یک فصل از گزارش «GII 2019»، به‌طور خاص به نوآوری‌های پزشکی در ایران و روند آتی آن اختصاص یافته است. فصل مذکور، به قلم «مهدی الیاسی» و «کیارش فرتاش»، از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های علامه طباطبایی و شهید بهشتی نگاشته شده و در آن، سعی شده است تا عوامل مشترک موفقیت در حوزه نوآوری، بر اساس موردپژوهی‌ها و مصاحبه‌های میدانی با شرکت‌های فناور و سیاست‌گذاران، شناسایی گردد. علاوه بر این، روش‌هایی برای کاهش موانع پیش روی نوآوری در حوزه سلامت و پزشکی مورد اشاره قرار گرفته است. در نوشتار حاضر، مروری بر مهم‌ترین بخش‌های این تحلیل جامع پیرامون نوآوری‌های پزشکی ایران خواهیم داشت.
سلامت و پزشکی در ایران
در طی دو دهه اخیر، ایران چه به لحاظ پوشش نیازها و تقاضای موجود و چه به لحاظ اندازه بازار، پیشرفت قابل‌توجهی در بخش پزشکی و سلامت داشته است. اکوسیستم رو به پیشرفت نوآوری پزشکی، با حمایت و پشتیبانی نهادهای نظارتی همراه بوده و در این ارتباط، مجموعه‌ای از طرح‌های تشویقی و چهارچوب‌های سیاستی تعریف شده است. علاوه بر این، ظهور و توسعه بخش زیست دارو «Biopharma» در ایران، که حوزه‌ای بسیار پیچیده و دارای فناوری پیشرفته است، میزبان تعدادی از شرکت‌های صادراتی محلی و موفق می‌باشد.
همان‌گونه که اشاره شد، تمرکز این گزارش بر تحول اکوسیستم حامی نوآوری در بخش بهداشت و سلامت در ایران است. این اکوسیستم، در حالی موفق به جلب همکاری کارآمد نهادهای نظارتی شده است که پیش از این، به واسطه تحریم‌ها و یا مقرون‌به‌صرفه نبودن، بسیاری از راهکارهای پزشکی، در دسترس مردم و جامعه پزشکی قرار نداشت. اما با حمایت از عرضه و تقاضای نوآوری پزشکی و هموار شدن مسیر برای عرضه نوآوری‌های پیشرفته و بومی، شرایط به کلی تغییر یافته است.
پیشرفت ایران در شاخص‌های مرتبط با بهداشت و سلامت، کاملاً پایدار و نویدبخش بوده است. مطابق با شاخص توسعه انسانی «HDI»، میانگین امید به زندگی در ایران، از ۵۱.۱ سال در سال ۱۹۸۰ میلادی، به ۷۶.۲ سال در سال ۲۰۱۸ رسیده است، که افزایشی ۲۵ ساله در یک بازه زمانی سه دهه‌ای را نشان می‌دهد.
از دیدگاه علم، فناوری و نوآوری «STI»، ایران در حوزه‌هایی نظیر نانو فناوری، مهندسی زیست پزشکی، فناوری‌های زیستی، مهندسی زیستی، زیست ماده و بیوفیزیک، تولیدات علمی قابل‌توجهی داشته است. به عنوان مثال، رتبه ایران در فناوری نانو، مهندسی زیست پزشکی، مهندسی زیستی و زیست ماده، از جایگاه‌های حدودی «۶۰»ام یا عدم حضور در رده‌بندی در اواخر قرن بیستم، به رده‌های چهارم، دوازدهم، نهم و هشتم در سال ۲۰۱۷ میلادی بهبود یافته است.
تلاش‌ها در حوزه «STI»، به منظور تحول بخش پزشکی و سلامت، منجر به نوعی هم‌افزایی بین تأمین سرمایه انسانی، رژیم فناورانه و اکوسیستم نوآوری شده است. البته نوآوری‌های پزشکی مدرن، از طریق آموزش مناسب، حمایت از تحقیق و توسعه به‌ویژه در بخش شرکتی و دانشگاهی و نیز ایجاد یک چهارچوب سیاستی پزشکی حامی نوآوری و رو به رشد، میسر شده است. اکوسیستم مذکور، متشکل از ۱۹۳۰۰ عضو هیئت‌علمی از مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌های پزشکی است که تقریباً در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۳۷۴۵۰ مقاله علمی و ۱۵۸۹ درخواست ثبت اختراع داشته‌اند و از همین رو، ظرفیت میزبانی از فعالیت‌های تحقیقاتی گسترده‌ای را دارا هستند.
در سال ۲۰۱۸، اداره ملی تجهیزات پزشکی «NMDD»، در گزارشی اعلام نمود که بازار تجهیزات پزشکی ایران، از ارزشی بالغ بر ۲.۵ میلیارد دلار برخوردار است که ۳۰ درصد این بازار، به بیش از ۱۰۰۰ شرکت داخلی تعلق دارد. در مقیاس جهانی نیز، ۵۶ درصد از ۵۰۰ هزار قلم تجهیزات پزشکی موجود در بازار جهانی، نسخه‌ای مشابه ایرانی دارند. این آمار، در حوزه دارو کمی متفاوت است و حدود ۷۰ درصد از بازار ۴.۵ میلیارد دلاری ایران، به محصولات داخلی اختصاص دارد. جالب اینجاست که در سال ۲۰۱۸، تقریباً ۹۷ درصد از داروهای مصرفی کشور، در داخل تولید شده‌اند.
تقویت اکوسیستم نوآوری پزشکی از طریق چهارچوب سیاست‌گذاری
۱. چهارچوب سیاست نوآوری پزشکی:
ایران با هدف بهبود وضعیت بهداشت، سیستم مراقبت‌های بهداشتی خود را با آموزش پزشکی ادغام نموده است. ۶۵ دانشگاه علوم پزشکی، مسئولیت ارائه خدمات سلامت و آموزش پزشکی را بر عهده دارند که در مجموع، یک شبکه غیرمتمرکز از نهادهای مراقبت بهداشتی استانی با مدیریت وزارت بهداشت «MOH» را تشکیل می‌دهند. این شبکه، در ایجاد یک سیستم مراقبت بهداشتی بسیار قوی، همراه با دسترسی گسترده و آسان به خدمات پزشکی (چه در نواحی شهری و چه در نواحی روستایی) نقش دارد. در هر استان، دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی، خدمات عمومی پزشکی ارائه می‌کنند و با واکسیناسیون و مبارزه با بیماری‌های محلی، نقش پررنگی در ارتقاء بهداشت عمومی بر عهده دارند. به دلیل توزیع شبکه در سراسر کشور، این شبکه می‌تواند تحقیقات و نوآوری درون‌زا انجام داده و بر اساس نیازهای محلی و موقعیت‌های اپیدمی، کادر پزشکی را آموزش دهد.
از اوایل دهه ۱۹۹۰ ، وزارت بهداشت و درمان، یک برنامه توسعه ملی «FYDP» راه‌اندازی نموده که در فواصل پنج‌ساله اصلاح می‌شد. این برنامه، به‌عنوان چهارچوب اصلی سیاستی برای تقویت حوزه سلامت و بهداشت در دستور کار قرار گرفت. در سال ۲۰۱۴ و مصادف با پنجمین دوره این برنامه، وزارت بهداشت اقدام به پیاده‌سازی برنامه تحول سلامت «HTP» نمود که با تأمین بودجه لازم، کاهش شدید سهم هزینه‌های پزشکی پرداخت شده توسط بیماران را (از ۳۷ درصد هزینه‌های کلی بیمار به ۵ درصد برای روستاییان و ۱۰ درصد برای ساکنین شهرها) هدف قرار می‌داد. گفتنی است، سیاست کلیدی دوره ششم برنامه توسعه ملی (۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱) در حوزه بهداشت، ارائه پوشش درمانی عمومی با استفاده از طرح‌های بیمه دولتی هماهنگ و تحت نظارت سازمان بهداشت است. طبق آمار وزارت بهداشت، در حال حاضر، ۱۰۰ درصد نواحی شهری و ۹۸ درصد از نواحی روستایی ایران، به خدمات پزشکی اولیه دسترسی دارند.
۲. سیاست‌های حمایت از طرف عرضه در نوآوری‌های پزشکی:
طی دهه ۱۹۸۰ میلادی، عدم دسترسی به داروها و تجهیزات پزشکی خارجی، تهدیدی برای سلامت و رفاه ملی در ایران محسوب می‌شد. به همین دلیل، ایران سیاست جایگزینی واردات و تقویت تولید داخلی را بکار گرفت. در سال ۲۰۱۱، سازمان غذا و داروی ایران، تحت نظارت وزارت بهداشت، به منظور حمایت از تأمین تجهیزات پزشکی و محصولات دارویی داخلی، مجموعه جدیدی از مقررات وضع نمود. این مقررات، واردات دارو و تجهیزات پزشکی را در هنگام موجود بودن یک محصول داخلی مشابه، به ۱۰ درصد از سهم بازار محدود نموده و یا حتی در مواردی، به کلی ممنوع می‌سازد. در صورت وجود محصولات داخلی، بیمه‌های درمانی از پوشش هزینه داروهای خارجی معاف بوده و در مقابل، بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد از کل هزینه محصولات داخلی را پوشش می‌دهند.
تحمیل تعرفه زیاد برای داروها و تجهیزات پزشکی خارجی (در هنگام موجود بودن یک نمونه مشابه داخلی)، ابزاری مناسب برای حمایت از نوآوری در بخش پزشکی است. در مواردی که نمونه داخلی موجود نیست، تعرفه گمرکی بسیار کم (۴ درصد) بر روی محصولات خارجی وضع می‌شود. این در حالی است که در صورت وجود نمونه مشابه داخلی (مورد تأیید وزارت بهداشت)، این تعرفه‌ها از ۴ درصد به حدود ۳۲ تا ۴۵ درصد افزایش یافته و بیمه‌های درمان عمومی نیز، آن‌ها را تحت پوشش قرار نمی‌دهند. حمایت از تولید داخلی محصولات دارویی، به شکل موفقی موجب تقویت سهم محصولات داخلی در بازار داروی ایران شده است (از ۶۳.۴ درصد در سال ۲۰۰۹ به ۷۸.۶ درصد در سال ۲۰۱۸).
اما این رویکرد، موفقیت نوآوری‌های پزشکی را در بلندمدت تضمین نمی‌کند. سیاست‌گذاران و شرکت‌ها، از پیامدهای مضر احتمالی جایگزینی واردات بر نوآوری‌های پزشکی آتی مطلع هستند و به همین دلیل، در سیاست‌های جدید اتخاذ شده، به شدت بر صادرات نوآوری‌های مذکور تأکید شده است. از جمله این سیاست‌ها، می‌توان به قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره نمود. این قانون که در سال ۲۰۱۰ میلادی توسط مجلس تصویب شد، مکانیسمی برای تشویق عرضه فناوری و نوآوری در شرکت‌های با فناوری‌های پیشرفته محسوب شده و منافع متعددی برای حوزه سلامت در بر داشته است.
با اجرای این قانون از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و به لطف بودجه‌های حمایتی صندوق نوآوری و شکوفایی، شرایط برای فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان واجد شرایط، تسهیل شده است. گفتنی است، منظور از شرکت‌های واجد شرایط، نهادهای خصوصی هستند که محصولات مبتنی بر فناوری پیشرفته تولید می‌کنند، نیازمند کارمندان ماهر و تحقیق و توسعه داخلی بوده، تقلید از آن‌ها بسیار دشوار است و ارزش‌افزوده زیادی به همراه دارند. در اوایل سال ۲۰۱۹ میلادی، ۸۵ میلیون دلار در قالب وام‌های کم‌بهره، برای تأمین بودجه پروژه‌های نوآورانه پزشکی، توسط صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص یافته است. علاوه بر این، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، از ۴۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان حمایت نموده که در بین آن‌ها، در حدود ۱۱۰۰ شرکت پزشکی و بهداشتی حضور دارند.
۳. سیاست‌های حمایت از طرف تقاضا در نوآوری‌های پزشکی:
تلاش‌ها برای تحریک و تحت‌فشار قرار دادن طرف تقاضا در نوآوری‌های پزشکی، یکی دیگر از اجزای چهارچوب سیاستی تقویت اکوسیستم نوآوری پزشکی است. یک مثال خوب در این زمینه، نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران «ILE» است که در سال ۲۰۱۲ میلادی، از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با هدف تقویت و توسعه فناوری و نوآوری در شرکت‌های بخش خصوصی آغاز گردید. بسته به عمق توانمندی‌های داخلی در زمینه طراحی و تولید مستقل و همچنین پیچیدگی‌های فناورانه تجهیزات و ابزارهای آزمایشگاهی، خریداران دولتی مانند دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها، از یارانه ۱۰ تا ۴۰ درصدی برخوردار هستند که این تخفیف انگیزشی، از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اعطا می‌شود. علاوه بر این، با هدف تشویق و ترغیب تقاضا در میان خریداران بخش خصوصی، نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران، اقدام به اعطای وام‌های میان‌مدت و کم‌بهره تا ۱۲۰۰۰۰ دلار می‌کند که می‌تواند نقشی مهم در تحریک تقاضا برای نوآوری‌های پزشکی ایفا نماید.
اکوسیستم نوآوری پزشکی و بازیگران کلیدی
پیشگام نوآوری‌های پزشکی مدرن در ایران، مجموعه‌ای از کارآفرینان جوان و پرانرژی هستند که تلاش‌های آن‌ها، توسط برخی اقدامات دولتی، اعم از موانع تعرفه‌ای، معافیت‌های مالیاتی و خرید تضمینی، حمایت می‌گردد. قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از موارد کلیدی در توانمندسازی اکوسیستم نوآوری پزشکی است که در کنار آن، ۴ پارک علم و فناوری اختصاصی، ۷۸ مرکز رشد و ۷۳۹ مرکز تحقیقاتی زیر نظر وزارت بهداشت، مجموعه‌ای متنوع و گسترده از بازیگران را گرد هم آورده است. علاوه بر این، ۶۸ مرکز رشد و ۲۷ پارک علم و فناوری، تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وجود دارد که آن‌ها هم از بخش‌های پزشکی و دارویی حمایت می‌کنند. لازم به ذکر است که از ۱۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه سلامت، تقریباً ۲۰۰ شرکت بر فناوری‌های زیستی متمرکز بوده و در کنار آن، ۲۵۵ شرکت دارویی پیشرفته و ۱۷۵ شرکت تجهیزات پزشکی فعال هستند.
شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری، جدیدترین مکانیسم‌هایی هستند که دولت و به‌طور ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، از آن‌ها برای افزایش کارایی و بهره‌وری شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده نموده است. تا به امروز، ۲۹ شتاب‌دهنده و ۷۹ مرکز نوآوری در حال فعالیت و خدمات‌رسانی به کارآفرینان و نوآوران حوزه پزشکی هستند. «پرسیس‌ژن» که در سال ۲۰۱۶ توسط «سیناژن» تأسیس شد، مثالی از یک شرکت شتاب‌دهنده پزشکی موفق در ایران است که سرمایه مخاطره‌پذیر شرکتی «CVC» ارائه می‌دهد. از فوریه ۲۰۱۹، پرسیس‌ژن میزبان ۱۵ تیم متمرکز بر روی ۲۰ نوآوری زیست دارویی پیشرفته بوده که از بین آن‌ها، 4 تیم به محصول نهایی دست یافته‌اند.
یکی از بازیگران عمده تأمین مالی نوآوری‌های پزشکی، صندوق نوآوری و شکوفایی است که تاکنون با اعطای بالغ بر ۸۵ میلیون دلار تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان، از توسعه و تولید تجهیزات پزشکی، داروهای پیشرفته و فناوری‌های زیستی پشتیبانی نموده است. دیگر شرکت سرمایه‌گذار فعال در این حوزه، صندوق بیوتکنولوژی ایران «IBT» است که در سال ۲۰۱۵، توسط شورای توسعه فناوری‌های زیستی (وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری) تأسیس گردید. در انتهای سال ۲۰۱۷، صندوق بیوتکنولوژی ایران، سرمایه‌ای بالغ بر ۴ میلیون دلار، به ۲۴ ایده نوآورانه اختصاص داد که مجموع حمایت‌های مالی این صندوق از ابتدای فعالیت را به ۱۱.۷ میلیون دلار در قالب ۳۵۰ وام رسانید.
زیست دارو در ایران: یک بخش منحصربه‌فرد و پیشرفته
طی دو دهه گذشته، تلاش‌های ایران در حوزه علم، فناوری و نوآوری، همراه با حمایت سیاسی، موجب افزایش سریع مقالات علمی در حوزه فناوری‌های زیستی شده است، به‌طوری که جایگاه ایران را در رده‌بندی‌های جهانی در سال ۲۰۱۳، در رتبه ۹ مهندسی زیستی، رتبه ۹ میکروبیولوژی کاربردی و بیوتکنولوژی و رتبه ۱۳ بیوتکنولوژی قرار داده است.
سابقه ایران در زمینه زیست دارو، به دهه ۱۹۲۰ باز می‌گردد؛ درست زمانی که مؤسسه‌های پاستور و رازی که در تولید واکسن و سپس فناوری‌های زیستی تخصص داشتند، به تدریج به سمت زیست دارو رفتند. در دهه ۱۹۸۰ میلادی، مؤسسه ملی مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی و همچنین هلال‌احمر ایران، تولید زیست دارو در ایران را تقویت نمودند. نقطه عطف این موضوع، در دهه ۱۹۹۰ اتفاق افتاد؛ زمانی که دولت با کشورهای خارجی در زمینه آموزش محققین و دانشمندان ایرانی همکاری کرد. اندکی پس از این همکاری، افراد آموزش‌دیده همراه با سایر دانشمندان و نوآوران ایرانی، یک حلقه اولیه از پیشگامان زیست دارو و بیوتکنولوژی ایران را تشکیل دادند که با تأسیس شرکت‌هایی مانند سیناژن، داروسازی اکسیر، روناک دارو، پویش دارو، داروسازی اسوه، سامان دارو، زیست دارو دانش و آریوژن، تحولی بزرگ در زیست داروی ایران را رقم زدند. همکاری بین‌المللی و پیوند علم، فناوری و نوآوری در زیست دارو، یکی از عوامل اثرگذار در موفقیت نوآوری پزشکی در ایران به حساب می‌آید که البته موانع پیش روی همکاری‌های جهانی، مانند تحریم‌ها، چالش‌هایی در مسیر توسعه آن ایجاد نموده است.
در حال حاضر، ۲۰ شرکت زیست داروی ایرانی وجود دارد که از بین این شرکت‌ها، ۷ شرکت دانش‌بنیان و تحت حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستند. از ۲۲ محصول دارویی تولید شده، حداقل ۱۰ مورد مبتنی بر آخرین تحولات علمی بوده و تولید داخلی آن‌ها، منجر به صرفه‌جویی سالیانه ۹۸۰ میلیون دلاری شده است. زیست داروها، علاوه بر اشتغال‌زایی بیش از ۴۰۰۰ نفر از محققین و دانشمندان باکیفیت، تقریباً ۶۰ میلیون دلار از صادرات دارویی ایران را نیز به دنبال داشته است.
اگرچه کمیت محصولات زیست دارویی فروخته شده در بازار داخلی با داروهای عادی قابل قیاس نیست، اما از لحاظ فروش کل در سال ۲۰۱۷، سه شرکت از پنج شرکت برتر تولیدکننده دارو، در زمینه تولید زیست داروها فعال هستند. سیناژن، داروسازی اکسیر و آریوژن، در مجموع، ۱۱.۲ درصد از سهم بازار داروی ایران را در اختیار دارند. علاوه بر این، «AryoTrust» (درمان سرطان سینه)، «Cinnovex» (درمان ام‌اس) و «Zytux» (مبارزه با سرطان و بیماری‌های خود ایمنی)، در میان ۱۰ داروی پر فروش سال ۲۰۱۷ قرار داشته‌اند.
نمونه‌هایی از نوآوری‌های پیشرفته پزشکی در ایران
بازار رو به رشد تجهیزات پزشکی و محصولات دارویی که با تلاش‌های نوآورانه و فناورانه داخلی تغذیه گردیده، از حمایت دولتی برخوردار بوده و کارآفرینان جوان و پرشور حوزه پزشکی را گرد هم آورده است، بازتابی از وضعیت نوآوری پزشکی در ایران است. برای درک بهتر این فضا، سه نمونه قابل‌توجه از نوآوری‌های پزشکی پیشرفته مورد بررسی قرار می‌گیرد:
۱. مرکز رشد تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی «MDEI»:
این مرکز رشد واقع در بیمارستان امام خمینی ایران، میزبان شرکت‌های نوآور و نویدبخشی است که بر طراحی و تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته و توسعه فناوری‌های مدرن متمرکز شده‌اند. از بین این شرکت‌ها، «سینا رباتیک» و «نوآوران پزشکی»، یک سیستم رباتیک جراحی به نام «سینا» طراحی نموده‌اند که به جراحان در جراحی‌های بسیار پیچیده کمک می‌کند. یک سفارش خرید تضمینی توسط دولت در سال ۲۰۰۹، محرک اصلی تولید سیستم سینا بود که در نهایت، عرضه عمومی نسل اول سینا در سال ۲۰۱۳ را موجب شد. این سیستم منحصربه‌فرد و پیشرفته، مزایای فراوانی نسبت به محصولات مشابه در بازار دارد و علاقه بین‌المللی قابل‌توجهی را به خود جلب نموده است. از مزایای سیستم ربات طراحی‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
گفتنی است که با بیش از ۳۰ درخواست ثبت اختراع برای سیستم سینا، محرک‌های موفقیت این سیستم را می‌توان چنین برشمرد:
۲. طنین پردازان پاسارگاد:
این شرکت دانش‌بنیان، در سال ۲۰۱۳ میلادی تأسیس شده و در زمینه طراحی و ساخت سیستم کاشت حلزونی به نام «TAPPS+» فعالیت دارد. با وجود تازه تأسیس بودن شرکت، مؤسسان آن، تحقیقات خود را تقریباً از دو دهه قبل آغاز کرده بودند. پس از چندین نمونه اولیه، «TAPPS+» در سال ۲۰۱۶ معرفی گردید و انتظار می‌رفت تا سال ۲۰۱۹، در دسترس عموم قرار گیرد. طنین پردازان پاسارگاد، یکی از پنج شرکت در جهان است که چنین محصولی را عرضه نموده و بسیاری از شرکت‌های برجسته و پیشرو برای همکاری با این شرکت ابراز علاقه نموده‌اند.
یکی از دارایی‌های مکمل این سیستم، اجرای آزمایش تحریک‌کننده الکتریکی شنوایی با استفاده از دستگاه «ETT» است. تحریک‌کننده الکتریکی شنوایی، ابزاری است که برای ارزیابی کارایی جراحی‌های کاشت حلزون مخصوصاً در بیمارانی که اعصاب شنوایی ضعیفی دارند یا بیمارانی که برای مدتی طولانی ناشنوا بوده‌اند، استفاده می‌شود. محصول نوآورانه قابل‌توجه دیگر این شرکت، تشخیص ناشنوایی توسط گریه نوزاد است که ارزیابی رایگان و بهینه سیگنال‌های گریه نوزاد برای تشخیص ناشنوایی در نوزادان را ارائه می‌دهد.
۳. بهیار صنعت سپاهان (بهیار):
بهیار صنعت سپاهان، در سال ۲۰۰۳ میلادی تأسیس شده و یک شرکت دانش‌بنیان متخصص در ارائه راه‌حل‌های رادیوتراپی و رادیوگرافی است. در سال ۲۰۱۰، مؤسس این شرکت که یک مهندس جوان فعال در حوزه نگهداری شتاب‌دهنده‌های خطی «LINAC» در بیمارستان‌های اصفهان بود، تصمیم به تولید یک نمونه داخلی از این شتاب‌دهنده‌ها گرفت. با توجه به نیاز ایران برای تولید ۲۴۰ شتاب‌دهنده خطی تا سال ۲۰۲۵ (تقریباً سه برابر مقدار موجود)، تصمیمی عاقلانه به نظر می‌رسید. در سال ۲۰۱۷، با تکیه بر تحقیق و توسعه داخلی، شرکت بهیار موفق به ساخت «امید» (یک شتاب‌دهنده خطی پزشکی ۶ مگاواتی) شد و ایران را در بین ۱۰ کشور تولیدکننده این محصول قرار داد. طراحی و توسعه این محصول، باعث شد تا شرکت بهیار، اولین سیستم ایرانی بررسی بار به نام «صیاد» را تولید کند. این سیستم، برای بازرسی کامیون‌ها، کانتینرها و وسایط نقلیه بارگیری شده در بنادر، فرودگاه‌ها و مرزها طراحی شده است و با استفاده از یک شتاب‌دهنده خطی انرژی دوقلو، قابلیت نفوذ ۳۲۰ میلی‌متری در فولاد را دارد.
علی‌رغم تلاش‌های نافرجام متعدد به دلیل پیچیدگی محصول و کمبود تخصص، بهیار از شرکتی که پیش‌تر تختخواب‌های ساده بیمارستانی تولید می‌کرد، به شرکتی تبدیل شده که عدسی‌های نوری، فانتوم‌های سه‌بعدی، سیستم‌های اشعه ایکس، سیستم‌های نمایش تصویر و سیستم‌های رادیولوژی را تولید می‌کند. غلبه بر این چالش‌ها، نیازمند صبر، ریسک‌پذیری و تحقیق و توسعه داخلی بوده که بهیار به خوبی بر آن‌ها فائق آمده است.
توصیه‌های سیاستی برای افزایش نوآوری‌های پزشکی
در طول دو دهه گذشته، چندین شرکت داخلی نوآوری‌های پزشکی را پی گرفتند که برخی از آن‌ها نسبت به محصولات جهانی پیشگام، پیشرفته‌تر بوده و با نیازهای کاربران سازگارتر هستند. این امر، به‌ویژه در حوزه تجهیزات پزشکی و زیست داروها کاملاً مشهود است. باید دقت داشت که این نوآوری‌ها با نیاز به برآورده‌سازی تقاضای داخلی برای دارو و تجهیزات در هنگامی‌که راه‌حل‌های بین‌المللی قابل‌دسترس یا مقرون‌به‌صرفه نبودند، تحریک شده است. ارائه خدمات پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی عمومی و مقرون‌به‌صرفه برای کلیه شهروندان، خود یک عامل انگیزشی برای تحقق نوآوری‌های پزشکی محسوب می‌شود.
ضرورت ملی، صرفه‌جویی ارز، خوداتکایی، جاه‌طلبی، محرک‌های و خط‌مشی‌های دولتی این فرصت را در اختیار محققان و کارآفرینان حوزه پزشکی ایران قرار داد تا تجهیزات پزشکی و محصولات دارویی پیشرفته طراحی و تولید نمایند. علی‌رغم سهم قابل‌توجه محصولات پزشکی داخلی در بازار ایران، نوآوری‌های داخلی بیشتر، نیازمند اقتصاد مقیاس است که تنها با استفاده از موانع تعرفه‌ای و محافظت از بازار، قابل حصول نیست. برای به دست آوردن اقتصاد مقیاس، شرکت‌های داخلی باید محصولات خود را صادر نمایند و همچنین ضروری است که دولت به شکل نظام‌مند، تسهیل و نظارت بر صادرات محصولات پزشکی را ادامه دهد.
حتی با موفقیت‌های بسیار، شرکت‌های ایرانی با موانعی برای تداوم نوآوری مواجه هستند که شامل نبود حمایت دولتی اختصاصی، برندسازی ضعیف، پذیرش بین‌المللی و استاندارد می‌شود. غلبه بر این چالش‌ها، نیازمند ایجاد یک چهارچوب سیاستی هماهنگ و ایجاد سازگاری بین سیاست‌های فعلی است. توصیه‌های متعددی برای افزایش نوآوری پزشکی و افزایش تأثیر اقتصادی آن‌ها وجود دارد که از آن جمله، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
