صنعت اسباب‌بازي در سالهاي اخير تحولاتي چشمگير را پشت سر گذاشته است. شركت‌ها به سمت توليد محصولات با فناوري بالا متمايل شده‌اند كه سود بالاتري دارد. بيشتر توليدكننده‌ها تلاش دارند به فناوري توليد محصولات خاص دست پيدا كنند و محصولات ساده ديگر مشتري چنداني ندارد. برخي كارشناسان اصرار دارند بازي‌هاي رايانه‌اي و محصولات سمعي و بصري سرگرم‌كننده را هم در مقوله اسباب‌بازي بگنجانند، اما آمارهاي ارائه شده از سوي انجمن بين‌المللي توليدكنندگان اسباب‌بازي اين موضوع را قبول ندارد و نگاه سنتي و قديمي به اسباب‌بازي‌ها همچنان پا برجاست.
صنعت اسباببازی هم همچون سایر صنایع در ایران با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند این در حالی است که به گفته کارشناسان صنعت اسباببازی، ایران دارای ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه و ارتقای این صنعت است. وجود 12 هزار وارد کننده اسباب بازي و ورود 200 ميليون دلاري آن (واردات و قاچاق) در سال 1395 خبر از يک گردش مالي بزرگ در اقتصاد کشور را مي دهد و اين بسيار قابل تامل است. صنعتي که بخش مهمي از آن فرهنگي و بخشي تجاري محسوب ميشود.
صنعت اسباببازی در سال‌های اخیر با بازار 85 میلیارد دلاری به جمع صنایع با درآمد و گردش مالی بالا پیوسته است. براساس آمارهای موجود، تجارت اسباببازی سومین تجارت پر سود جهان بعد از تولید مواد مخدر و تسلیحات نظامی است و کشور چین بزرگترین تولیدکننده اسباببازی در جهان به شمار می‌رود. درست است که چین بزرگترین صادرکننده اسباببازی دنیاست، اما وقتی پای اعداد و ارقام در بین باشد ایالات‌متحده در جایگاه بزرگترین تولیدکننده اسباببازی دنیا قرار می‌گیرد. این کشور خاستگاه بزرگترین شرکتهای تولیدکننده اسباببازی دنیاست.
ماتل و هاسبرو به عنوان نخستین و دومین شرکت بزرگ اسباببازی دنیا با گردش مالی ۶.۵ و ۴.۲ میلیارد دلار در سال، ملیت امریکایی دارند.
گفتنی است؛ برآورد آمار اروپا در سال ۲۰۱۰م نشان می‌دهد که صنعت بازی و اسباب بازی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از حدود ۵۳۰۰ شرکت تشکیل شده و حدود ۵۳۰ هزار نفر را به کار گرفته است. گردش مالی تولید شده از سوی این بخش در سال ۲۰۰۸م به طور تقریبی ۷.۹ میلیارد یورو بوده است.
آلمان، ایتالیا و اسپانیا دارای بزرگترین صنایع اسباب بازی در اروپا هستند و آلمان به عنوان پرچم دار این صنعت در رده اول قرار گرفته است.
مصرف سرانه اسباببازی در ایران حدود یک‌سوم مصرف اسباببازی در آسیا و یک هفتم شاخص جهانی است و فاصله زیادی با نرخ جهانی دارد. همچنین تولید ناخالص تجارت اسباببازی در هند حدود ۶۳۰میلیون دلار می‌باشد. ایتالیا در تولید اسباب‌بازی‌هایی که با باتری کار می‌کنند، رتبه اول جهانی را دارد و هند با دارابودن ۸۰۰ بازار توزیع اسباببازی از پردرآمدترین خرده فروشی‌های اسباببازی در جهان است. سرانه خرید اسباب بازی برای هر کودک روسی در حال حاضر ۳۰ تا ۳۵ دلار است. پیش بینی می شود با افزایش نرخ تولد و افزایش جمعیت کودکان، بازار اسباب بازی روسیه نیز توسعه یافته و درآمد سالانه آن با نرخ رشد سالانه پنج درصدی به بیش از یک میلیون دلار برسد. تنها در سال ۲۰۱۸ درآمد اروسیه از این بازار به ۹۶۹ میلیون دلار رسیده است.
مطالعات نشان داده است فروش اسباب بازی و بازی هاي سنتي در بازار اتحادیه اروپا از ارزشي معادل 15/8 میلیارد يورو در سال 2011 برخوردار بوده است. اين در حالي است كه اين رقم در آمريكا به 14 ميليارد يورو و در چين به 4/8 ميليارد يورو مي رسد.
ارزش تولیدات و اشتغال زایی در صنعت اسباب بازی
ارزش توليدات صنعت اسباب بازي در اتحاديه اروپا بالغ بر 5/8 ميليارد يورو بوده و برای 50 هزار نفر شغل مستقیم ایجاد کرده است. ارزش توليدات آمريكا 4/4 ميليارد يورو و براي 35 هزار نفر اشتغال ايجاد كرده است. اسباب بازي هاي توليد شده در چين نيز ارزشي معادل 16 ميليارد دلار داشته كه پيش بيني مي شود براي 128 هزار نفر اشتغال زايي داشته است.
بازارهاي اصلي اسباب بازی
در یک بازار پویا به احتمال زیاد رقابت بر روی قیمت و نوآوری شديد مي شود. نوآوری به طور گسترده ای در بخش تولید به حفظ رقابت كمك مي كند و به توليد كنندگان اجازه مي دهد به طور موقت قيمت محصولات نوآورانه را كاهش دهند. هزينه هاي تحقيق و توسعه براي توليد محصولات از 0/6 به 2/6 رسيده است كه از گردش مالي موسسات تامين مي شود. با وجود پیش بینی های مثبت رشد، اسباب بازی های سنتی نيز با تبلت ها و اسباب بازي هاي هوشمند وارد رقابت تنگاتنگي خواهند شد. فروش اينترنتي هم از يك رشد دو رقمي برخوردار شده است. كل فروش جهاني اسباب بازي و گيم ها در سال 2011 معادل 58 ميليارد يورو بوده است. انگليس، فرانسه ايتاليا،و اسپانيا بزرگ ترين بازارهاي اتحاديه اروپا بوده اند.
بازارهاي آمريكا هم اگرچه هنوز به پيك سالهاي 2001 نرسيده است اما انتظار مي رود روند رو به رشد آرامي را پيش رو داشته باشد. بحران اقتصادي سالها 2008 تا 2011 باعث شد بازار آمريكا افت و خيزهايي را تجربه كند. اما در اتحاديه اروپا روند رو به رشد فروش همچنان ادامه يافت. اتحاديه اروپا در سالهاي 2003 و 2004 شاهد كاهش شدیدی در میزان فروش خود بود كه پس از آن روند رو به رشدي را طي كرد. اما ميزان رشد در اتحادیه اروپا تفاوت قابل توجهي نسبت به ميزان فروش در آمريكا داشت. چين نيز تا سال 2004 از فروش نسبتا ثابتي برخوردار بود اما از آن زمان به بعد روند رو به رشدي را تجربه كرد. اتحاديه اروپا سهم 28 درصدی از فروش بازار اسباب بازي و گيم ها به دست آورده است و با وجود افت و خيزهايي كه در بازار اسباب بازي وجود دارد به رشد پايداري رسيده است.
مهم ترین تولیدات صنعت اسباب بازي
تولیدات اسباب بازی در 5 دسته طبقه بندی می شود. اين طبقه بندي شامل بازي ها و پازل ها، اسباب بازي هاي نوزادي و پيش از دبستان، اسباب بازي هاي ساختني، عروسك و متعلقات آن و اسباب بازي هاي خارج از منزل و ورزشي قرار مي گيرند. اگرچه اين دسته از محصولات از اجناس پرطرفدار اتحاديه اروپا هستند اما در كشورهاي مختلف از تفاوت هايي برخوردار هستند. براي مثال مردم ايتاليا بيشتر به خريد لوازم ورزشي و بيرون از منزل علاقه دارند. در حالي كه در روماني عروسك هاي پوليشي محبوب ترند.
الگوهای خرید اسباب بازی
الگوي خريد اسباب بازي و مبلغي كه براي آن پرداخت مي شود با قدرت خريد مردم همبستگي نزديكي دارد بعلاوه مشخصات فرهنگي نيز روي خريد اسباب بازي تاثير گذار است. مطالعات بين المللي انجام شده در سال 2005 نشان مي دهد آلماني ها اسباب بازي را خريداري مي كنند كه پيشرفته تر باشد در حالي كه مردم ايتاليا به طور آني تصميم مي گيرند كه چه چيزي خريداري كنند. آمريكايي ها بيشتر تمايل به خريد عروسك و ملزومات آن دارند مردم چين هم به خريد عروسك هاي پوليشي تمايل بيشتري نشان مي دهند. پازل ها نيز در آمريكا بيشتر از چين به فروش مي رسند. روس ها نیز عروسک های بومی و پولیشی را بیشتر می خرند.
بازار اسباب بازی و بازی های سنتی تحت سلطه برندهاي جهاني موفقي مانند لگو، هاسبرو و متل است. در اغلب کشورهای مهم اتحادیه اروپا این سه شرکت رهبران بازار هستند. سهم 9 كشور اتحاديه اروپا از اين توليدات حدود 27 درصد است. با این حال، در رتبه بندي فروش سال 2011 هاسبرو به عنوان شرکت ششم در آلمان قرار گرفت و لگو به عنوان شرکت دهم در اسپانیا.
در هر کشور تعدادی از فعالان حوزه اسباب بازی به صورت بومی – بین المللی نقش آفرینی می کنند. در ایتالیا Giochi Preziosi یکی از فعالان برجسته اسباب بازی است که در حال حاضر در فرانسه هم فعاليت مي کند. شرکت مطرح دیگر Clementoni است كه در ایتالیا بسیار فعال است اما در خارج از آن فعاليتي ندارد. این تغییرات در بازارهای جهانی و اتحادیه اروپا نيز دیده می شود. همانطور که در شکل نشان داده شده، 5 شرکت برتر در ایالات متحده بیش از 50 درصد از بازار آمريكا را در دست دارند.
در ایالات متحده متل بزرگترین تولید کننده در سال 2011 با فروشي به ارزش تقریبا 3/3 ميليارد يورو بود كه 23/5 ٪ از بازاراسباب بازی را در اختيار داشت. متل مجوز تولید و ساخت اسباب بازی در چین را دارد و اسباب بازي هاي توليد شده در چين را با نام تجاري خود وارد آمريكا مي كند. هاسبرو رتبه دوم بازار را به خود اختصاص داده است و در حدود 17٪ از بازار را در اختيار دارد، پس از آن نيز لگو در مقام سوم قرار دارد. در چین نيز هر یک از 5 شرکت برتر به صورت جداگانه کمتر از 4 درصد از بازار را در اختيار دارند، اين شركت ها روي هم رفته کمتر از 10 درصد از بازار فروش اسباب بازي را در اختيار دارند. گوانگدونگ آلفا يك شرکت با مسئولیت محدود است كه از توليد كنندگان مهم و داخلی چین محسوب مي شودو توانسته است 3/2 درصد از بازار اسباب چین را نصيب خود كند. تداركات بازار اسباب بازی چین از شهر “شانتو ” تامین مي شود. اين شهر قطب توليد اسباب بازي براي بازارهاي داخلی و صادرات است. با وجودي كه عمده فعاليت شركت گوانگدونگ آلفا بر بازار داخلی متمركز شده است اما دسته اي از محصولات خود را به بريتانيا و كشورهاي همسايه و منطقه نيز صادر مي كند. آمارها نشان مي دهد سهم کلی این شرکت از بازار اسباب بازی در سال 2011 افزایش یافته است.
فعالیت های تولیدی اتحادیه اروپا در صنعت اسباب بازی
در این بخش سه شاخص کلیدی برای فعالیت های تولیدي در نظر گرفته شده است. اين شاخص ها شامل تعداد شرکت ها، گردش مالی و اشتغال مي شود. تمرکز در توزیع جغرافیایی توليدي هاي اتحادیه اروپا و چند کشور همسایه، نيز تا جايي كه امكان داشته در نظر گرفته شده است. از نظر پراكندگي جغرافيايي تقریبا نیمی از شرکت ها در چهار کشور واقع شده است. اين كشور ها به ترتيب شامل جمهوری چک، لهستان، فرانسه و آلمان است.
الگوی گردش مالي در سراسر کشورهای عضو اتحادیه اروپا متفاوت است. آلمان، ایتالیا و اسپانیا داراي بزرگترین صنایع اسباب بازی در اروپا هستند و آلمان به عنوان پرچم دار اين صنعت در رده اول قرار گرفته است
تولید اسباب بازی در اتحادیه اروپا اسباب بازی های خاصي را پوشش می دهد ، برای مثال بيشتر اسباب بازی های چوبی در فرانسه ، اسباب بازی های پلاستیکی در لهستان و بازي هاي صفحه اي هم در ایرلند تولید مي شود. اما در حال حاضر اكثر اسباب بازی هاي اروپايي در شرق دور، به ویژه چین توليد مي شوند.
نگاهی به وضعیت صنعت اسباب بازی در ایران
اما آمار فروش اسباب بازي در ايران چقدر است؟براي چند نفر در اين صنعت اشتغال مستقيم ايجاد شده است؟ در ساليان متمادي فروش اسباب بازي از چه رشدي برخوردار بوده است؟ وقتي سراغ پاسخ اين پرسش ها برويم هر چه بيشتر بگرديم، كمتر مي يابيم و دست آخر به اين جمله مي رسيم كه
درحال‌حاضر از کل مصرف اسباببازی در کشور سهم تولید داخلی تنها ۲ تا ۳درصد است و حدود ۹۵درصد بازار اسباببازی کشور در اختیار کشور چین است و همین موضوع تولیدکنندگان داخلی در این عرصه را به ورطه نابودی کشانده است. هم‌اکنون تعداد واحدهای صنفی تولیدکننده اسباببازی در کشور در حدود ۲۰ تا ۳۰ واحد است که در کنار اسباببازی کالاهای دیگری هم تولید می‌کنند.
براساس آمار موجود، متوسط سرمایه گذاری در صنعت اسباب بازی کشور، یک میلیارد و 680 میلیون ریال است که به ازای هر 86 میلیون ریال سرمایه گذاری، یک شغل و در صنایع وابسته به اسباب بازی مانند صنایع الکترونیکی (ترانسها و بردهای الکترونیکی) به ازای هر 16 میلیون ریال، یک فرصت شغلی ایجاد می شود. آمار مذکور نشان می دهد که اشتغالزایی در صنعت اسباب بازی ارزان است، بویژه آنکه بخشی از این صنعت شامل مونتاژ قطعات پلاستیکی تولید شده همراه با تجهیزات الکترونیکی آن را می توان در خانه به راحتی انجام داد و اشتغال خانگی برای مردم ایجاد کرد.
در سال 90، میزان کل واردات اسباب بازی و وسایل سرگرمی به کشور حدود 50 میلیون دلار بوده كه در سال 91، به 25 میلیون دلار كاهش يافته است. در سال 93 این آمار ٢٥هزار و ٤١٨ تن بازیچه، اسباببازی و لوازم ورزش و اجزا و قطعات آن به ارزش ٧٢میلیون و ٥٧٣هزار و ٢٧٥ دلار به ایران بوده که به کشور وارد شده است؛در سال 1392، حدود 200 واحد صنفی تولید اسباب بازی در کشور وجود داشته و در بخش توزیع اسباب بازی نیز حدود 4 هزار واحد فعال بوده اند پس عجيب نخواهد بود اگر بدانیم میانگین سرانه خرید سالانه اسباب بازی در جهان 34 دلار ، در انگلیس 499 دلار و در ایران حدود 3 دلار است.
نقاط ضعف و تهدیدات صنعت اسباب بازی
نبود شبکه ارتباطی بین بنگاهی، نبود شرکتهای راهبر (تولید بدون کارخانه)، حمایت ناکافی از طرحها و نوآوری های مرتبط با صنعت اسباب بازی، کمبود قوانین حمایتی ویژه برای صادرات و تولید محصول را می توان از نقاط ضعف صنعت اسباب بازی در شرایط فعلی ذکر کرد. وجود رقبای خارجی بویژه کشور چین، تک محصولی بودن واحدهای تولیدی و مستهلک شدن فناوری موجود برای تولید اسباب بازی های جدید را می توان از تهدیدات موجود برای صنعت اسباب بازی کشور دانست. طراحی اسباب بازی نیز بحث دیگری می باشد. تولیدکنندگان اسباب بازی به مسائل گوناگونی در طراحی اسباب بازی اشاره می کنند که باید موضوعاتی همچون شخصیت پردازی در اسباب بازی، وجود باورهای ملی در اسباب بازی، آموزشی بودن، هویت قومی، فکری بودن، قابلیت برنامه ریزی، ایمنی داشتن، استاندارد بودن و چندرسانه ای بودن در طراحی رعایت شود که در محصولات ایرانی مشاهده نمی شود. استفاده از برچسب سنی، رعایت اصول بهداشت، توجه به وجوه تربیتی و پرورشی، وجوه فرهنگی ، رعایت ایمنی از موارد دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
مطالعه جامع انجام شده در سال 2011 با عنوان، "دوران‌های فرهنگی- نخستین نقشه جهانی فرهنگی و صنایع خلاق" تحلیل و تجزیه 11 بخش از صنایع فرهنگی و خلاق در سراسر آسیا اقیانوسیه، اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، آفریقا و خاورمیانه را نشان می‌دهد که گزیده‌ای از آن به شرح زیر می‌باشد:
آسیا-اقیانوسیه
34 درصد درآمد جهانی صنایع خلاق و فرهنگی.
40 درصد اشتغال با بزرگترین پایگاه مصرف کننده و طبقه متوسط به سرعت رو به رشد.
پیشتاز در عرصه بازی.
در حال رشد سریع در فیلم و کتاب.
اروپا
32 درصد از درآمد جهانی صنایع فرهنگی و خلاق.
25 درصد از مشاغل اقتصاد فرهنگی که ریشه در تاریخ دارد، با پشتیبانی از حمایت عمومی قوی، جمعیت تحصیل کرده زیاد و تعداد بالای سازندگان.
آمریکای شمالی
28 درصد از درآمد جهانی صنایع فرهنگی و خلاق.
15 درصد از مشاغل.
نفوذ بین‌المللی قوی و پیشتازی در عرصه فیلم، تلویزیون، و هنرهای نمایشی.
آمریکای لاتین
6 درصد درآمد صنایع فرهنگی و خلاق جهان.
16 درصد اشتغال.
تلویزیون‌های آمریکای لاتین سفر در سراسر جهان، رقص و موسیقی را نمایش می‌دهند.
آفریقا و خاورمیانه
3 درصد درآمد جهانی صنایع فرهنگی و خلاق.
8 درصد اشتغال.
فرصت‌هایی در زمینه تولید فیلم. تلویزیون، موسیقی. اقتصاد غیر رسمی به عنوان مثال بخش قابل توجهی از عرصه‌های فرهنگی را تشکیل می‌دهد.
طبق گزارشی از سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD ارزش صنایع بازی در جهان برابر 1400 میلیارد دلار در سال 2007 بوده است. برطبق معیار یک درصد بودن جمعیت ما از دنیا، حداقل ارزش این صنعت باید نزدیک 14 میلیارد دلار باشد که البته طبق برآوردها این عدد نزدیک 2 میلیارد دلار است.
یک مطالعه جدید در اکونومیست حاکی از آن است که تنها صنعت «بازیهای رایانه ای» در سال 2008 رقمی معادل 9/5 میلیارد دلار به GDP آمریکا افزوده است. از طرف دیگر در بخش میزان استخدام ها نیروی انسانی و دستمزدها در این بخش صنعتی، در حالی که صنایع دیگر در حال کم کردن نیروی انسانی و هزینه های آنها بودند، تنها در سال 2009 بیش از 32000 نفر بطور مستقیم در 34 ایالت به استخدام تولید کنندگان بازی های ویدیویی در آمده اند. درآمد شهربازی ها در آمریکا در سال 2008 بیش از 14 میلیارد دلار با بیش از 300 میلیون بازدید کننده بوده است. ضمنا شغل پایدار ایجاد شده از کنار وجود حدود 400 شهربازی در این کشور، 500 هزار شغل پایدار و فصلی بوده است. در محدوده تعریف شده ی این صنعت یعنی صنایع چندرسانه ای، اسباب بازی و شهربازی، هم اکنون در کشور ما نزدیک به 2میلیارد دلار ارزش افزوده در این صنایع وجود دارد و به میزان زیادی نیز قابلیت افزایش دارد. به ویژه این صنایع بسیار اشتغالزا هستند.
جمع بندی
اهمیت دادن به ظرفیت های بومی موجود در کشوردر صنعت اسباب بازی با توجه به تنوع قومیتی موجب بروز خلاقیت های هنری و ترویج فرهنگ اقوام کشور می شود. از سوی دیگر بازاریابی این محصولات به خصوص به کمک پلتفرم های اینترنتی علاوه بر افزایش فروش محصولات و انتقال فرهنگ و هنر این سرزمین زمینه اشتغال جوانان را فراهم می نماید. تقویت صنعت اسباب بازی در کشور می تواند به حفظ فرهنگ ایرانی، تقویت روحیه مهربانی، دوستی و رفاقت، تبلیغ الگوهای ملی و شخصیت های اجتماعی، تقویت خلاقیت، یادگیری و اکتشاف و روحیه بازی کودکان کمک نماید.
