تایپوگرافی دقیقاً یعنی چه؟ این اصطلاح در فراخوان‌ها، مسابقات، سخنرانی‌ها، کتاب‌ها ، دوره‌های آموزشی و مقالات حوزه طراحی گرافیک به وفور استفاده می‌شود. اما در اصل- در متون لاتین- به چه معناست؟
نویسنده: رامین پهلوان حسینی
این مطلب را می توانید در وبسایت تایپوخط نیز در این لینک بخوانید
اگر به حوزه‌هایی مانند فونت فارسی، تایپوگرافی، خط و خوشنویسی، دیزاین و طراحی گرافیک علاقه‌مند هستید می‌توانید تایپوخط را در توئیتر، اینستاگرام، تلگرام و فیسبوک دنبال کنید.
از میان اصطلاحات تخصصی طراحی گرافیک، «تایپوگرافی» یکی از واژگانی است که پس از ورود به ادبیات این رشته در ایران دچار کج‌فهمی شده است. یا به‌عبارت‌دیگر بخشی از بار معنای اصطلاحی آن نادیده گرفته شده است. برای آشنایی بیشتر با این موضوع، بد نیست نخست نگاهی بیندازیم به بعضی از تعاریفی که از این واژه در فرهنگ‌ها و دانش‌نامه‌های مطرح دنیا ارائه شده است.
علاوه بر این تعاریف، در ادبیات تخصصی این رشته نیز تعاریف مختلفی از این اصطلاح ارائه شده است. یکی از دقیق‌ترین تعاریف، تعریفی است که خریت نورزایج (1) ارائه داده است. وی معتقد است که «تایپوگرافی نوشتن با حروف از پیش ساخته‌شده است.» به عبارتی او، برخلاف تعریف‌های فرهنگ لغتی، تعریفی از تایپوگرافی ارائه می‌دهد که مستقل از هرگونه رسانه خاص است. بنابراین تایپوگرافی تعیین ویژگی‌های بصری یک متن است؛ فارغ از اینکه این متن در قالب چه رسانه‌ای ارائه شود. این ویژگی‌ها شامل این موارد می‌شود: نوع فونتی که برای چیدن متن استفاده می‌شود، اندازه آن، فاصله‌ی بین کلمات، فاصله‌ی بین سطرها، نوع جداسازی پاراگراف‌ها، طبقه‌بندی عنوان با نسخه‌های بولد و ایتالیک و...، ارزش‌گذاری جملات و...
نکته دیگری که در تعریف نورزایج دیده می شود، تمایز تمام و کمالی است که او بین تایپوگرافی و حروف‌نگاری دست‌نویس (لترینگ) یا گرافیتی قائل می‌شود که همگی با آفرینش شکل‌های حروف سروکار دارند اما از یک سیستم تکرارشونده چینش حروف در کنار یکدیگر استفاده نمی‌کنند. و این یکی از اصلی‌ترین دلایل کج‌فهمی واژه تایپوگرافی در ایران است. تایپوگرافی هنر استفاده از «تایپ» است برای انتقال هرچه بهتر معنا. تایپ یعنی حروف از پیش طراحی و ساخته‌شده که در اثر تکرار و چینش آن‌ها در کنار هم کلمات، جمله‌ها و درنهایت متن ساخته می‌شود. تفاوت تایپ با سایر اشکال حروف در این موارد است: نخست اینکه تایپ حرف آماده و از پیش طراحی و ساخته‌شده است؛ اما فرم‌های دست‌نویس در لحظه خلق می‌شوند. دوم اینکه اصل اساسی ساخت متن به‌وسیلۀ تایپ، تکرار و چینش حروف جدا از هم در کنار یکدیگر است، اما در شکل دست‌نویس - اعم از خوشنویسی، گرافیتی، دست خط معمولی و...- واحد تکرارشونده وجود ندارد و فرم حروف در هر بار نوشتن دستخوش تغییراتی می‌شود. سوم اینکه در حالت دست‌نویس، فرد نویسنده بلاواسطه حروف را بر سطح موردنظرش می‌آورد اما هنگام تایپ کردن (حروف‌چینی) یک متن، واسطۀ بین نویسنده (حروف‌چین یا تایپیست) و سطحی که حروف بر آن ظاهر می‌شود، همان حروف از پیش ساخته‌شده (تایپ) است.
البته علاوه بر تعاریفی که آمد، تایپوگرافی یک معنای دیگر نیز در جوامع غربی دارد. در این معنا تایپوگرافی به معنای هرگونه برخورد فرمی با تایپ است. درواقع هنگامی‌که در یک رسانه گرافیکی طراح از تایپ به‌عنوان عنصر اصلی طراحی استفاده کند و نگاهش به تایپ نه لزوماً به‌مثابه عامل انتقال پیام که همچون یک فرم باشد که می‌توان هر برخورد زیبایی‌شناسانه‌ای با آن داشت تا یک اثر هنری با آن ساخته شود، گفته می‌شود که یک اثر تایپوگرافیک خلق شده است. در غرب کاربرد واژه تایپوگرافی در این معنا بسیار کمتر از کاربرد آن در معنای اصلی است که در بالا به‌طور مفصل شرح داده شد. درواقع اصل، همان معنای اول است و این معنای اخیر به آن اضافه شده است؛ اما دقیقاً برعکس این اتفاق در ایران افتاده است در ایران جز در مواردی اندک و در مقاله‌ها و متون تخصصی در اکثر قریب به اتفاق محافل، نمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها، نوشته‌ها و... تایپوگرافی در این معنای اخیر به کار می‌رود. تایپوگرافی در ایران اکثراً یعنی تولید یک اثر – معمولاً پوستر– با رویکرد فرمی به حروف. کمتر کسی است که تنظیم صفحات کتاب یا یک مجله با یک صفحه‌بندی ساده (مثلاً صفحه بندی یک رمان) را تایپوگرافی بداند درحالی‌که توجه به جزئیات و ویژگی‌های بصری متن و طراحی و تنظیم آن‌ها، اصلی‌ترین معنا و هدف تایپوگرافی است.
پانوشت:
1- خریت نورزایج (متولد 1931)، طراح تایپ، تایپوگرافر و نویسنده هلندی
منابع:
