این مطلب را می توانید در وبسایت تایپوخط نیز در این لینک بخوانید:
اگر به حوزه‌هایی مانند فونت فارسی، تایپوگرافی، خط و خوشنویسی، دیزاین و طراحی گرافیک علاقه‌مند هستید می‌توانید تایپوخط را در توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و فیسبوک دنبال کنید.
نویسنده: معصومه مصلح
در قرن سوم هجری قمری که با قرن نهم میلادی منطبق است، دو قسم کوفی شرقی و غربی در خط کوفی پدید آمد. این خطوط که حاصل تمایلات مورّب در خط بودند، نرم‌تر و پویاتر از کوفی راست گوشه هستند. خط کوفی شرقی، اواخر قرن چهارم قمری توسط خطاطان دوران عباسی گسترش یافت .این شیوه، خفی تر و ظریف تر از کوفی اولیه است؛ حرکات روان و آزادانه تری دارد و به تدریج تحت تأثیر خوانایی خط نسخ قرار گرفته است. با این حال، خط کوفی شرقی تا ابتدای قرن هفتم هجری قمری/ سیزدهم میلادی در ایران برای نوشتن قرآن به کار میرفت و خطاطان برای آراستن سرلوحه مذهّب سوره ها از آن استفاده می کردند.
محققین هنر خوشنویسی در منابع، عناوین متعددی برای خط کوفی شرقی به کار برده اند و «سبک عباسی نوین»، «بدیع» و «شکسته قوسی» برای این سبک مورد استفاده قرار گرفته است. لازم به ذکر است که خط کوفی شرقی دارای تنوع زیادی است. با این حال سعی شده تا با جمع آوری نمونه های مرسوم، مهمترین ویژگی آن استخراج گردد. یکی از ویژگیهای خط کوفی شرقی، تنوع پهنا و نازکی حروف است که در مقایسه با کوفی ساده جالب توجه است، بدین گونه که حروف دارای قوت و ضعف هستند. استفاده از حرکات مثلثی و زاویه دار از دیگر ویژگی های این شیوه به شمار می آید. در این شیوه برخی از حروف مورب تر شده و به خط نسخ نزدیک شده و برخی همچنان، ویژگیهای کوفی ساده را داراست. ضمنا نسبت به خط کوفی ساده از خوانایی بیشتری برخوردار است.
«الف» اغلب به شکل مستقیم و گاه با انحنای ملایمی همراه شده و با طرّه نوشته شده است. ایستایی «الف»، تضاد آشکاری با حرکات مورّب دارد. اما در « ط » به سمت راست متمایل است. انتهای «الف» به سمت راست متمایل است، خصوصیتی که در کوفی ساده نیز به کار میرفت. در حالت چسبان، انتهای الفِ چسبان به شکل نوک تیز از کرسی وسط عبور کرده و پایینتر قرار گرفته است.
در برخی از نمونه های خط کوفی شرقی، هنگام چسبیدن حروف به یکدیگر اشکال دندانه‌دارِ شبیه به v به وجود آمده که پایین تر از خط کرسی وسط قرار گرفته است. چنین خصوصیتی شاید به این دلیل باشد که در خط کوفی شرقی، حروف در ابتدا به صورت جدا از هم نوشته می شد و سپس با خطی موئین به هم متصل می گشت.
حرکات برخی از حروف مانند «ب »، «ف» «و»، «ر» و ... اغلب به صورت مورّب و زاویه دار نوشته شده است.
حرکتِ نزولی قلم در دوایر نون به آرامی و در اندازه ای بلند صورت گرفته و گاه به شکستگی ملایمی منتهی شده است. دوایر نون و اشکال مشابه آن، اغلب فضایی را برای حروف بعدی خود فراهم کرده و به شکلی عمیق تا زیر خط زمینه گسترش یافته است. این در حالی است که در حرف «ل» مانند شیوه کوفی ساده، زاویة نزدیک به ۹۰ درجه تشکیل شده است.
