این مطلب را می توانید در وبسایت تایپوخط نیز در این لینک بخوانید:
اگر به حوزه‌هایی مانند فونت فارسی، تایپوگرافی، خط و خوشنویسی، دیزاین و طراحی گرافیک علاقه‌مند هستید می‌توانید تایپوخط را در توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و فیسبوک دنبال کنید.
نویسنده: بهاره بالغ نژاد
ریشه خط نسخ به کوفی می‌رسد. بدین ترتیب که خطی هم‌پایه و هم‌عرض کوفی بوده‌است به‌صورت نسخ ناقص، «النسخی» یا « الدّارج» که در ابتدا به نام خط حجازی معروف بوده است. نسخ به معنای محو، ابطال و زائل نمودن چیزی است و خط نسخ از آن جهت« نسخ» نامیده شد که پس از قاعده‌مند شدن، اکثر کتب را با این خط می‌نوشتند و به‌نوعی ناسخ خط‌های دیگر است. به خط نسخ «بدیع» و «منسوب» نیز گفته اند. بدیع به معنی نو و تازه و منسوب به معنی دارای سنت، تناسب و هماهنگی در اجزا. به علاوه به دلیل این‌که از سده‌ی چهارم تا کنون در کتابت آثار دینی و به ویژه قرآن کریم از خط نسخ استفاده می‌شود به آن خط« قرآنی» نیز می‌گویند.
اواخر قرن سوم و آغاز قرن چهارم هجری قمری را دوران ترقی و اوج زیبایی خط نسخ دانسته اند؛ زیرا تا قبل از آن نتوانسته بود قالب حقیقی خود را پیدا کند و در دوران وزارت ابن مقله و توسط وی تحت تاثیر شیوه‌ی محقق و ثلث تحت قاعده در آمد و در نهایت توسط ابن بواب و یاقوت مستعصمی به کمال خود رسید.
خط نسخ در ایران تا قبل از قرن یازده و دوازده هجری قمری به شیوه عربی و عثمانی مایل به ثلث و محقق نوشته می‌شد. «احمد نیریزی» آن را به شیوه ای خاص که گویی از خط نستعلیق چاشنی یافته درآورد و خطاطان ایران تاکنون از این شیوه پیروی کرده‌اند ؛ قط قلم در شیوه‌ی قدیم یا عربی(یاقوتی) محرّف و در شیوه‌ی جدید یا ایرانی (نستعلیق) بین مستوی و محرّف است.
خط نسخ خواناترین خطوط است. به همین جهت در طول تاریخ عهده دار انتقال اطلاعات بوده و مهمترین نقش را در کتابت نسخه های خطی داشته است؛ بیش از همه‌ی خطوط استعمال داشته و به خدمت قرآن کریم و صنعت چاپ گرفته شده است.
برخی از مهمترین ویژگی‌های خط نسخ عبارت‌اند از:
خط نسخ تقریبا یکدست و یکنواخت است؛ در اشکال آن نیمی سطح و نیمی دور به چشم می‌خورد و گردش قلم به اصطلاح نرم و گرم انجام می‌شود.این ویژگی مهم به خوانایی این خط کمک زیادی کرده است.
به طور کلی خط نسخ به لحاظ تعدد کرسی‌ها نسبت به خط ثلث،محقق و کوفی معتدل تر است؛ بدین ترتیب که تجمع حروف حول کرسی وسط است و اختلاف بالاترین و پایین ترین کرسی نسبت به کرسی وسط زیاد نیست. این ویژگی سبب افزایش تعادل و تناسب بصری خط نسخ می‌شود.
در خط نسخ اتصال حروف به یکدیگر با حرکت تقریباً مستقیم قلم انجام می‌شود.این ویژگی سبب ایجاد انسجام و هماهنگی اجزای قرار گرفته روی خط کرسی وسط می‌شود.
در خط نسخ شیوه‌ی قلم گذاری به گونه‌ای است که اختلاف بین بیشترین ضخامت حروف( حرکت افقی در راستای خط کرسی) با ضخامت‌های کمتر( حرکات عمودی و مورب نسبت به خط کرسی) باعث ایجاد خاکستری متعادلی در کلیت حروف شده است. این نکته یکی از مهمترین ویژگی‌هایی است که سبب تسریع در خوانایی این خط می‌شود.
رعایت فاصله گذاری متناسب میان حروف، کلمات و سطرها در خط نسخ موجب شده است که نه مانند خط ثلث فشرده‌نویسی را شاهد باشیم و نه مانند خط کوفی از هم گسیختگی حروف و کلمات را.هم چنین وجود حلقه هایی با چشم های باز در برخی حروف باعث افزایش تعادل میان فضای مثبت و منفی و افزایش خوانایی می شود.
رعایت تناسب میان حروف متشابه مانند دوایر( ق، ل، ن، ی) سبب توازن و یکپارچگی و به دنبال آن سادگی و وضوح این خط شده است.
