در اواخر دهۀ 1990، استارت آپ هایی بر پایۀ اینترنت در آمریکا شکل گرفتند و ظرف مدت کوتاهی، سهام شان به قیمتی باورنکردنی رسید؛ اما این پیشرفت دیری نپایید و حباب دات کام ترکید و بسیاری از این استارت آپ ها را با خود به زیر کشید. در سال های اخیر، استارت آپ های بر پایۀ اینترنت در ایران به محبوبیت بسیاری دست یافته اند و روز به روز نیز، بر تعدادشان افزوده می شود. تب و تاب استارت آپ در ایران بسیاری را به یاد حباب دات کام بیست و چند سال پیش آمریکا انداخته است. اما آیا تب و تاب استارت آپ در ایران شبیه دورۀ دات کام آمریکا است؟ اگر می خواهد به صورت دقیق تر بدانید حباب دات کام چیست و آیا تب و تاب استارت آپ در ایران شبیه دورۀ دات کام آمریکا است یا خیر. با ما همراه باشید.
حباب دات کام چیست؟
حباب دات کام (dot-com bubble) یا حباب اینترنت به بازه ای از زمان بین سال های 1995 تا 2000 اشاره دارد. در این بازۀ زمانی، سرمایه گذاران، با امید کسب سرمایۀ کلان، سرمایه شان را وارد استارت آپ های مبتنی بر اینترنت کردند. کمپانی ها از این سرمایه در جهت راه اندازی کسب و کارهای اینترنتی استفاده کردند. در سال 1995، شاخص نزدک مرکب (NASDAQ Composite Index) کمتر از هزار بود، اما در روز دهم مارچ سال 2000، این میزان به اوج خودش، یعنی 5408.60 رسید.
در زمان محبوبیت و گسترش اینترنت، بسیاری سرمایه گذران چشم شان را روی اصول سنتی سرمایه گذاری، مانند نسبت قیمت بر سود سهم (P/E)، بستند و آن را به طور کامل، نادیده گرفتند. به جای آن، به سوی مدلی از کسب و کار رفتند که در آن، توجه ها به سوی مفاهیمی مانند ایجاد آگاهی از برندbrand awareness)) و سهم بازار (Market Share) معطوف بود. در سال 1998، کاهش سود بانکی باعث شد میزان سرمایه گذاری در دات کام بیشتر شود. در کشورهای توسعه یافته، پیشرفت زیرساخت های صنعت و شناخت بیشتر اینترنت باعث شد مردم دسترسی بیشتری به اینترنت داشته باشند و بتوانند به راحتی آنلاین شوند. این عوامل دست به دست یکدیگر دادند و باعث شدند سود عظیمی نصیب بنیان گذاران استارت آپ ها شود. در واقع، آن ها ره صد ساله را یک شبه پیمودند. (برخی تحلیل گران معتقدند که حباب دات کام از اوایل دهۀ 1990، آغاز شد، درست زمانی که مفهوم بزرگراه اطلاعاتی (information superhighway) به محبوبیت دست پیدا کرد).
در سال 1999، حباب شروع به افت کرد. در سال 2000، کمپانی هایی مانند Pets.com اعلام ورشکستگی مردند و در سال 2001، حباب ترکید و بسیاری از دات کام ها را با خودش نابود کرد (بسیاری از این سرمایه گذاران «دات کام» را «دات بمب» نامیدند). در این دوره، چندین تریلیون دلار از بین رفت. وقوع حمله های تروریستی و این ضررها دست به دست یکدیگر دادند و سبب رکود حوزۀ تکنولوژی شدند.
رونق اینترنت بی فایده نیز نبود و توانست سبب موفقیت هایی نیز شود. به عنوان مثال، «اقتصاد جدید» حاصل رونق اینترنت بود. امروز، آمازون (Amazon)، ای بی (eBay) و گوگل، از غول های کنونی حوزۀ اینترنت، جزو 48 درصد از کمپانی هایی به شمار می روند که از حباب دات کام جان سالم به در بردند.
استارت آپ در ایران
مدت زیادی از پیدایش استارت آپ ها در ایران نمی گذرد. در این فضای تازه شکل گرفته، حباب نیز وجود دارد و بالطبع، برخی نگران آنند که آیا این حباب نیز مانند حباب دات کام می ترکد و همه چیز را با خود نابود می کند یا خیر.
به طور کلی، استارت آپ یا شرکت نوآفرین برای حل یک مسئله یا مشکلی در حوزۀ تکنولوژی شکل می گیرد و در هنگام شکل گیری، محصول یا خدمات، مشتریانش و نحوۀ کسب درآمدش به طور کامل شفاف و قطعی نیست، بلکه همواره، ابهاماتی در این بین وجود دارد. اگر همه چیز شفاف و روشن باشد، استارت آپ دیگر استارت آپ نیست، بلکه یک کسب و کار یا شرکت کامل است. استارت آپ ها مدل کسب و کار مشخصی ندارند.
در دورۀ حباب دات کام در آمریکا، استارت آپ ها طرفداران زیادی پیدا کردند و همه به فکر راه اندازی استارت آپ هایی بر پایۀ اینترنت افتادند. در حال حاضر، در ایران نیز تب استارت آپ حسابی تند است و هر کسی دوست دارد استارت آپ خودش را راه اندازی کند و از این طریق، به کسب سود و کارآفرینی بپردازد. استارت آپ های ایرانی نیز مبتنی بر تکنولوژی و اینترنت هستند و از اینترنت و فناوری های مبتنی بر آن برای ارائۀ خدمات مورد نظرشان استفاده می کنند و همچنین، از آن بهره می گیرند تا خود را به دیگران معرفی کنند و عدۀ بیشتری را به سوی خود معرفی کنند. از نمونه های استارت آپ های ایرانی می توان به دی جی کالا و اسنپ اشاره کرد.
اما آیا احتمال دارد تب و تاب استارت آپ در ایران بخوابد؟ برخی معتقدند که فقط زمانی تب و تاب استارت آپ در ایران و دیگر نقاط دنیا از بین خواهد رفت (یا حباب آن خواهد ترکید) که مردم از تکنولوژی و استفاده از آن خسته شده باشند. اما آیا چنین چیزی امکان پذیر است؟ استارت آپ و تکنولوژی های مورد استفاده شان زندگی را برای مردم راحت کرده اند و بالطبع، مردم حاضر نیستند از این راحتی دست بکشند.
در حال حاضر، فضای استارت آپی ایرانی متفاوت از فضای دهۀ 1990 آمریکا است. در ایران، آگاهی و دانش در مورد استارت آپ رشد قابل توجهی داشته است و معمولاً، بنیان گذاران استارت آپ ها با دانش وارد این حیطه می شود. اما در این بین یک خطر وجود دارد و می تواند سبب ترکیدن این حباب در ایران شود؛ اگر سرمایۀ عظیمی به بازار استارت آپ وارد شود و احتمال خروج سرمایه وجود داشته باشد، احتمال ترکیدن حباب و نابودی استارت آپ ها نیز در بین خواهد بود. این اتفاق برای برخی از استارت آپ ها افتاده است، اما اگر گسترده شود، خطراتی را در پی خواهد داشت.
برای مشاهده لیست دوره ها به سایت موک مراجعه کنید: mooc.ut.ac.ir
اینستاگرام موک: instagram.com/ut.mooc
