دیتاسنتر Data Center یا مرکز داده به مکانی گفته میشود که گروه عظیمی از سرورهای کامپیوتری و تجهیزات شبکه با استفاده از امکانات زیرساختی و ارتباطی برای رایانش و میزبانی مجموعه بزرگی از دادهها، گرد هم آمده باشند. به بیان دیگر، دیتاسنتر محل استقرار تعداد زیادی از سرورهای کامپیوتری است که در کنار یکدیگر و بدون وقفه، امور مربوط به رایانش، ذخیره سازی و انتقال دادهها را انجام میدهند. ساختمان اغلب این مراکز، دارای سیستمهای امنیتی پیشرفته، سیستم تهویه، اطفاء حریق و سیستم توزیع برق است که به سامانه برق اضطراری UPS و دیزل ژنراتور مجهز شده اند. پیاده سازی یک دیتاسنتر، عموما بر پایه شبکه عظیمی از منابع پردازشی و ذخیره سازی صورت میپذیرد که با کمک یک زیرساخت ارتباطی قدرتمند، امکان ارایه سرویسهای اینترانتی (محلی و داخل سازمانی) یا اینترنتی انتقال داده را در مقیاسهای کوچک و بزرگ فراهم میکند.
در دهه های اخیر با کاهش قیمت تجهیزات کامپیوتری و امکان دسترسی آسان و فراگیر به اینترنت پرسرعت و همچنین وابستگی روز افزون کسب و کارها به فناوری اطلاعات، تقاضا برای خدمات دیتاسنتر بسیار افزایش یافته است. در حال حاضر، دیتاسنترها نقش کلیدی و بسیاری مهمی را در حوزه اقتصاد دیجیتال ایفا میکنند و پشتیبانی طیف عظیمی از فعالیتهای مهم دولتها، جامعه و کسب و کارها را بر عهده دارند. سرور کامپیوتری نیز جوابگوی ۱۰ حجم فعالیت بعضی از سرویسهای اینترنتی تا حدی وسیع است که در برخی مواقع حتی تا نیازهای آنها نیستند. در چنین شرایطی، تنها شبکه عظیمی از صدها و حتی هزاران سرور کامپیوتری قادر خواهند بود تا از عهده تامین نیازهای این سرویسها برای ذخیرهسازی، رایانش و انتقال دادهها بربیایند. از دیدگاه سازمانی در فناوری اطلاعات، دیتاسنترها بستر لازم را برای پیادهسازی و اجرای بدون وقفه برنامههای کاربردی سازمانها و فعالیت آنها فراهم میکنند.
مدیریت ارتباط با مشتری CRM برنامه ریزی منابع سازمانی ERP پست الکترونیک، ذخیرهسازی، تهیه نسخه پشتیبان و اشتراک فایلها، کلان داده، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، خدمات ارتباطی درون سازمانی، انتقال، پردازش و رایانش بدون وقفه دادههای عظیم، از جمله رایجترین کاربردهای دیتاسنتر در سازمانها، دانشگاهها و شرکتهای مایکروسافت و آمازون، با تاسیس مراکز داده در نقاط مختلف جهان ، گوناگون میباشند. شرکتهای بزرگی مانند گوگل همواره در تلاشند تا زیرساختهای لازم را برای پاسخگویی به نیازهای متفاوت جامعه بینالمللی در مناطق مختلف دنیا فراهم کنند.
بعضی از دیتاسنترها اشتراکی هستند به این معنا که یک فضای فیزیکی میتواند 10, 100 و حتی 1000
و یا تعداد بیشتری از سرورهای کامپیوتری را میزبانی کند و هر کدام از آنها متعلق به یک شرکت یا سازمان متفاوت باشند. در مقابل، برخی از دیتاسنترها اختصاصی هستند، به این معنا که تمام قدرت رایانشی و زیرساختی در محل ساختمان دیتاسنتر، به صورت کاملا اختصاصی در اختیار یک سازمان قرار دارد.
البته با وجود سرویسهایی مانند colocation و فضای امن و محصور cage این امکان فراهم میشود. تا ارایه خدمات دیتاسنتر اختصاصی در محل دیتاسنترهای اشتراکی نیز میسر شود. این خدمات، زمینه کاهش قابل توجه هزینهها و افزایش بهرهوری را برای سازمانها به ارمفان خواهند آورد، چرا که سازمانها دیگر مجبور نیستند تا متحمل هزینههای سنگین و فرایند پیچیده ساخت و نگهداری دیتاسنترها شوند.
از آنجایی که ذخیره سازی و مدیریت نرم افزارها و داده های حیاطی بسیاری از سازمانها بر عهده این سرورهای کامپیوتری است، امنیت، کارآمدی، پایداری و همگامسازی مداوم یک دیتاسنتر با پیشرفتهای روز دنیا بسیار حائز اهمیت است. از این رو، بکارگیری جدیدترین سخت افزارها و نرمافزارهای امنیتی و بهروزرسانی مدام آنها از اهمیت ویژهای در مراکز داده برخوردار است. در واقع، زیرساخت ارتباطی و شبکه قدرتمند، سیستمهای ذخیره سازی، منابع پردازشی و رایانشی، مهمترین اجزاء هر دیتاسنتر را تشکیل میدهند.
همانطور که گفته شد، دیتاسنتر از مجموعه سرورهای کامپیوتری تشکیل شده است که دادهها را از طریق ارتباطات شبکه داخلی یا اینترنتی ارسال، دریافت و پردازش میکنند. برای درک بهتر چگونگی کارکرد این مراکز، سرورها را در پشت مجموعهای از لایهها تصور کنید که در پایینترین این لایهها، دادهها قرار گرفته باشند. در اینجا سعی میکنیم تا با ارایه مثالی ساده، نحوه کار یک دیتاسنتر اینترنتی را توضیح دهیم. هنگامی که شما یک آدرس اینترنتی را در مرورگر خود تایپ میکنید، درخواستی برای سرور یا سرورهایی در دیتاسنتر اینترنتی IDC و یا Internet Data Center ارسال می شود. این درخواست ابتدا توسط لایه های امنیتی دیتا سنتر برای بد افزار ها یا هر نوع آلودگی دیگر مورد بررسی قرار می گیرد. سپس درخواست به سوییچی در لایه دسترسی Access Layer ارسال می شود. سوییچ درخواست را به سمت وب سرور فیزیکی یا مجازی در لایه داخلی شبکه هدایت میکند، که ممکن است برای حفط پایداری و توانایی مدیریت ترافیک بالا، از طریق تقسیم بار میان خوشه ای از سرور ها server cluster پشت یک load balancer قرار داشته باشد. سرور، درخواست را دریافت، پردازش و به سمت سرور بانک اطلاعاتی هدایت میکند و برای پاسخ، دادههای مربوط را از بانک اطلاعاتی در مرکز شبکه مرکز داده فراخوانی می کند.
درخواست پردازش شده با گذر از لایه ذخیرهسازی شبکه، اطلاعات مورد نیاز را از دیسکها استخراج میکند. سپس با تقسیم پاسخ دریافت شده در قالب بسته هایی packages برای انتقال آماده می شوند. در پایان با انتخاب بهترین و سریعترین مسیر توسط روترها از طریق بسترهای ارتباطی/شبکهای بیسیم یا با سیم در قالب یک صفحه وب یا انواع دیگر دادهها به مبدا درخواست کننده ارسال میشوند.
مدرنترین و بهترین دیتاسنترها با مدیریت بهینه فضا و ظرفیتها، حداکثر استفاده را از فضای فیزیکی خود میبرند و در عین حال قدرتمندترین توان پردازشی، ذخیرهسازی و پیادهسازی شبکه را با استفاده از تکنولوژی مجازیسازی ممکن سازند. دیتاسنترهای مدرن دارای زیرساخت منعطفی بوده و همواره سعی میکنند تا خود را با رشد سریع تکنولوژیها همگام نمایند تا امکان ارتقاء ساده و بدون دردسر سرویسها در سریعترین زمان ممکن فراهم شود. در واقع این مراکز باید آمادگی داشته باشند تا جوابگوی ظرفیتها و کارکردهای مورد نیاز در آینده نیز باشند.
یک دیتاسنتر مدرن با پیاده سازی صحیح سیستم سرمایشی و سیستم توزیع برق، به میزان قابل ملاحظهای، زمینه کاهش هزینهها و مصرف انرژی را فراهم مینمایند. به عنوان نمونه، بکارگیری استانداردها و راهکارهایی مانند راهکار راهروی سرد cold aisle و راهروی گرم hot aisle میزان مصرف انرژی را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش می دهد و کارآمدی سیستم سرمایشی را دوچندان میکند.
مدرنترین دیتاسنترها از دستورالعملها و فرایندهایی پیروی میکنند که با دقت و به بهترین شکل ممکن در قالب مستندات تهیه، تدوین و تنظیم شده اند. این مراکز با ایجاد سالن ناک noc یا مرکز عملیات شبکه، به صورت بدون وقفه بر فعالیتها، لایههای امنیتی و سطوح دسترسی نظارت نموده، و کیفیت و امنیت حداکثری سرویس را تضمین و بر پایداری آن نظارت می کنند.
ساختمان دیتاسنترهای مدرن بسیار مقاوم و پیشرفته احداث شده اند و محدوده فیزیکی آنها توسط بهروزترین سیستمهای امنیتی محافظت میشود. سیستمهای احراز هویت بیومتریک مانند تشخیص اثر انگشت و اسکن عنبیه چشم، نظارت شبانه روزی با استفاده از دوربین های مدار بسته cctv و همچنین کنترل دقیق دسترسی ها، ورود و خروج ها با کمک کارت های هوشمند، از جمله مهمترین این موارد هستند.
هر چند این امکان وجود دارد تا تقریبا هر نوع فضایی را با تغییر کاربری به دیتاسنتر تبدیل نمود، اما معماری ساختارمند و اصولی ساختمان دیتاسنتر، از همان ابتدا نیازمند مطالعات و بررسیهای پیچیده فنی و کارشناسی میباشد. صرف نظر از مباحث مربوط به هزینههای اولیه، لازم است تا نقاطی که برای استقرار و احداث ساختمان دیتاسنترها انتخاب میشوند، از لحاظ جغرافیایی، پایداری لرزهای و شرایط جوی هوا، مسافت تا نقاط پرخطر مثل جادهها، فرودگاهها و دسترسی نزدیک به منابع پرقدرت انرژی و امکانات ارتباطی پر سرعت (مانند فیبر) مورد بررسی قرار گیرند. بعد از انتخاب نقطه جغرافیایی مورد نظر، معماران ساختمان میتوانند با در نظر گرفتن جنبههای فنی و استانداردهای زیرساختی، طراحی نقشه ساختمان دیتاسنتر را انجام دهند.
اما معتبرترین و محبوبترین استانداردی که برای پیادهسازی و طراحی زیرساخت دیتاسنترها مورد قبول جامعه جهانی قرار گرفته است، استاندارد TIA-942 نام دارد. در این استاندارد که توسط انجمن بین المللی صنعت ارتباطات TIA و برای اولین بار در سال 2005 میلادی به تصویت رسید، به صورتی جامع و تخصصی، به مباحث فنی و زیرساختی مراکز پرداخته شده است و براساس همین استانداردها، دیتاسنترها به چهار سطح TIER تقسیم شده اند. قابلیت افزونگی، میزان پهنای باند، نگهداری و نظارت، امنیت دیتاسنترها و دادههای میزبانی شده در آنها، از جمله مباحث بسیار مهمی هستند که به صورت دقیق در این استاندارد به آنها پرداخته شده است.
دیتاسنترها بر حسب تکنولوژیهای مورد استفاده، هویت صاحبان، کاربرد و هزینهها به انواع مختلفی تقسیم میشوند. در این قسمت سعی میکنیم تا به ترتیبی کوتاه و در قالب راهنمایی ساده، به معرفی انواع متفاوت دیتاسنترها بپردازیم، از مدلهای سنتی و گرانقیمت گرفته تا انواع جدیدتر و ارزانتر، هر چند که ممکن است در برخی موارد میان این دستهبندیها و ارایهکنندگان سرویس، همپوشانی وجود داشته باشد.
با ظهور فناوری رایانش ابری و ارایه خدمات زیرساختی به عنوان سرویس Infrastructure as a Service - IaaS این امکان برای سازمانها و کسب و کارها فراهم شد تا به صورت کاملا Self-Service و تنها با چند کلیک ساده موس، دیتاسنتر اختصاصی مجازی خود را بر بستر ابری طراحی و در کوتاهترین زمان ممکن راه اندازی کنند. دیتاسنتر ابری، امکان بهره برداری از قدرت گروه عظیمی از سرورهای کامپیوتری، منابع پردازشی و ذخیره سازی را در شبکه ای Private Cloudخصوصی، Public Cloud ، شبکهای عمومی و یا ترکیبی از این دو برای شرکتها و سازمانها فراهم می کند. تحقیقات بینالمللی نشان میدهد که آمار مهاجرت سازمانها به زیرساخت ابری و استفاده ترکیبی از Hybrid فناوری رایانش ابری استفاده همزمان از ابر اختصاصی و ابر عمومی در چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است.
با افزایش تقاضا برای سرویسها و خدمات دیتاسنتر در ایران، نیاز مبرم به وجود دیتاسنتر اینترنتی در کشور احساس شد. در سال 1383 شرکت پارس آنلاین با اخذ مجوز رسمی ایجاد مراکز داده اینترنتی Internet Data Center از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، برای اولین بار در ایران اقدام به ایجاد و تاسیس بزرگترین مرکزداده اینترنتی IDC نمود.
