مقدمه
کوچینگ فرایندی است آگاهانه و انسانی که بر پایهی باور به توانمندی، آزادی انتخاب و مسئولیتپذیری مراجع بنا شده است. در این فرایند، کوچ همچون آینهای شفاف عمل میکند تا مراجع بتواند افکار، احساسات و رفتارهای خود را با وضوح ببیند. اما یکی از بزرگترین تهدیدها برای کیفیت کوچینگ، قضاوت (Judgment) و پیشداوری (Prejudice) از سوی کوچ است؛ عواملی که میتوانند شفافیت رابطه را مخدوش کرده و مانع رشد واقعی مراجع شوند.
مفهوم قضاوت و پیشداوری
قضاوت یعنی نسبت دادن برچسب ارزشی یا اخلاقی به رفتار یا گفتار فرد دیگر؛ مانند «او تنبل است»، «او جاهطلب است» یا «این انتخاب اشتباه است».
پیشداوری نوعی قضاوت پیش از شناخت واقعی است؛ یعنی کوچ بر اساس ظاهر، پیشینه، سن، جنسیت یا تجربیات گذشته، دیدگاه خاصی نسبت به مراجع شکل میدهد، پیش از آنکه واقعیت را ببیند.
در کوچینگ، هر دو پدیده برخلاف اصول بنیادین حرفه عمل میکنند؛ زیرا کوچ باید بیطرف، شنوا و پذیرا باشد تا بتواند فضایی امن برای کاوش مراجع ایجاد کند.
ریشههای روانشناختی قضاوت
1. ذهن خودکار یا سیستم سریع تفکر (به تعبیر دنیل کانمن): ذهن انسان تمایل دارد برای صرفهجویی در انرژی ذهنی، سریع قضاوت کند.
2. تجارب و ارزشهای شخصی کوچ: هر کوچ، نظام ارزشی خاص خود را دارد که ممکن است ناخودآگاه بر برداشتش از مراجع تأثیر بگذارد.
3. نیاز به کنترل یا درست بودن: گاهی کوچ ناخواسته میخواهد به مراجع «ثابت کند» که راه درست را میداند. این میل به برتری دانشی، ریشهی بسیاری از قضاوتهاست.
پیامدهای قضاوت در فرایند کوچینگ
کاهش اعتماد مراجع: مراجع احساس میکند شنیده نمیشود و مورد ارزیابی است.
تضعیف خودآگاهی و مسئولیتپذیری: وقتی کوچ قضاوت میکند، مراجع به جای کاوش درونی، به دفاع از خود میپردازد.
اختلال در گوش دادن فعال و پرسش قدرتمند: ذهن قضاوتگر کوچ اجازه نمیدهد حضور کامل در لحظه داشته باشد.
اخلاق حرفهای: طبق استانداردهای فدراسیون بینالمللی کوچینگ (ICF)، هرگونه قضاوت دربارهی ارزشهای شخصی مراجع نقض اخلاق حرفهای است.
راهکارهای مقابله با قضاوت و پیشداوری
1. خودآگاهی مداوم کوچ
تمرین مشاهدهی افکار خود در حین جلسات.
ثبت لحظاتی که احساس «درست بودن» یا «برتر بودن» میکند.
2. ذهنآگاهی (Mindfulness)
تمرین حضور در لحظه و پذیرش بدون ارزیابی.
3. بازتاب و سوپرویژن (Supervision)
گفتوگو با سوپروایزر یا همکاران برای بررسی نقاط کور و سوگیریهای شخصی.
4. پرسشهای خنثی و باز
بهجای «چرا این اشتباه را کردی؟» بگوییم:
«چه عواملی باعث شد این تصمیم را بگیری؟»
5. پذیرش تنوع انسانی
درک اینکه هر فرد نظام ارزشی و مسیر رشدی منحصر بهفردی دارد. وظیفهی کوچ، هدایت نیست بلکه همراهی و تسهیل است.
نقش قضاوتنکردن در کوچینگ مؤثر
کوچی که احساس میکند «بدون قضاوت» شنیده میشود، بیشتر اعتماد میکند، عمیقتر میکاود و با صداقت بیشتری از چالشها سخن میگوید. این فضا، بستر تحول واقعی است؛ جایی که مراجع میتواند از دفاع و مقاومت به پذیرش و اقدام آگاهانه برسد
جمعبندی
قضاوت و پیشداوری در کوچینگ، موانعی پنهان ولی نیرومند در مسیر رشد مراجع هستند. کوچ حرفهای با پرورش آگاهی، تمرین حضور، و پایبندی به اصول اخلاقی، میآموزد که «نبیند تا قضاوت کند»، بلکه «ببیند تا درک کند».
زیبایی کوچینگ در همین است: دیدن انسان، نه از زاویهی داوری، بلکه از منظر درک و باور به توانمندی.
منابع پیشنهادی
1. ICF Core Competencies (International Coaching Federation, 2021)
2. Whitmore, J. (2017). Coaching for Performance.
3. T. Gallwey (1974). The Inner Game of Tennis.
4. Daniel ahnan (2011). Thinking, Fast and Slow.
