در دنیای علم و پزشکی امروز، پاسخ کوتاه به این سوال این است: سن بیولوژیک (زیستی) برای سلامتی و کیفیت زندگی شما بسیار مهمتر است، در حالی که سن شناسنامهای (تقویمی) بیشتر کاربرد اداری و قانونی دارد.
این سن نشان میدهد که سلولها و بافتهای بدن شما «در عمل» چقدر فرسوده شدهاند. ممکن است شخصی ۵۰ ساله باشد اما بدنی به سلامت یک فرد ۳۵ ساله داشته باشد؛ در این حالت سن بیولوژیک او ۳۵ است.
متغیر و انعطافپذیر: برخلاف سن شناسنامهای، این سن میتواند سریعتر یا کندتر از زمان واقعی حرکت کند.
تحت تأثیر سبک زندگی: تغذیه، ورزش، خواب، استرس و ژنتیک تعیینکننده این سن هستند.
شاخصهای اندازهگیری: طول تلومرها (انتهای کروموزومها)، متیلاسیون DNA، سطح التهاب خون و ظرفیت ریوی.
تحقیقات نشان میدهد که سن بیولوژیک، پیشبینیکننده بسیار دقیقتری برای موارد زیر است:
خطر ابتلا به بیماریها: احتمال بروز بیماریهای قلبی، دیابت یا آلزایمر در افرادی که سن بیولوژیک بالاتری نسبت به شناسنامهشان دارند، بسیار بیشتر است.
طول عمر مفید (Health span): این سن نشان میدهد شما چند سال قرار است با کیفیت و سلامت زندگی کنید، نه فقط اینکه چند سال زنده میمانید.
پتانسیل تغییر: شما نمیتوانید تاریخ تولدتان را تغییر دهید، اما با تغییر عادتها میتوانید سن بیولوژیک خود را کاهش دهید یا روند افزایشی آن را کند کنید.
از آنجایی که این سن به عملکرد سلولی مربوط است، اقدامات زیر بیشترین تأثیر را دارند:
ورزش منظم: به خصوص تمرینات قدرتی که باعث حفظ توده عضلانی و سلامت میتوکندریها میشود.
خواب باکیفیت: بدن در زمان خواب عمیق به ترمیم دیانای (DNA) و پاکسازی سموم مغزی میپردازد.
مدیریت استرس: استرس مزمن باعث کوتاه شدن تلومرها و پیری زودرس سلولی میشود.
تغذیه ضدالتهاب: مصرف سبزیجات، چربیهای سالم (مثل امگا ۳) و کاهش قندهای مصنوعی.
«ساعت اپیژنتیک هورواث» (Horvath's Clock) انقلابی در زیستشناسی پیری ایجاد کرد، زیرا برای اولین بار به دانشمندان اجازه داد که «سرعت پیر شدن» بدن را با دقت ریاضی اندازهگیری کنند.
ژنهای شما (DNA) مثل یک کتاب آشپزی ثابت هستند، اما «اپیژنتیک» مانند علامتگذارهایی است که مشخص میکند کدام دستور پخت (کدام ژن) خوانده شود و کدام نشود. با گذشت زمان، این علامتگذاریها تغییر میکنند. یکی از مهمترین این تغییرات، متیلاسیون DNA نام دارد (چسبیدن یک گروه شیمیایی کوچک به نام متیل به سطح DNA).
دکتر استیو هورواث، استاد دانشگاه UCLA، در سال ۲۰۱۳ با استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، صدها نقطه مشخص روی DNA را شناسایی کرد که میزان متیلاسیون آنها با افزایش سن، به شکل بسیار پیشبینیپذیری تغییر میکند.
او متوجه شد که با نگاه کردن به الگوی این متیلها در بافتهای مختلف بدن، میتواند سن فرد را با دقت خیرهکنندهای (با ضریب خطای بسیار کم) حدس بزند.
این ساعت نه تنها روی خون، بلکه روی بزاق، بافت پوست، کبد و حتی مغز کار میکند.
اگر ساعت اپیژنتیک نشان دهد که سن سلولی شما ۵۵ سال است، در حالی که شناسنامهتان عدد ۵۰ را نشان میدهد، یعنی شما «تسریع پیری» (Age Acceleration) دارید. این تفاوت ۵ ساله به پزشکان میگوید که شما:
بیشتر در معرض بیماریهای مزمن هستید.
احتمالاً سبک زندگی (استرس، تغذیه یا دخانیات) باعث آسیب سلولی شما شده است.
پیش از هورواث، دانشمندان از طول تلومرها برای سنجش سن استفاده میکردند. اما مشخص شد که طول تلومر شاخص خیلی دقیقی نیست و نوسان زیادی دارد. ساعت هورواث در حال حاضر «استاندارد طلایی» برای اندازهگیری سن بیولوژیک در محیطهای آزمایشگاهی و تحقیقاتی محسوب میشود.
مطالعات اخیر (مانند آزمایش TRIIM در سال ۲۰۱۹) نشان دادهاند که با مداخلات دارویی خاص و تغییرات رادیکال در سبک زندگی، ممکن است بتوان متیلاسیون DNA را بازنشانی کرد و سن اپیژنتیک را ۱ تا ۳ سال کاهش داد. یعنی برخلاف سن شناسنامهای، ساعت هورواث میتواند معکوس بچرخد.
در حال حاضر چندین شرکت پیشرو در آمریکا و اروپا وجود دارند که بر اساس مدلهای علمی دکتر هورواث (و نسخههای تکاملیافتهتر آن) کیتهای تست خانگی ارائه میدهند.
این شرکت در حال حاضر یکی از پیشرفتهترینها در بازار جهانی است. آنها از الگوریتم DunedinPACE (سرعت پیری) استفاده میکنند که با همکاری دانشگاه دوک و کلمبیا توسعه یافته است.
روش: نمونه خون (چند قطره از انگشت).
گزارشها: علاوه بر سن بیولوژیک کلی، گزارشهای تفکیکی برای ۱۱ سیستم بدن (مثل سن ریه، قلب، سیستم ایمنی) و حتی میزان تأثیر دخانیات یا الکل بر پیری سلولی شما را ارائه میدهد.
دقت: از دقیقترین کیتهای موجود برای سنجش «سرعت لحظهای پیری» است.
این برند مستقیماً تحت لیسانس تکنولوژی دکتر استیو هورواث (UCLA) فعالیت میکند و از شاخص اصلی Horvath’s Clock بهره میبرد.
روش: نمونه خون یا ادرار.
ویژگی: تمرکز اصلی آن بر متیلاسیون DNA در بیش از ۲۰۰۰ نقطه کلیدی ژنوم است تا سن بیولوژیک دقیق شما را با سن شناسنامهای مقایسه کند.
الیسیوم یکی از مشهورترین شرکتها در حوزه طول عمر (Longevity) است که در هیئت علمی آن چندین برنده جایزه نوبل حضور دارند.
روش: نمونه بزاق (بسیار آسان و غیرتهاجمی).
گزارش: این تست سن بیولوژیک کلی و سرعت پیر شدن شما را بر اساس الگوهای متیلاسیون اختصاصی که توسط دانشمندان ییل (Yale) توسعه یافته، تحلیل میکند.
این شرکت توسط دکتر دیوید سینکلر (استاد دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب مشهور طول عمر) تأسیس شده است.
روش: نمونه بزاق
ویژگی: تمرکز این کیت بر ارائه توصیههای کاملاً شخصیسازی شده (Personalized Action Plan) است. پس از تست، اپلیکیشن آنها به شما میگوید دقیقاً چه تغییراتی در تغذیه یا ورزش انجام دهید تا سن بیولوژیک خود را کاهش دهید.
ساعت هورواث در واقع یک «نرمافزار بیولوژیک» را میخواند که روی سختافزار (DNA) شما نصب شده است. این ساعت به ما میگوید که بدن شما چقدر «فرسوده» شده است، فارغ از اینکه چند بار دور خورشید چرخیدهاید (سن تقویمی).
