در این مقاله به موضوع برات چیست و انواع آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا همه چیز درباره برات را بدانید.
پیشنهاد می کنیم اگر در مرحله صدور و یا دریافت برات برای کسب و کار خود هستید، قبل از هر کاری از مشاوره رایگان وکیل بانکی در بهترین دفتر وکالت تهران استفاده کنید.
ما در مجموعه وکالت تهران، بهترین خدمات مشاوره حقوقی را به شما عرضه خواهیم کرد.
به طور کلی برات عبارت است از سندی که طبق آن شخص الف از شخص ب تقاضا دارد که وجه مقرر را در تاریخ مقرر به شخص ج یا هر کسی که شخص ج، وجه را به او حواله کرد، پرداخت کند. طبق این تعریف شخص الف برات‌دهنده، شخص ب براتگیر و شخص ج دارنده‌ی برات هستند. عقیده‌ی کلی بر این است که برات مبتنی بر نوعی حواله است. که بر اساس آن شخص الف که برات را صادر کرده است محیل (حواله دهنده)، شخص ب محاله‌علیه (کسی که حواله برای او داده شده است) و شخص ج محتال (طلبکار) هستند. ممکن است شخص ج به عنوان دارنده‌ی برات و طلبکار وجه، سند برات را به دیگری واگذار کند. و آن دیگری به شخص دیگر و به همین ترتیب سند برات چند دست منتقل شود که در این حالت آن فردی که سند در نهایت در دست اوست دارنده‌ی نهایی و کلیه‌ی اشخاص ماقبل او به جز شخص الف و شخص ب، ظهرنویس هستند؛ یعنی اشخاصی که پشت سند را امضا کرده‌اند تا دست به دست منتقل شود.
برات یک عمل حقوقی در عرصه‌ی فعالیت‌های تجاری است که مستلزم انجام چند عمل است. به طور کلی وقتی چنین سندی در زمینه‌های تجاری به کار می‌رود، ابتدا باید توسط شخصی صادر شود این شخص همان برات‌دهنده (الف) است. صدور برات توسط این شخص هم می‌تواند با امضا و هم می‌تواند با مهر روی خود برگه‌ی سند برات باشد.
مرحله‌ی بعدی مرحله‌ی قبول برات است که توسط شخص براتگیر (ب) قبول می‌شود. قبول برات نیز همانند صدور آن می‌تواند هم با مهر و هم با امضا روی خود برگه‌ی برات باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید مقاله برات چیست و انواع آن را مطالعه کنید.
منشأ پیدایش برات برای انتقال طلب بوده است. به این ترتیب که وقتی شخصی طلبی از دیگری داشته که هنوز موعد پرداخت آن فرا نرسیده، با انتقال طلب خود به شخصی دیگر امکان یک معامله نسیه را برای خود فراهم می‌کند و بدین ترتیب باعث صرفه جویی در یک نوبت جابجایی پول می‌شده است، یا شخص برای جلوگیری از خطرات حمل و نقل پول در سفرهای طولانی پول خود را به شخص دیگری پرداخته و همان مبلغ را از همکار یا دوست آن شخص در شهر مقصد دریافت می‌کرده است. اما امروزه با تحول در روش‌های جابجایی پول اهداف صدور برات تغییر کرده و صدور برات لزوماً به معنای انتقال طلب نیست.
واژه «برات» در فارسی بسیار کهن است، در واقع معنای برات از ظاهر واژه آشکار است، یعنی برای تو و همان حواله است. از آن جایی که بانک و بانکداری در ایران باستان پیشینه‌ای طولانی دارد انواع سندهای تجاری از جمله برات نیز از چنان پیشینه‌ای برخوردار می‌باشند. متأسفانه با توجه به شناخت ناکافی بسیاری از افراد دربارهٔ ریشه واژه‌های فارسی و تاریخچه آنچه امروز موجود است این واژه‌ها را عربی می‌دانند. از جمله واژه برات را که تغییر شکل یافته برائت دانسته و بری الذمه شدن مدیون قلمداد کرده‌اند. این واژه را میتوان در سده‌های گوناگون و در نوشته‌های متفاوت ازجمله سروده‌ها مشاهده کرد. واژهٔ برات تغییر یافته از واژهٔ عربی «براءة» به معنای بریءالذمه شدن از دِین است که در منابع عربی کاربرد دارد، اما کاربرد شکل «برات» در فارسی بسیار کهن است و در سروده‌های سدهٔ ۴ق نمونه دارد. گویندگان فارسی به اعتبار آن که برات نوعی حواله مکتوب است هر حواله یا وارد معنوی را نیز برات نامیده‌اند.
تاریخچه برات در تمدن اسلامی
تاجران مسلمان از سده‌های نخستین اسلامی از اسناد تجاری مشابه برات استفاده می‌کردند و افرادی به عنوان کاتب برات در ظرایف این کار مهارت یافته بودند. شیخ مفید در اوایل قرن ۵ق/۱۱م نمونه‌ای از یک سندِ برات را به دست داده است. برخی مسائل حقوقی مربوط به برات در فقه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته‌است.
به عنوان نمونه: پذیرش خط برات بدون نیاز به شهود، حکم خرید و فروش برات‌های دولتی و به‌طور ضمنی بحث از این که تکرار سند درصورت مشخص بودن وجه صدور آن تأثیری در مضاعف شدن بدهی ندارد. به هر روی، برات از نظر فقها گونه‌ای کتبی از حواله بود و به همین سبب، عمده مباحث نظری آن، در کتاب الحواله مطرح بوده است.
در متون تاریخی نیز به برخی از شرایط صدور برات، به خصوص برات‌های دولتی اشاره شده است؛ از جمله رشیدالدین فضل‌الله همدانی از ضرورت مهر شدن برات با «آل تمغا» و برخی شرایط دیگر سخن گفته است.
تاریخچه برات در اروپا
برات در اروپا احتمالاً توسط یهودیان فلورانس اختراع شد، در سدهٔ سیزدهم در میان تاجران منطقه لومباردی در شمال ایتالیا بسیار رایج شد و نقش مهمی در تجارت خارجی بازی می‌کرد؛ و در سده‌های میانه در انگلستان به خوبی شناخته شده بود. البته نخستین رأی دادگاه مربوط به برات در انگلیس به سال ۱۶۰۳ میلادی بازمی‌گردد. ظهرنویسی برات هم از قرن شانزدهم رایج شد و بدین ترتیب برات قابلیت انتقال بیشتری یافته و موجب شد بانکداران و صرافان با تنزیل برات (خریدن برات به مبلغی کمتر از بهای اصلی آن) امکان تبدیل آن به پول نقد را فراهم کنند. کاربرد برات در ابتدا محدود به مبادلات میان بازرگانان خارجی بود اما پس از مدتی بین بازرگانان هموطن نیز شایع شد و سرانجام برات‌های غیر بازرگانان نیز مورد پذیرش قرار می‌گرفت. سفته و چک پس از برات ایجاد شده و منشأ مدرن‌تری دارند.
با رونق تجارت بین‌الملل در اثر گسترش دریانوردی بر اهمیت برات به عنوان ابزار مبادلات مالی افزوده شد. تدوین کتاب «برات‌ها» توسط جوزف استوری حقوقدان آمریکایی از نمودهای این اهمیت بود.
صدور برات را بین‌المللی‌ترین قراردادها نامیده‌اند. برات ممکن است در یک کشور صادر شود، در کشور دیگری پرداخت شود و در این مسیر در چندین کشور مختلف ظهرنویسی شود. از همین رو همسانی قوانین راجع به برات در کشورهای مختلف اهمیت بسیاری دارد.
نخستین کوشش برجسته در راستای یکسان‌سازی قوانین مربوط به برات، «قانون برات‌ها» مصوب ۱۸۸۲ بود که افزون بر انگلستان، اسکاتلند و ایرلند حاکم بر روابط تجاری کشورهای همسود بود. تا پیش از آن ۱۷ اساسنامه و ۲۶۰۰ پرونده در ۳۰۰ جلد مقررات مربوط به برات (و دیگر اسناد تجاری) را در بریتانیا تشکیل می داد.
از اوایل سده ۱۹ میلادی، قوانین مربوط به برات در حوزهٔ قانون گذاری فرانسه و آلمان مورد توجه قرار گرفت و از جمله بخشی از «قانون تجارت» فرانسه هم بدان اختصاص داده شد.
در حوزهٔ حقوق رومی ژرمنی، گام‌های نخست برای یکسان‌سازی قوانین راجع به برات در دو کنفرانس برگزار شده در لاهه در ۱۹۱۰ و ۱۹۱۲ با رویکرد فرانسوی-آلمانی برداشته شد و گام جدی‌تر «پیمان ژنو دربارهٔ قوانین همسان برای برات و سفته» در ۱۹۳۰ و ۱۹۳۲ بود که بیشتر کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای دیگر جهان آن را پذیرفتند.
برای ایجاد وحدت کاملِ مقررات این سند در تمام جهان حتی در کشورهای انگلیسی – آمریکایی و آمریکای لاتین (که به آن پیمان نپیوسته‌اند) پیش‌نویس ضمیمه اول پیمان بین‌المللی برات و سفته در بیستمین اجلاس آنسیترال (کمیسیون حقوق تجارت بین‌الملل سازمان ملل متحد) (۱۹۸۸م) تنظیم شده که هنوز به مرحلهٔ نهایی نرسیده است.
مطابق با قانون تجارت، برات به اقسام مختلفی ممکن است میان طرفین رد و بدل شود که در این مبحث به آن خواهیم پرداخت.
پس از اینکه یک برات صادر شد، (یک برات ساده). ر صورتی که دارنده برات در سر موعد به دارنده یا هریک از مسئولین پرداخت برات مراجعه و با عدم پرداخت مواجه شد، قانونا حق طرح دعوا علیه آنها محفوظ می باشد اما قانون تجارت با پیش بینی برات رجوعی، این امکان را برای دارنده ی برات به وجود آورده است که به جای طرح دعوا علیه پرداخت کننده، براتی را صادر نماید در وجه شخصی و بر عهده ی پرداخت، پرداخت کننده برات سابق، در واقع در برات رجوعی می بایست یک برات ساده و پرداخت نشده وجود داشته باشد تا امکان صدور برات جدید وجود داشته باشد.
نوع دیگر برات، برات سازشی می باشد، در برات سازشی همانند سفته قرار نیست مبلغ برات پرداخت شود بلکه صرفا به عنوان ضمانت صادرشده است.
در حقیقت در برات سازشی، پرداخت کننده برات به صادر کننده آن بدهکار نمی باشد و صرفا به دلیل کسب اعتبار صادرکننده یا ضمانت از وی، علیه وی صادر خواهد شد.
نوع دیگری از برات وجود دارد به نام برات خارجی، برات ممکن است بین اشخاص با ملیت های مختلف صادر شود که در این صورت هیچ خللی به اعتبار آن وارد نخواهد شد.
یکی از روش‌ها انتقال پول به صورت مطمئن استفاده از حواله‌ها می‌باشد. حواله بانکی برخلاف حواله ارزی، فرایند انتقال حساب به حساب آن به صورت داخلی انجام می‌شود. البته تفاوت حواله بانکی و ارزی در آن است که در حواله‌های بانکی انتقال پول طی ۱ تا ۳ روز کاری صورت می‌گیرد و کارمزدی حدود ۲۰ تا ۳۰ واحد وجه ارسالی توسط بانک دریافت می‌شود.
البته با استفاده از این نوع حواله شما امکان انتقال پول به خارج از مرزهای ایران را نخواهید داشت و صرفا می‌توانید پول را در داخل کشور به حساب دیگر انتقال دهید. همچنین ناگفته نماند که امروزه با توجه به امکان صدور حواله الکترونیکی بین‌بانکی از طریق اینترنت و یا همان شماره شبا، دیگر نیازی به حضور فیزیکی شما به شعب بانک نیست و میتوان کاملا اینترنتی پول خود را انتقال دهید. در ادامه دو نمونه از انواع حواله‌های بانکی را برای شما شرح خواهیم داد.
همانطور که گفته شد، برات یک سند تجاری، و برات کشی یک عمل حقوقی در فعالیت‌های اقتصادی است که مستلزم آشنایی یا قوانین مربوطه و دانش لازم است.
پیشنهاد می کنیم قبل از هر کاری حتما از مشاوره رایگان مجموعه وکالت تهران در این حوزه استفاده کنید.
اما افراد دخیل در برات. به طور برای تبدیل شدن کاغذ برات به یک سند رسمی، ابتدا برات باید توسط شخصی صادر شود، که این شخص همان برات دهنده یا برات کش (شخص اول) است. صدور برات توسط این شخص می تواند با امضا و یا با مهر روی خود برگه سند برات انجام گیرد.
مرحله دوم رسمی شدن برات مرحله قبول برات توسط شخص برات گیر (شخص دوم) است. قبول برات نیز همانند صدور آن می تواند هم با مهر و هم با امضا روی خود برگه برات صورت گیرد.
بنابریان برات ابتدا به صدور و سپس به قبول نیازمند است. در واقع شخص دوم یا همان برات گیر که قبول‌کننده سند برات است مدیون اصلی و مسئول پرداخت وجه است که با قبول برات، چنین تعهدی را پذیرفته است.
شخص سوم نیز یک طلبکار است که وجه درج شده در برات را طلب کرده یا با ظهرنویسی به فردی دیگر حواله می کند.
برای اینکه یک برات مورد تایید مراجه قانونی بوده و به عنوان یک سند تجاری رسمیت داشته باشد، می بایست هنگام صدور و یا دریافت آن به موارد زیر دقت کنید. بر اساس ماده ۲۳۳ قانون تجارت، شرایطی که باید در شکل ظاهری حواله در هنگام صدور آن رعایت شود به صورت زیر است:
نکته مهم: لازم به ذکر است که اگر این شرایط رعایت نشود، سند برات نوعی سند غیر تجاری محسوب شده و کارکرد تجاری بودن خود را از دست می دهد.
همچنین وجود ضامن برای صادرکنند، برات گیرنده نیز می تواند در روند تائدیه و پرداخت مبلغ برات به دارنده برات کمک کند.
منظور از تاریخ تحریر همان تاریخ صدور بَرات است که معمولا با تاریخ تحریر منطبق است. در تاریخ تحریر باید (روز-ماه-سال) نوشته شود.
فایده تصریح تاریخ صدور:
برای برات ۴ نوع تاریخ پرداخت ذکر شده است:
به رؤیت یا به دیداریعنی پرداخت برات توسط برات گیر به محض رؤیت آن ظرف ۲۴ ساعت باید انجام شود
به وعده از تاریخ صدور برات نشان‌دهنده اهمیت تاریخ صدور برات است.
به وعده از تاریخ رؤیت یعنی مثلاً ظرف دو ماه از تاریخ رؤیت برات، می بایست برات پرداخت شود.
موکول به تاریخی معین یعنی برات دارای تاریخ پرداخت باشد.
محل برات از اصطلاحات به کار رفته در علم حقوق بوده و به معنای وجهی است که به اتکای وجود فعلی آن و یا وجودش در موعد پرداخت، صادرکننده برات مبادرت به صدور برات می‌کند. نبود محل برات در هنگام صدور سند تجاری در نظام حقوقی ایران خللی به صحت سند وارد نمی‌کند بلکه محل برات در موعد پرداخت باید موجود باشد. برخی از آثار قانونی برات دارای محل این است که برات گیر دیگر نمی‌تواند از قبول آن امتناع نماید و هرگاه دارنده برات، موعد قانونی برای مراجعه به براتگیر را رعایت نکرده باشد، در صورت عدم پرداخت برات توسط براتگیر، حق مراجعه به براتکش را نخواهد داشت.
گاهی ممکن است شخص برات گیر یعنی شخص دوم، پرداخت کل وجه برات را قبول نکند که به آن نکول کلی گفته می شود. و گاهی نکول او جزیی است یعنی پرداخت قسمتی از وجه را نمی پذیرد که به آن نکول جزیی گفته می شود.
همان طور که گفته شد، برات سندی است که برای شخص برات گیر یعنی شخص دوم صادر شده تا آن را قبول کرده و مبلغ درج شده در برات را پرداخت نماید. نکته مهم اینجاست که قبول برات توسط این شخص اجباری نیست حتی اگر شخص دوم به شخص صادرکننده برات بدهکار باشد. اما اگر شخص دوم برات را قبول کرد موظف به پرداخت بوده و نمی‌تواند از تعهد خود امتناع کند. حتی اگر به شخص صادرکننده بدهکار نباشد.
خوب این موضوع چه ربطی به نُکول دارد؟
نکول برات عبارت است از اینکه شخص برات گیر یعنی شخص دوم، برات و پرداخت وجه آن را قبول نکند و بگوید من چنین براتی را قبول نمی کنم. زیرا همان طور که اشاره شد قبول برات الزامی و اجباری نیست. در نتیجه به عدم قبول برات، نکول گفته می‌شود.
گاهی ممکن است شخص برات گیر یعنی شخص دوم، پرداخت کل وجه برات را قبول نکند که به آن نکول کلی گفته می شود. و گاهی نکول او جزیی است یعنی پرداخت قسمتی از وجه را نمی پذیرد که به آن نکول جزیی گفته می شود.
اعتراض نامه نکول سندی است که دارنده برات (شخص سوم) در اختیار دارد تا نکول برات گیر (شخص دوم) نسبت به شخص صادرکننده برات (شخص اول) و ظهرنویسان دارای اثر باشد. این اعترا نامه زمانی صادر می شود که شخص دوم برات صادره از طرف شخص اول را نکول می کند.
اعتراض نامه عدم تأدیه اعتراضی است که از سوی دارنده سند برات صورت می گیرد مبنی بر اینکه چرا شخص برات گیر که سند را قبول نموده، وجه را نمی پردازد. این اعتراض زمانی صورت می گیرد که شخص دوم پرداخت مبلغ درج شده در برات را قبول کرده اما به هر دلیلی پرداخت نمی کند.
یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی که با ضمانت اجراهای قانونی نیز روبرو شده، تفاوت های سفته و برات است که در این گزارش، آنچه در مورد این نوع معامله لازم است بدانید ذکر شده است.
١- در برات معمولا سه نفر شرکت دارند:
محیل( برات کش)
محال له( دارنده برات)
محال علیه( پرداخت کننده وجه برات)
اما در سفته تنها دو نفر شرکت دارند:
متعهد
متعهد له
٢- موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگری نیست که احتیاج به قبولی وی باشد.
٣- در برات مکان و چگونگی پرداخت وجه شرط اصلی است. هرگاه گیرنده وجه برات، مطالبه یا اعتراض کند آثاری بر آن مترتب است. اما در سفته که بدهکار آن را امضا می کند وجود محل اهمیتی نخواهد داشت. به این معنا که در موعد مقرر باید سفته پرداخت شود.
4- در برات قید اسم محتال ( طلبکار) الزامی است. زیرا از شرایط اساسی برات این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت می شود ذکر شود. اما در سفته میتوان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد.
5- صدور برات یک عمل ذاتا تجاری است اما صدور سفته در صورتی یک عمل تجاری به شمار می آید که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.
همانطور که گفته شد تفاوتی بین برات و حواله نیست و برات به نوعی واژه‌ای فارسی و به معنای حواله است. در حقیقت، حواله و برات یکی هستند و تنها در ریشه واژه باهم تفاوت دارند. به عبارتی برات را به «برای‌تو» نسبت می‌دهند؛ یعنی به موجب این سند، آن چیزی که برای من است برای تو خواهد شد.
برات وسیله پرداخت در آینده است. یعنی بدهکار در مقابل طلبکار با صدور برات، تعهد می کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالث به دارنده براتی بپردازد. در حالی که چک وسیله پرداخت حال می باشد.
در چک می توان شکایت کیفری مطرح نمود ولی در سفته وبرات که خصیصه مدنی – تجاری دارند نمی توان شکایت کیفری مطرح کرد.
تفاوت دیگر چک با برات در این است که صادر کنندۀ چک باید وجه مورد نظر را نزد بانک سپرده باشد تا بتواند نسبت به صدور چک اقدام نماید.
در حالی که این موضوع برای صدور سفته و برات مصداق ندارد و بدون این که وجهی موجود باشد می توان اقدام به صدور سفته یا برات نمود و وجه آن را بعداً تأمین کرد.
همچنین چک مطابق قانون نباید مدت دار باشد، ولی سفته و برات می تواند به صورت مدت دار صادر شود.
ایا برات سند رسمی است؟
بله
برات دهنده کیست؟
شخص اولی که برات را صادر می کند.
محال علیه در برات کیست؟
کسی که قبول می کند مبلغ برات را به شخص سوم پرداخت کنید.
اگر حداقل یکی از شرایط اساسی در تنظیم برات رعایت نشده باشد؟
برات فاقد اعتبار است.
صدور برات در چه وجهی ممنوع است؟
صدور برات در وجه حامل ممنوع است؟
بله. صدور برات در وجه حامل ممنوع می باشد. اما بعد از صدور می توان آن را ظهرنویسی کرده و در وجه حامل کرد.
تاریخ یکی از شرایط صحت قبولی برات است؟
بله
در صورت عدم توافق محل پرداخت برات کجاست؟
منبع: وب سایت آوای عدالت تهران
