وکالت بلاعزل یکی از موضوعات پرکاربرد و پیچیده در حقوق ایران است. این نوع وکالت به معنی دادن نمایندگی به شخص دیگری است که موکل نمی‌تواند آن را فسخ کند، مگر اینکه در وکالت‌نامه شرط شده باشد. این وکالت معمولاً در خرید و فروش ملک یا ماشین استفاده می‌شود و می‌تواند ریسک‌ها و خطراتی برای طرفین به خصوص خریدار داشته باشد. بنابراین قبل از بستن این نوع قرارداد، لازم است در مورد شرایط و نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل آگاهی کافی داشته باشید. در این مقاله، سعی می‌کنیم به تمام نکات مهم و مورد نیاز که در خصوص وکالت بلاعزل باید بدانید، بپردازیم.
وکالت به مفهوم نمایندگی دادن به شخص دیگری است که به آن نیابت نیز گفته می‌شود و بر پایه اعتماد این وکالت داده می‌شود. فردی که امور به او واگذار می‌شود وکیل و کسی که به شخص دیگری وکالت می‌دهد، موکل نام دارد. وکالت می‌تواند ساده یا بلاعزل باشد. در وکالت ساده، موکل هر وقت بخواهد می‌تواند وکیل را عزل کند و وکالت را فسخ کند. اما در وکالت بلاعزل، موکل این حق را ندارد و وکالت تا زمانی که در وکالت‌نامه مشخص شده است یا تا زمانی که مورد حقوقی انجام شود، ادامه دارد. این مورد یکی از مهم‌ترین نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل است که باید هنگام این نوع وکالت به آن دقت کنید. در وکالت بلاعزل، موکل می‌تواند خودش هم امور مربوط به وکالت را انجام دهد، مگر اینکه در وکالت‌نامه شرط شده باشد که موکل حق دخالت و اجرای امور را ندارد.
یکی دیگر از نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل که ممکن است برای بسیاری از افراد مهم است، نحوه فسخ شدن آن است. وکالت بلاعزل از لحاظ ماهیتی، عقدی جایز است و همانند وکالت ساده با فوت یا جنون طرفین فسخ شده و ازبین می‌رود و دیگر ارزش عملی ندارد. اگر این وکالت چندین بار هم تفویض شده باشد باز هم با این اسباب ازبین می‌رود. ولی اگر وکیل مالی را از موکل به موجب عقد بیع خریده باشد و از موکل (فروشنده) وکالت بلاعزل فروش گرفته باشد؛ در این حال مثلاً اگر موکل بمیرد هر چند وکالت بلاعزل باطل و ازبین می‌رود؛ ولی به منزله اسقاط حق وکیل (یعنی خریدار) نیست و مالکیت آن پابرجا است؛ چرا که قبلاً طبق عقد بیع مالک مال بوده است. در این حال وراث موکل باید آن مال را به صورت رسمی به وکیل انتقال دهند.
گاهی به دلایلی مانند زمان‌بر بودن نقل و انتقال ملک یا ماشین، هزینه‌بر بودن نقل و انتقال، در دسترس نبودن سند یا عجله‌ای که فروشنده دارد، سند به نام خریدار‌زده نمی‌شود و مابین خریدار و فروشنده قرارداد وکالت بلاعزل بسته می‌شود و فروشنده، خریدار را برای انجام امور مربوط به سند مانند گرفتن استعلام‌های ثبتی و مفاصا حساب‌های شهرداری و در نهایت ثبت سند، وکیل می‌کند. در این شرایط به این نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل دقت کنید:
· وکالت بلاعزل، به این معنی نیست که خریدار هر زمان که بخواهد می‌تواند سند را به نام خودش بزند. منظور این است که فروشنده شخصاً نمی‌تواند وکالتش را فسخ کند. این قرارداد با مرگ طرفین، جنون طرفین، یا استعفای وکیل باطل می‌شود. پس بهتر است فقط برای انجام امور اداری این وکالت انجام شود و اگر ملکی یا ماشینی به صورت وکالتی خرید و فروش می‌کنید، خیلی سریع وکالت آن را به سند قطعی تبدیل کنید.
· موکل می‌تواند خودش تمام کار‌های مربوط به معامله را انجام دهد، مگر اینکه در وکالت‌نامه شرط شده باشد که موکل حق دخالت و اجرای امور را ندارد. در این صورت، موکل باید از وکیل اجازه بگیرد یا از دادگاه اجازه بخواهد.
· در وکالت بلاعزل، وکیل می‌تواند وکالت را به شخص دیگری تفویض کند، مگر اینکه در وکالت‌نامه شرط شده باشد که وکیل حق تفویض وکالت را ندارد. در این صورت، وکیل باید خودش امور را انجام دهد یا از موکل یا دادگاه اجازه بخواهد.
· در وکالت بلاعزل، وکیل می‌تواند از موکل حقوق و مزایایی مانند حق الوکاله، حق العمل، حق النفع، حق الضمان و غیره بخواهد، مگر اینکه در وکالت‌نامه شرط شده باشد که وکیل حق دریافت این حقوق را ندارد. در این صورت، وکیل باید بدون دریافت هیچ حقی امور را انجام دهد.
انواع باطل شدن وکالت بلاعزل نیز از نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل است که باید هنگام عقد قرارداد به آن دقت کنید. وکالت بلاعزل، چون بر پایه اعتماد داده می‌شود، می‌تواند در برخی موارد باطل شود و از اعتبار خود بیافتد. این موارد عبارتند از:
اگر در این موارد، وکالت بلاعزل باطل شود، موکل و وکیل باید از طریق راه‌های قانونی مانند توافق طرفین، داوری و دادگاه حل اختلاف کنند. در توافق طرفین، طرفین بدون دخالت دادگاه یا داور، به توافقی می‌رسند که برای هر دو طرف منصفانه باشد. این راه، سریع‌تر و ارزان‌تر از دادگاه یا داوری است و می‌تواند رابطه طرفین را حفظ کند.
داوری، راهی است که طرفین یک یا چند داور را انتخاب می‌کنند و اختلاف خود را به آن‌ها می‌سپارند. داوران باید مستقل و بی‌طرف باشند و حکمی را صادر کنند که برای طرفین قطعی و لازم‌الاجرا باشد. این راه، نسبت به دادگاه سریع‌تر و محرمانه‌تر است و می‌تواند با بهره‌مند شدن از تخصص داوران اختلاف مرتفع شود.
اما در صورت مراجعه به دادگاه، طرفین اختلاف خود را به دادگاه مربوطه می‌برند و دادگاه بر اساس قوانین و مدارک، حکمی را صادر می‌کند که برای طرفین قطعی و لازم‌الاجرا است. این راه، نسبت به داوری و توافق طرفین رسمی‌تر و قابل استنادتر است و از حمایت قضایی برخوردار خواهد بود.
وکالت بلاعزل، یکی از موضوعات پرکاربرد و پیچیده در حقوق ایران است که در صورت عدم آگاهی از نکات حقوقی مهم درباره وکالت بلاعزل می‌تواند ریسک‌ها و خطراتی برای طرفین به خصوص خریدار داشته باشد. بنابراین قبل از بستن این نوع قرارداد، لازم است در مورد شرایط و ضوابط حقوقی و قانونی آن آگاهی کافی داشته باشید. همچنین در صورت بروز اختلافات ناشی از وکالت بلاعزل، باید از راه‌های قانونی حل اختلاف استفاده کنید.
