جلوگیری می کند.
مدهای دستگاه بای پپ:
- مد S یا Spontaneous: در این مد که خود به خودی نامیده می شود تنفس توسط خود بیمار کنترل شده و تنها در شرایط لازم، دستگاه بای پپ تشخیص می دهد که فشار مناسب برای دم و بازدم را اعمال کند.
- مد T یا Time: در این مد، تعداد تنفس لازم در دقیقه برای بیمار در دستگاه تنظیم می شود. در این حالت اگر خود بیمار نتواند این اعداد تنفس را انجام دهد دستگاه وارد عمل شده و فشار دم و بازدم را فراهم می کند.
- مد ST یا Spontaneous/ Time: در این مد بیمار پس از آن که بیمار شروع به تنفس کرد، دستگاه تنظیمات لازم را با توجه به تنفس بیمار انجام می دهد.
- مد Auto BiPAP: دستگاه اتو بای پپ دارای یک میکروپروسسور داخلی است که افت یا قطع جریان را تشخیص می دهد و به صورت اتوماتیک تنظیمات را اعمال می کند. بنابراین در این حالت لازم نیست تنظیماتی از پیش انجام شود.
چه مشکلاتی ممکن است در استفاده از بای پپ پیش بیاید؟
- انتخاب ماسک: با توجه به فرم و شکل متفاوت چهره باید ماسکی انتخاب شود که دارای اندازه و فرم دقیقی باشد و کاملا دهان و بینی بیمار را بپوشاند. ماسک بای پپ دارای مدل های زیر است:
1. ماسک فول فیس Full face: این ماسک دهان و بینی را کاملا می پوشاند و بندهایی دارد که روی پیشانی و گونه بسته می شوند. این مدل ماسک مناسب بیمارانی است که در خواب با دهان نفس می کشند. از مزایای ماسک فول فیس می توان به درمان نارسایی حاد تنفسی اشاره کرد.
2. ماسک نازال: این ماسک فقط بر روی بینی قرار می گیرد. در بیمارانی که دارای فوبیای قرار گرفتن در محیط بسته و تنگ هستند این ماسک مناسب تر است.
3. ماسک نازال پیلو: این ماسک دارای بالشتک های کوچکی است که داخل بینی قرار می گیرند و به صورت و چشم ها فشاری وارد نمی کنند.
- مشکل در استفاده از خود دستگاه: بیمار ممکن است در اوایل استفاده از دستگاه به آن عادت نداشته باشد. بنابراین بهتر است بیمار برای مدت کوتاهی ماسک را بر روی صورت قرار داده تا به آن عادت کند. و سپس در حین انجام کارهای مختلف مانند تماشا کردن تلویزیون برای مدتی دستگاه را روشن نماید. تکرار این کار چند بار در روز باعث می شود بیمار راحت تر به دستگاه عادت کند.
- مشکل تحمل هوای فشرده دستگاه: برای رفع این مشکل می توان مدتی از فشار هوای کم شروع کرد. و سپس فشار را به میزان تنظیم شده رساند.
- نشتی ماسک: در صورتی که سایز ماسک مناسب نباشد و به خوبی روی صورت ننشیند فشار هوای لازم بر روی ریه بیمار اعمال نمی شود و مقداری از هوا از ماسک خارج می شود. این نشتی می تواند باعث خشکی و ناراحتی چشم نیز بشود.
هنگام خرید بای پپ به چه نکاتی باید توجه شود؟
- هر چه صفحه نمایش دستگاه بای پپ بزرگ تر باشد و نوشته ها و اعداد به صورت خواناتری نشان داده شوند کار با آن راحت تر است. هم چنین باید نور صفحه مناسب بوده و قابلیت تنظیم داشته باشد.
- کم صدا بودن دستگاه بسیار مهم است زیرا نباید برای بیمار و اطرافیان وی در حین خواب مزاحمتی ایجاد شود. صدای بای پپ باید کمتر از 30 دسی بل باشد.
- داشتن رطوبت ساز از مهم ترین ویژگی های دستگاه بای پپ است. رطوبت ساز باید هوایی که به ریه فرد می رسد را مرطوب کند به دمای مناسب برساند. هم چنین باید میزان رطوبت و دمای آن باید قابل تنظیم باشد.
- لوله خرطومی دستگاه باید قابلیت چرخش 360 درجه داشته باشد تا از فشار ماسک بر روی صورت بیمار بکاهد.
