پرورش طیور یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی کشور است، اما همواره با چالشهای بزرگی روبرو بوده است. شناخت شایع ترین بیماری های ویروسی طیور و مدیریت صحیح آن ها، میتواند به کاهش تلفات، افزایش بهره وری و تضمین سودآوری گله کمک کند. در این مقاله به بررسی جامع مهمترین بیماری های ویروسی و باکتریایی در مرغداری ها میپردازیم و راهکارهای علمی و عملی لازم را برای کنترل آنها ارائه میدهیم، پس تا انتهای این مطلب با من همراه شوید.
بیماری نیوکاسل یکی از مسری ترین و مخربترین بیماری های ویروسی طیور در سراسر جهان است و میتواند باعث تلفات سنگین در گله های حساس شود.
عامل این بیماری، ویروس نیوکاسل (NDV) از خانواده پارامیکسوویریده است. این ویروس بر اساس شدت بیماریزایی به سه سویه اصلی تقسیم می شود: لنتوژنیک (کم حدت)، مزوژنیک (حدت متوسط) و ولوژنیک (بسیار حاد).
علائم بیماری بسته به سویه ویروس و سن پرنده متفاوت است. علائم بیماری های طیور مبتلا به نیوکاسل شامل موارد زیر است:
تنفسی: سرفه، عطسه، تنفس با دهان باز و صداهای تنفسی.
عصبی: فلجی پا و بال، پیچش گردن و لرزش.
گوارشی: اسهال سبز رنگ و آبکی.
تولید: افت ناگهانی و شدید تولید تخممرغ و کاهش کیفیت پوسته.
اثرات اقتصادی آن شامل تلفات بالا (تا ۱۰۰٪ در گلههای غیرواکسینه)، کاهش شدید تولید و هزینه های کنترل بیماری است.
تشخیص اولیه بر اساس علائم بالینی و کالبدگشایی است. تشخیص قطعی با جداسازی ویروس از سواپ های نای یا کلواک و آزمایشهای سرولوژی مانند HI و ELISA انجام میشود.
متاسفانه، درمان بیماری های ویروسی طیور مانند نیوکاسل وجود ندارد. درمان های حمایتی مانند استفاده از آنتی بیوتیک هایی نظیر فوزباک و تیل میکودم برای کنترل عفونت های باکتریایی ثانویه و تجویز ویتامین ها (به ویژه گروه B و الکترولیت ها) میتواند به کاهش شدت علائم و تلفات کمک کند.
مهمترین اصل در کنترل نیوکاسل، پیشگیری است. برنامه های واکسیناسیون منظم با استفاده از واکسن های زنده و کشته، امنیت زیستی سختگیرانه و استفاده از ضدعفونی کننده سالن مرغداری با طیف اثر وسیع (مانند دزوجرم میکروچوک و ترکیبات چهارتایی آمونیوم یا گلوتارآلدئید) پس از تخلیه گله، از اصول اساسی هستند.
بیماری گامبورو یک بیماری ویروسی حاد و بسیار مسری است که سیستم ایمنی پرندگان جوان را هدف قرار میدهد و آنها را مستعد ابتلا به سایر عفونت ها می کنند.
عامل بیماری، ویروس گامبورو از خانواده بیرناویریده است. این ویروس به طور خاص به بورس فابریسیوس، که ارگان اصلی تولید لنفوسیت های B است، حمله کرده و باعث تضعیف شدید سیستم ایمنی میشود.
این بیماری بیشتر در انواع بیماری های طیور گوشتی در سنین ۳ تا ۶ هفتگی دیده میشود. علائم شامل بیحالی شدید، اسهال سفید و آبکی، ژولیدگی پرها، نوک زدن به ناحیه مخرج و تلفات ناگهانی است. اثرات اقتصادی آن نه تنها به دلیل تلفات مستقیم، بلکه به دلیل سرکوب سیستم ایمنی و افزایش هزینههای ناشی از بیماریهای ثانویه و کاهش راندمان واکسنهای دیگر است.
تورم و خونریزی در بورس فابریسیوس در کالبدگشایی یک نشانه کلیدی است. تشخیص قطعی از طریق آزمایش PCR یا ELISA امکانپذیر است.
درمان اختصاصی برای گامبورو وجود ندارد. اقدامات حمایتی برای کاهش استرس و کنترل عفونت های ثانویه ضروری است. استفاده از داروهای تب بر و ضدالتهاب به همراه مکمل های تقویت کننده ایمنی میتواند مفید باشد.
پیشگیری از بیماری های ویروسی مرغداری مانند گامبورو بر دو پایه استوار است. واکسیناسیون دقیق جوجه ها (بر اساس تیتر مادری) و ضدعفونی کامل سالن ها بین دو دوره جوجه ریزی. ویروس گامبورو بسیار مقاوم است و نیازمند استفاده از ضدعفونی کننده های قوی و مؤثر است. پیشنهاد می شود هم محیط و هم سیستم آبرسانی با ضدعفونی کننده های قوی مانند آکوازیکس پلاس AG به خوبی ضدعفونی شوند تا از بروز بیماری گامبورو تا حد امکان جلوگیری شود.
برونشیت عفونی یکی دیگر از بیماری های ویروسی طیور است. این بیماری مسری که عمدتاً دستگاه تنفس و تولیدمثل را درگیر میکند به شدت خطرناک است ولی خبر خوب این که با استفاده از برخی آنتی بیوتیک ها می توان شدت بیماری و تلفات را کاهش داد.
عامل بیماری، ویروس برونشیت عفونی (IBV) از خانواده کروناویروس ها است. این ویروس دارای سروتیپ های متعددی است که باعث میشود کنترل آن از طریق واکسیناسیون چالش برانگیز باشد.
تنفسی: رالهای تنفسی، سرفه و ترشحات بینی.
کلیوی: در برخی سویه ها (سویه های نفروپاتوژن)، باعث آسیب کلیوی، اسهال و افزایش مصرف آب می شود.
تولیدمثلی: در مرغان تخمگذار باعث افت شدید تولید، تخم مرغهای بدشکل، با پوسته نازک یا لمبه می شود.
زیان اقتصادی این بیماری به دلیل افت تولید تخم مرغ، کاهش کیفیت لاشه در طیور گوشتی و تلفات ناشی از سویه های کلیوی است.
درمان ویروسی برای بیماری برونشیت عوفنی وجود ندارد. مدیریت گله با کاهش استرس محیطی و استفاده از آنتی بیوتیک های قوی برای جلوگیری از عفونت های باکتریایی ثانویه (مانند E. coli) توصیه می شود. برنامه واکسیناسیون با پوشش سروتیپ های شایع در منطقه، کلید اصلی پیشگیری از بیماری های مرغداری است. پیشنهاد می شود برای جلوگیری از بیماری برونشیت عفونی از مواد ضدعفونی کننده موثر استفاده کنید.
مدیریت موفق یک گله طیور بدون شناخت شایع ترین بیماری های ویروسی طیور امکانپذیر نیست. نیوکاسل، گامبورو و برونشیت عفونی تنها بخشی از تهدیدات ویروسی هستند. یک برنامه جامع پیشگیری مبتنی بر امنیت زیستی قوی، ضدعفونی اصولی سالنها و استفاده از داروهای دامپزشکی طیور با کیفیت تحت نظارت دامپزشک، میتواند به طور چشمگیری سلامت گله و سودآوری واحد تولیدی را تضمین کند.
آیا بیماری های طیور به انسان قابل انتقال هستند؟
برخی از بیماریها مانند آنفولانزای پرندگان (سویههای خاص) و سالمونلوز پتانسیل انتقال به انسان (Zoonosis) را دارند. اما بیماریهایی مانند نیوکاسل (بهجز التهاب ملتحمه چشم در موارد نادر)، گامبورو و برونشیت عفونی خطری جدی برای سلامت انسان محسوب نمیشوند.
بهترین ضدعفونی کننده برای سالن مرغداری کدام است؟
انتخاب ضدعفونی کننده به عامل بیماریزای هدف بستگی دارد. برای ویروس های مقاوم مانند گامبورو، ترکیبات قوی مانند فرمالین-پرمنگنات یا ضدعفونی کننده های چند قوی همچون دزوجرم میکروچوک، آکوازیکس پلاس AG و زیکس ویروکس توصیه می شود. برای تهیه ضدعفونی کننده ها بهتر است از شرکت های معتبر مانند پایادارویه و پارس هل دارو کمک بگیرید.
چگونه میتوانم از بروز مقاومت دارویی در گله جلوگیری کنم؟
برای جلوگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی، از تجویز خودسرانه دارو خودداری کنید. همیشه دارو را بر اساس نتایج آزمایش آنتی بیوگرام و با دوز و دوره کامل توصیهشده توسط دامپزشک مصرف نمایید. چرخش در استفاده از دسته های مختلف آنتی بیوتیک ها نیز یک استراتژی مؤثر است.
