این مطلب را می توانید در وبسایت تایپوخط نیز در این لینک بخوانید:
اگر به حوزه‌هایی مانند فونت فارسی، تایپوگرافی، خط و خوشنویسی، دیزاین و طراحی گرافیک علاقه‌مند هستید می‌توانید تایپوخط را در توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و فیسبوک دنبال کنید.
نویسنده: معصومه مصلح
خط بنایی شیوهای از خط کوفی است که دارای سطح است و دوری در آن نیست و اغلب در بناها به کار می‌رود. خط بنایی از خط کوفی متولد شده است. پس از آنکه خط کوفی در بناها به کار رفت و گونه‌ای از آن به صورت بنایی شکل گرفت، نام معقلی (۱) نیز بر آن نهادند. بسترهایی که خط بنایی در آن به کار رفته اغلب کاشی‌ها، کتیبه‌ها و به طور کلی بناها است. خط بنایی در کنار خطوط مختلفی مانند ثلث،کوفی تزئینی، نسخ و ... برای تزیین بناهای مختلف به کار رفته است.
در خط بنایی، حروف در کادرهای مختلف فرضی مانند مربع، مستطیل، دایره، لوزی و چند ضلعی چیدمان می‌گردد. در نمونه‌های ساده خط بنایی کرسی زمینه به شکل مستقیم و در جهت افق است. در برخی دیگر، کرسی زمینه همواره به شکل مستقیم نیست بلکه حروف می‌تواند دور یک کادر فرضی بچرخد یا در برخی از موارد، ترکیباتی از یک کلمه با کرسی مستقیم و ترکیبات دیگر با حالت عمودی نوشته شود؛ به شکلی که با خط کرسی زمینه، زاویة ۹۰ درجه را تشکیل می‌دهد. بنابراین در خط بنایی گاه تعدد کرسی به کار رفته؛ حتی کلمات بر روی هم سوار می‌شوند. استفاده از تکرار و چرخش کلمه از دیگر ویژگی‌های کتیبه‌های خط بنایی به شمار می‌رود.
تقارن و قرینه‌سازی در کوفی بنایی یکی از مهم‌ترین اصول به شمار می‌رود. تکرار اسماءالحسنی و اسامی امامان با ریتم حرکات مشابه و متقارن در خط بنایی به کار رفته است.
یکی از مهم‌ترین خصوصیات خط کوفی بنایی، اهمیت فضای مثبت و منفی است. در کتیبه‌های کوفی بنایی، فضای منفی همانند فضای مثبت اهمیت یافته است؛ به شکلی که در برخی از ترکیبات، فضای منفی بین کتیبه نیز خوانده می‌شود.
ترکیبات حروف در خط بنایی گاه ساده و گاه پیچیده است. قواعد و رابطه هندسی میان حروف، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خط بنایی محسوب می‌شود. در کتیبه‌های خط بنایی، گاه از نقطه‌های مربع در حرکات مختلف استفاده شده، گاه از حرکات لوزی، کلمه یا عبارت خاصی ساخته شده و در برخی از موارد، ترکیبی از چند واحد هندسی به کار رفته است. بنابراین استفاده از اشکال مختلف هندسی در خط بنایی امکان‌پذیر است. خط بنایی با توجه به ویژگی‌های فوق، الهام‌بخش طراحی نشانه برای طراحان گرافیک معاصر بوده است.
(۱) معقلی دو نوع است. یکی شیوهای است که از قدیم به شکل زاویه دار وجود داشته و منشأ خط کوفی است و دیگر همان خط بنایی است که اغلب در معماری اسلامی از گذشته تا به حال به کار رفته است.
