در این مطلب به داستان به وجود آمدن پول، اولین پول های رایج و فلسفه پیدایش پول های دیجیتال و مشخص ترین نمود آن یعنی بیت کوین پرداخته میشود.
برگردیم به ۳۵۰ سال قبل از میلاد، یعنی ۲۵۴۹ سال پیش. زمانی که استفاده از پول حسابی رایج شده بود. اما معدود کسانی مثل ارسطو -فیلسوف یونانی- در مورد چیستی آن فکر می‌کردند.
این‌ها -نقل به مضمون- بخشی از نظرات ارسطو درباره مفهوم پول است که در کتاب پُلیتیکس او آمده است: «ما از پول استفاده می‌کنیم زیرا ما انسان‌ها به یک‌دیگر وابسته هستیم. هر کسی آنچه را که نیاز دارد به دست می‌آورد و آنچه را که مازاد تولیدش است به دیگران می‌دهد.
اما تجارت با هدف پول در تضاد است. زیرا تاجر از پول نه برای تامین نیازمندی‌های خانواده‌اش بلکه برای کسب سود بیشتر بهره می‌گیرد. تاجر از کالا برای رسیدن به هدفی دیگر استفاده می‌کند نه اینکه رسیدن به خود کالا هدفش باشد و این غیر طبیعی است».
نکته ای که به طور ضمنی در حرف‌های ارسطو وجود دارد این است که این «مازاد تولید» بود که امکان معامله را فراهم کرد که نهایتا منجر به اختراع پول شد. قبل از اینکه سروکله چیزی به اسم مازاد تولید پیدا شود، هرکسی به اندازه توان و نیازش تولید و مصرف می‌کرد. اما همین که ابزارهای تولید در کشاورزی و دام‌پروری و ماهی‌گیری کمی پیشرفته تر شد؛ بهره‌وری بالا رفت و مردم می‌توانستند بیش از نیاز خود تولید کنند. حالا می‌شد این مازاد تولید را با چیزهای دیگری تعویض کرد و نیازهای زندگی را به شکل بهتری مرتفع کرد. اما مازاد بلافاصله منجر به پیدایش پول نشد. مردم برای مدت ها از معاملات کالا به کالا استفاده می‌کردند.
مثلا داوود به تاویار گندم می‌داد و تاویار در ازایش به داوود گوشت گاو. اما اگر داوود به ماهی نیاز داشت چطور؟ باید پیش گیو ماهی‌گیر می‌رفتند و تاویار گوشت گاوش را به او می‌داد و ماهی تحویل می‌گرفت و ماهی را با داوود در ازای گندم مبادله می‌کرد. دلیل این پیچیدگی این بود که تاویار به گندم نیاز داشت و گیو هم فقط در ازای گوشت گاو ماهی‌هایش را تبادل می‌کرد و داوود هم چیزی جز گندم برای مبادله در چنته نداشت.
کسانی نشستند و فکر کردند که این مشکل مبادلاتی را چگونه حل کنند، اما چیزی که امروز به اسم پول می‌شناسیم به ذهنشان نرسید. در عوض، به این فکر افتادند که چرا از یک کالای میانجی برای معاملات خود استفاده نکنند. حالا که آن دوران را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که این کالای میانجی در مناطق مختلف، چیزهای متفاوتی بوده است. از حبوبات و مخصوصا گندم گرفته تا نمک و چیزهای دیگر.
به مرور کالاهای میانجی هم حذف شدند و جای خود را به ابزارهای مبادله دادند. چیزهایی مثل دانه‌های صدف، عاج ماموت و سنگ‌های ویژه. البته، آدم‌ها مهره‌هایی از جنس سنگ، دندان، استخوان یا صدف را قبل از اینکه کاربرد پولی پیدا کنند هم برای خود ساخته بودند. این مهره‌ها به شکل گردنبند و آویزه بیشتر جنبه هنری داشتند و در اصل برای هماهنگی و همرنگی با طبیعت استفاده می‌شدند. آن‌ها در هر قبیله شکل‌های خاصی داشتند که نماد پایبندی و تعهد به قبیله هم بودند.
ما در حالی حدود ۹ هزار سال قبل از میلاد از کالای میانجی مثل گندم برای مبادلات خود استفاده می‌کرده‌ایم که تکنولوژی ساخت پول از صدف و سنگ و چیزهایی از این جنس از ۷۵ هزار سال قبل از میلاد موجود بوده اما می‌بایست هزاران سال زمان سپری می‌شده تا کاربرد غیر هنری آن‌ها کشف شود.
در جریان تکامل پول، به مرور ویژگی‌هایی به آن اضافه شد. یک پول ایده‌آل باید این خاصیت‌ها را داشته باشد:
حالا اگر دوباره به صدف‌های بلومبوس نگاهی بیندازید متوجه شکننده بودن آن‌ها می‌شوید. برای همین به مرور وسایل مبادله مقاوم‌تر شدند.
یکی از جالب‌ترین کشف‌ها مربوط به پیدایش پول فلزی است. پول‌های فلزی تقریبا تمام ویژگی‌های یک پول ایده‌آل را دارند. اجازه دهید به داستان مازاد تولید برگردیم، در اثر پیشرفت ابزارهای تولید مازاد روز به روز بیشتر می‌شد. برای همین، انبارهایی ساخته شد که این محصولات مازاد در آن‌ها نگهداری شوند.
نکته جالبی که اینجا وجود دارد این است که، برخلاف تصور بیشتر مردم پول‌های فلزی الزاما در دادوستدها استفاده نمی‌شد. مثلا در منطقه بین‌النهرین هنگامی که یک کارگر مزرعه گندمش را به انباردار تحویل می‌داد انباردار در لوح حسابرسی مثلا می‌نوشت: «آقای داوود غله‌ای به ارزش سه پول آهنی طلب دارد». حتی اگر این سکه‌های آهنی هنوز ضرب نشده باشند و شاید برای سالیان سال ضرب نمی‌شدند. درواقع، این شکل متصور از پول که برای آسان کردن مبادلات واقعی استفاده می‌شده، نوعی پول مجازی بوده است.
با این اوصاف، هنوز خیلی‌ها طوری درباره مفهوم پول‌های مجازی حرف می‌زنند که گویی چیز تازه‌ای است. در حالی که، داستان پول‌های مجازی بعد از انقلاب کشاورزی و حدود ۱۲ هزار سال پیش شکل گرفته است (البته پول‌هایی مثل بیت کوین علاوه بر مجازی بودن، دیجیتالی هم هستند که این به کمک فناوری اطلاعات ممکن شد).
ایده بانک‌ها ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد از منطقه بابل شروع شد. بانک‌های آن زمان به مردم وام می‌دادند. در یونان و روم، بانک‌ها علاوه بر وام، سپرده می‌پذیرفتند و پول معاوضه می‌کردند. با این حال، با فروپاشی امپراطوری روم، بانک‌ها هم به طور موقت از صحنه حذف شدند.
از قرن دوازدهم بانکداری در ایتالیا دوباره زنده شد.در شهرهای فلورانس و جنوا.
در قرن شانزده در آلمان و قرن هفدهم در انگلیس توسعه پیدا کردند. اولین بار طلاسازها اوراقی را به مردم دادند که در آن‌ها تعهد داده شده بود با تحویل اوراق، مبلغ سپرده پس داده میشود. مردم آن زمان به جای سکه‌های پول شروع به معاوضه اوراق کردند. آن اوراق را می‌توان اولین نمونه پول‌های کاغذی در تاریخ پول قلمداد کرد.
علت اصلی بحران مالی ۲۰۰۸ که از آمریکا شروع شد و اروپا را درنوردید و نهایتا همه دنیا را متاثر کرد، وام‌های بی‌رویه‌ای بودند که بانک‌های آمریکایی در حوزه مسکن به افراد با اعتبار پایین داده بودند.
نحوه وام دادن بانک‌ها جالب است. درواقع هیچ پولی به حساب کسی ریخته نمی‌شود. بانک‌ها فقط یک عدد را در پایگاه داده اطلاعاتی مربوط به حساب شخص درج می‌کنند و وقتی وام گیرنده کارت اعتباری خود را چک می‌کند آن عدد را در حساب خود می‌بیند! یعنی بانک‌ها از باد هوا پول خلق می‌کنند.
بانک‌ها که از بهره بازپرداخت این وام‌ها منتفع می‌شوند؛ وقتی اشخاص زیادی توانایی بازپرداخت قسط‌هایشان را نداشته باشند، بوووم!
اما چرا بانک‌ها این کار را به طور کنترل‌ناپذیری انجام می‌دهند؟ دلیلش ساده است. چون خیالشان راحت است که هر وقت مشکلی پیش بیاید، دولت از ترس سرایت بحران به همه بخش‌های اقتصاد به آن‌ها کمک مالی می‌کند. کمک مالی دولت به بانک‌ها در زبان انگلیسی به Bailout معروف است.
بحران ۲۰۰۸ شرایط را برای ظهور پارادایم جدیدی در مفهوم پول فراهم کرد.
بحران اقتصادی 2008-2009 فرصت خوبی شد تا توجه خیلی‌ها به یک نگرش تازه به پول جلب شود. نگرشی که کنترل پول را از دست اقلیتی که می‌توانستند آزادانه پول خلق کنند، می‌گرفت. پولی که بتواند مستقل از دولت‌ها عمل کند.
ساتوشی ناکاموتو اسم پولش را بیت کوین (Bitcoin) گذاشت و ایده آن را در سال 2008 در یک فوروم مطرح کرد و استقبال خوبی از آن شد. هویت ساتوشی ناکاموتو هنوز نامشخص است و حتی ممکن است این اسم، نام مستعاری برای یک تیم باشد. پیاده‌سازی ایده بیت کوین بر بستر بلاک چین تا سال 2009 طول کشید. سرانجام در سوم ژانویه 2009،ساتوشی در اولین بلاک بیت کوین (تراکنش‌های بیت کوین در زنجیره‌ای از بلاک‌ها ثبت و ذخیره می‌شوند) این تیتر روزنامه تایمز را ثبت و برای همیشه جاودان کرد:
Chancellor on brink of second bailout for banks.
«صدراعظم در آستانه دومین نجات مالی بانک‌ها»
در حال حاضر، بیت کوین محبوب‌ترین و با ارزش‌ترین پول دیجیتال یا بهتر است بگوییم رمزارز (Cryptocurrency) دنیاست. اما هر روز رمزارزهای جدیدی به لیست پول‌های مستقل از دولت اضافه می‌شوند. به نظر می‌رسد، آینده را نمی‌توان بدون سهیم بودن این پول‌ها در معاملات روزانه‌مان تصور کرد. رمزارزها تراکنش‌ها را سریع‌تر و امن‌تر و پرداخت‌های خرد و بین‌المللی را خیلی ساده می‌کنند. با این وجود سوال مهمی که بهتر است به آن فکر شود این است که، آیا همه‌گیر شدن رمزارزهای مستقل از دولت و بدون کنترل در معاملات روزانه، به مثابه پایان بحران‌های اقتصادی خواهد بود؟ جواب خودم به این سوال کمی مفصل است و آن را به مطلب دیگری موکول می‌کنم و البته فرصتی هم میشود تا شما هم به جوابش فکر کنید.
اگر به مطالعه در حوزه بلاک چین و رمزارزها علاقه دارید شاید بد نباشد به سایتم (verya.ir) هم نگاهی بندازید.
