این مطلب را می توانید در وبسایت تایپوخط نیز در این لینک بخوانید:
اگر به حوزه‌هایی مانند فونت فارسی، تایپوگرافی، خط و خوشنویسی، دیزاین و طراحی گرافیک علاقه‌مند هستید می‌توانید تایپوخط را در توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و فیسبوک دنبال کنید.
نویسنده: رامین پهلوان حسینی
در طراحی تایپفیس و تایپوگرافی ۲ سیستم متفاوت اندازه‌گیری وجود دارد -۱مطلق -۲ نسبی
در سیستم اندازه‌گیری مطلق هر واحد اندازة مشخص و ثابتی دارد. سیستم‌های اندازه‌گیری روزانه‌ای که ما استفاده می‌کنیم همگی مطلق یا ثابت هستند. یک متر همیشه یک متر است و یک کیلوگرم همیشه یک کیلوگرم. واحدهایی که امروزه به‌عنوان واحد مطلق طراحی تایپفیس پذیرفته شده اند، «پوینت» و «پیکا» هستند. البته پوینتی که ما امروزه پذیرفته ایم در طول تاریخ همواره به یک اندازة ثابت نبوده است و دستخوش تغییراتی شده است. پوینت امروزی را شرکت ادوبی برای ایجاد زبان پست اسکریپت تعریف کرده است که دقیقاً مساوی است با یک هفتاد و دوم اینچ. چنین معادل دقیقی برای پوینت در سیستم متریک وجود ندارد. البته یک نوع پوینت دیگر هم وجود دارد که به پوینت آمریکایی معروف است. این پوینت تقریباً معادل ۳۵/۰ میلی‌متر است. اما پوینتی که بیشترین کاربرد را در طراحی تایپ و تایپوگرافی دارد، همان پوینت شرکت ادوبی یا پوینت پست اسکریپت است که دقیقاً معادل یک هفتاد و دوم اینچ است. در این سیستم اندازه‌گیری یک پیکا مساوی ۱۲ پوینت است یا بهعبارتدیگر یک اینچ مساوی ۶ پیکا است.
قبل از تعریف اندازه پوینت لازم است باز هم نگاه کوتاهی بیندازیم به تاریخ تایپ. در دوران حروفچینی دستی پس از ساختن «ماتریس» حروف و قالبگیری از آن، حروف در این قالب‌ها ریختهگری میشدند تا به فرم نهایی یا همان حروف سربی برسند. ارتفاع همه این حروف باهم برابر بود و (در تایپ لاتین) مساوی بود با مجموع ارتفاع اسندر و دیسندر بهاضافه یک حاشیه امن در بالا و پائین. به این ارتفاع، «ارتفاع بدنه» گفته میشد. اندازه پوینت در آن دوران درواقع مساوی بود با ارتفاع بدنه؛ یعنی در یک تایپ ۱۲ پوینت ارتفاع بدنه یا ارتفاع قطعات فلزی تشکیلدهندة حروف مساوی بود با ۱۲ پوینت یا یک ششم اینچ. امروزه باوجود دیجیتال شدن تکنولوژی تولید فونت مفهوم ارتفاع بدنه و اندازه پوینت به همان صورت باقی مانده است. با این تفاوت که دیگر قطعة فلزیای در کار نیست و ارتفاع بدنه یک تایپ مساوی است با مجموع طول اسندر و دیسندر بهاضافة یک حاشیة امن در بالا و پایین آن. بهعبارتدیگر ارتفاع بدنه یا اندازه پوینت یک تایپ مساوی است با ارتفاع مستطیل محاط بر آن تایپ.
در اینجا ذکر این توضیح لازم است که تعریف اندازه پوینت مثل اکثر قریب به اتفاق تعاریف در طراحی تایپفیس و تایپوگرافی بر اساس حروف لاتین پیشبینی شده است. واضح است که در مورد حروف فارسی/ عربی چیزی به نام اسندر و دیسندر قابلتعریف نیست؛ بنابراین در تعریف اندازه پوینت در تایپ فارسی/ عربی میتوان اینگونه گفت که اندازه پوینت در تایپ فارسی مساوی است با طول خط بین بلندترین حرف بالای کرسی و بلندترین حرف زیر کرسی بهاضافه حاشیه امن بالا و پائین این حروف. این حروف معمولاً حروف«ک» یا «الف» برای بالای کرسی و«ج» یا «م» برای پایین کرسی هستند.
واحدهای اندازه‌گیری نسبی واحدهایی هستند که اندازه مشخصی ندارند. این واحدها با تغییر اندازه مورد اندازه‌گیری، اندازه خودشان هم تغییر می‌کند. چنین واحدهایی وقتی کاربرد دارند که بخواهیم نسبت اندازه بین چند شیء را به هنگام تغییر اندازه آن‌ها بسنجیم. به‌عنوان‌مثال وقتی طول یک شیء ۱۰ واحد و طول شیء دیگری ۹ واحد باشد، می‌توانیم به‌راحتی محاسبه کنیم که این دو شیء هر چه قدر هم که تغییر اندازه بدهند اولی به میزان ۱۰ درصد بلندتر از دومی خواهد بود.
اگر برای سنجیدن روابط بین اندازه‌های اشیاء مرتبط باهم به‌جای واحدهای نسبی از واحدهای مطلق استفاده کنیم محاسبه اندازه‌ها خیلی پیچیده‌تر می‌شود. به همین دلیل است که در تایپوگرافی و طراحی تایپفیس که کاراکترهای متعددی در روابط دائمی با یکدیگر تعریف می‌شوند استفاده از سیستم اندازه‌گیری نسبی ضروری است.
واحد نسبی اصلی در تایپوگرافی «اِم» است. یک اِم مساوی است با اندازۀ پوینت تایپ؛ یعنی اگر یک متن را با حروف ۱۱ پوینت حروفچینی کنیم، اندازه اِم مساوی است با ۱۱ پوینت. نکته‌ی مهم در اینجا این است که این واحد برعکس نامش هیچ ارتباطی به عرض حرف M لاتین ندارد.
در طراحی تایپفیس و تایپوگرافی بیشتر از پوینت و پیکا از واحد اِم استفاده می‌شود. به‌خصوص در محاسبۀ عرض کاراکترهای یک فونت. عرض کاراکتر معمولاً کسری از یک اِم است. اهمیت این سیستم اندازه‌گیری در این است که طراحی کاراکترها از اندازه مطلق آن‌ها مستقل می‌کند. چنانچه می‌خواستیم از سیستم اندازه‌گیری مطلق برای اندازه‌گیری عرض کاراکترها استفاده کنیم، باید برای هراندازه پوینت، لیستی از عرض تک‌تک کاراکترها تهیه می‌کردیم؛ اما با استفاده از واحد اِم عرض هر کاراکتر وابسته می‌شود به اندازه پوینت. به‌این‌ترتیب یک لیست کلی از عرض همه کاراکترها بر اساس واحد اِم تهیه می‌شود. نرم‌افزار حروفچینی در این شرایط به‌راحتی می‌تواند با یک محاسبه ساده، عرض هر کاراکتر را در هراندازه پوینتی که برای آن مشخص کنیم محاسبه کند.
به‌عنوان‌مثال طراح تایپفیس تعیین می‌کند که عرضیک کاراکتر ۰/۷۲۴ اِم باشد. با یک محاسبۀ ساده به دست می‌آید که اگر از این فونت در اندازۀ ۱۰ پوینت استفاده شود عرض آن کاراکتر مساوی می‌شود با ۷/۲۴ پوینت و اگر در اندازه ۲۰ پوینت از آن استفاده شود عرض کاراکتر A برابر است با ۱۴/۸۴.
در نرم‌افزارهای ویرایش فونت، امکان تعریف اندازه‌ها با دقت یک سی و دو هزارم اِم هست. ولی در عمل چنین دقتی کاربردی نیست. معمولاً کاراکترها را با کسرهایی به‌دقت یک هزارم اِم اندازه‌گیری می‌کنند.
