در سال های اخیر افزایش سطح گرد و غبار در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور و میزان خسارت وارده به محیط زیست، لزوم توجه بیشتر به برنامه ریزی های دولت در عرصه بین المللی را ضروری ساخته است. اگرچه دولت جمهوری اسلامی ایران با تصویب آیین نامه های مقابله با ریزگردها، تقویت اقدامات مقابله با بیابان زایی، برگزاری جلسات و نشست های متعدد با کشورهای همسایه و امضای تفاهم نامه گام های اولیه را در این زمینه برداشته است، اما تا اجرای کامل طرح ها وجود دارد. برای کنترل گرد و غبار در عراق راه طولانی در پیش است. دکتر علی مشهدی از اعضای هیئت علمی دانشگاه قم در مقاله ای به بررسی اقدامات بین المللی دولت ایران برای مقابله با گرد و غبار با نگاهی به حقوق بین الملل پرداخته است که گزیده ای از آن از سالنامه حقوق بین الملل و تطبیقی ایران نقل شده است. .
اقدامات حقوقی ایران در حوزه داخلی
دولت ایران سال هاست که در چارچوب کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی و فرسایش بادی موظف به انجام اقدامات مختلف قانونی و اجرایی بوده است. در این راستا می توان به مهم ترین اقدام در سال های اخیر یعنی تصویب آیین نامه تهیه و مبارزه با پدیده گرد و غبار (ریزگردها) اشاره کرد. در ایران در سطح ملی این امر به حدی اهمیت داشت که بند ب ماده ۱۹۸ قانون برنامه پنجم توسعه سازمان حفاظت محیط زیست را موظف می کند تا با اولویت شناسایی و کنترل منابع گرد و غبار نسبت به کاهش آلودگی هوا در حد استانداردهای بین المللی اقدامات لازم را انجام دهد. . , کرد. محتوای آیین نامه نشان می دهد
ماهیت فرابخشی و بین بخشی دارد.
در ماده اول این آیین نامه، تشکیل کارگروه ملی گرد و غبار متشکل از سازمان ها و دستگاه های مختلف با مسئولیت معاون اول رئیس جمهور پیش بینی شده است. در واقع این کارگروه مجاز است اقدامات لازم را برای ایجاد آمادگی ملی برای مدیریت و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار انجام دهد. این آیین نامه با پیش بینی برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، تعهدات مختلفی را برای کنترل پدیده گرد و غبار بر عهده سازمان های ذیربط گذاشته است.
یکی از ابهامات و تفاوت های اصلی، امکان تعیین میزان دقیق و محل کانون های اولیه گرد و غبار است. تنظیم ریزگردها، تهیه طرح‌های توسعه و تجهیز ایستگاه‌های پایش هوا و همچنین پیش‌بینی سامانه‌های پیش‌بینی و کنترل مناطق آسیب‌دیده به منظور تعیین میزان و کیسه پدیده گرد و غبار بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست و هواشناسی است. . این مکانیسم در واقع برای شناسایی، پیش بینی و اطلاع رسانی دقیق است.
موضوع مهم دیگر بیابان زایی و فرسایش بادی در مناطق جنوبی و جنوب غربی کشور است. در این راستا و در راستای سیاست های مبارزه با بیابان زایی، وزارت جهاد کشاورزی (سازمان جنگل ها و مراتع) به عنوان مرجع ملی کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی دو تعهد اساسی در این زمینه دارد. اول تعهد به تهیه پیش نویس طرح همکاری چند جانبه برای کشورهای منطقه با همکاری سازمان های ذیربط از جمله سازمان محیط زیست و وزارت امور خارجه به منظور کنترل و پیشگیری از پدیده گرد و غبار و دوم اجرای فنی. اقداماتی از جمله مالچ پاشی (ماده 5) و سایر اقدامات. مناسب در مناطق با پتانسیل فرسایش بادی و شناسایی کانون های بحرانی بیابان زایی.
تخریب جنگل ها، مراتع و فضای سبز نیز یکی دیگر از دلایل افزایش ریزگردها است. آیین‌نامه گرد و غبار سازمان جنگل‌ها و مراتع را موظف به انجام اقدامات لازم برای احداث فضای سبز مشجر در کانون‌های بحران کرده است (ماده 7). همچنین شهرداری ها موظف به اجرای طرح کمربند فضای سبز در حوزه صلاحیت خود هستند. .
با نگاهی به محتوای تعهدات و وظایف آیین نامه برای سازمان ها می توان به فرابخشی بودن کنترل گرد و غبار پی برد. از جمله مهم ترین وظایف و تعهداتی که در این خصوص به دستگاه های اجرایی مختلف محول شده است می توان به اختصار به موارد زیر اشاره کرد.
وزارت امور خارجه با مشورت کشورهای منطقه (ماده 18)، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در تامین اعتبارات لازم (ماده 17)، وزارت نیرو در تعیین حق آبه جنوب و جنوب غرب. تالاب ها به منظور حفاظت و احیای تالاب ها یکی از زمینه های تشدید پدیده گرد و غبار (ماده 2) و ایجاد بادگیر و کمربند سبز در اطراف تاسیسات آب شرب شهری (ماده 11)، وزارت نفت در تامین و تحویل رایگان مالچ (ماده 5)، استانداری در مناطق آسیب دیده برای اطلاع رسانی و آموزش عمومیکاتیون به منظور آمادگی برای مقابله با پدیده گرد و غبار (ماده 8) می توان از مراکز درمانی در انجام مراقبت های پزشکی برای پیشگیری و درمان افراد و توسعه و تجهیز مناطق اورژانسی در مناطق بحرانی گرد و غبار نام برد (ماده 8).
جای خالی کنوانسیون بین المللی کنترل گرد و غبار
دولت ایران علاوه بر سطح داخلی، اقدامات مختلفی را در سطح منطقه ای نیز برای مقابله و کاهش انتشار ریزگردها در داخل انجام داده است. رایزنی های دوجانبه و چندجانبه با کشورهای همسایه، انعقاد قراردادهای مشترک، برگزاری نشست ها و حتی اجرای اقدامات در خاک عراق از جمله این موارد است. بر اساس اخبار منتشر شده، در سه سال گذشته هفت نشست منطقه ای با کشورهای عراق، سوریه و قطر در سطح وزیران و معاونان وزیر در کشورهای عراق، ایران و ترکیه برگزار شده است. یکی از مهم ترین این تفاهم نامه ها، تفاهم نامه همکاری ایران و عراق است. بر اساس این تفاهم نامه، طرف ایرانی موظف است با آموزش کارشناسان عراقی و انتقال تجهیزات و امکانات بیابان زدایی، اجرای طرح مدیریت و کنترل یک میلیون هکتار از اراضی بیابانی و کانون های بحران در عراق را ظرف مدت پنج سال آغاز کند. همچنین سازمان هواشناسی کشور نیز اطلاعات هواشناسی و محصولات پیش‌بینی آب و هوای عراق را ارائه می‌کند و از سوی دیگر، سازمان هواشناسی عراق متعهد است کلیه داده‌های رصدی (نوع و نوع داده‌ها، اطلاعات و محصولات مورد نیاز در جلسات تخصصی و کارشناسی تعیین خواهد شد.
