گلیم بافی یکی از هنرهای بافندگی است که در ایران و چند کشور دیگر پیشینه کهنی دارد، وارثین اصلی آن را می‌توان عشایر در نظر گرفت. با این وجود در سال‌های اخیر این نوع از فرش علاقمندان زیادی به عنوان کالایی تزئینی پیدا کرده است. با ما در ادامه مطلب همراه باشید تا نگاهی به تاریخچه هنر گلیم‌بافی، انواع گلیم و راهنمای تشخیص گلیم خوب بیندازیم.
تاریخچه اولین بافته های دست انسان به قدیمی‌ترین و متمدن‌ترین اقوام برمی‌گردد. نخستین تمدن‌های بشری در بین‌النهرین ساکن بودند و شواهد نشان می‌دهد که اولین بافته هایی که برای پناهگاه، زیر انداز یا وسایل انبار کردن بکار می‌رفته است، مربوط به آنها بوده است. حصیربافی و سبد بافی که با استفاده از نی و گیاهان بوده است، این بافته ها را تشکیل می‌دادند.این روند به مرور پیشرفت کرد و انسان یادگرفت چطور با در هم تنیدن الیاف شروع به تولید پارچه، گلیم‌و قالی کند. در مراحل بعد و در طول تکامل بافت، خلاقیت های هنری و توجه به زیبایی نیز در آن وارد شد.
قدیمی‌ترین گلیم‌تقریباً همزمان با قدیمی‌ترین پارچه بافته شد. تاریخ گلیم‌بافی که آغاز نساجی به حساب می‌آید، 3000 سال پیش از میلاد در نظر گرفته شده است. از قدیمی ترین گلیم‌هایی که تا امروز کشف شده است می‌توان قالی پازیریک در روسیه و به تکه ای دیگر در ترکمنستان اشاره کرد که از زیر ماسه ها کشف شده است و تاریخ تقریبی آن به قرن چهارم و پنجم بعد از میلاد برمی‌گردد.
هنر گلیم‌بافی در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بیش از سه هزار سال سابقه دارد. یافته های تاریخی نشان می‌دهد که هنر قالی بافی در ایران، حدوداً به 1500 تا 2000 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. این هنر در تمام ایران رواج داشته است، به خصوص بین عشایر که طرح‌هایی با استفاده از نقشه های ذهنی و الهام از طبیعت می‌زدند.
گلیم بافی خراسان مخصوصاً در قسمت‌های کردنشین مرسوم است. گلیم‌هایی که روی دارهای زمینی بافته می‌شوند و طرح اصلی آنها اشکال هندسی است. بافت گلیم‌بلوچی هم در بخش‌هایی از خراسان رایج است. نشانه این گلیم‌ها، وجود نقش ترنج در وسط آن است. سومین گلیمی که می توان در خراسان رضوی دید، گلیم کلات است که باز هم نقوش هندسی در آن به کار رفته است. همه این گلیم‌ها را می‌توان به عنوان سوغات مشهد از مشهد تهیه کرد.
گلیم نوعی زیرانداز است که از تار و پود تشکیل شده است و از نخ‌های پشمی، پنبه‌ای، ابریشمی یا کنفی در بافت انواع آن استفاده می‌شود. انواع گلیم‌های ایرانی را می‌توان در سه دسته تقسیم بندی کرد:
این گلیم‌ها دارای ضخامت کمتری نسبت به سایر گلیم‌ها هستند. طرح دو روی گلیم یکی است و می‌توان از پشت و روی آن استفاده کرد. این گلیم‌ها تنها از تار و پود تشکیل شده اند. گلیم‌های قشقایی، سنه و بیجار کردستان، گلیم‌های اردبیل، سمنان و زنجان در این دسته قرار می‌گیرند.
بافت این گلیم‌ها با استفاده از پیچش پود انجام می‌شود. گلیم سوماک دارای ضخامت بیشتری نسبت به گلیم‌های ساده هستند. این بافت با حرکت و چرخش پود به دور نخ‌های تار باعث ایجاد نقش می‌شود. این گلیم‌ها به صورت یک رو قابل استفاده هستند و در پشت آنها نخ ها به شکل نامنظم دیده می‌شوند. سوماک اغلب در استان های اردبیل و آذربایجان شرقی، کرمان، فارس و خوزستان بافته می‌شود.
در این نوع گلیم‌ها از روش های بافت گلیم ساده، بافت گلیم سوماک و حتی سبک بافت قالی (گره کامل) استفاده می‌شود. انواع گلیم‌های شروکی در استان خراسان، گل برجسته ایلام و گچمه استان کهکیلویه و بویر احمد و رضا آباد سمنان در این دسته قرار می‌گیرد.
حالا که استفاده از گلیم به عنوان زیر انداز یا وسیله ای تزئینی در بین خانواده های ایرانی تا این حد رواج یافته، باید آگاهی کافی درباره انواع مرغوب‌گلیم را پیدا کرد تا خرید خوبی داشته باشیم. خب در هنگام خرید گلیم‌باید به چه نکاتی دقت کنیم؟
۱- بافت گلیم
معمولاً در بافت تارهای‌گلیم نخ‌های پنبه ای به کار می‌روند. چنانچه در هنگام خرید گلیم متوجه تارهایی سفید روی آن شدید، مشخص است که پودها به صورت فشرده تنیده نشده اند و این گلیم مرغوب نیست.
٢- الیاف گلیم
گلیم و فرش‌های دستباف ایرانی معمولاً از الیاف طبیعی مثل پنبه، ابریشم و پشم بافته می شوند. گلیم‌های پشمی، از پشم مرغوب گوسفند تهیه می‌شود. بهترین و گران قیمت ترین گلیم‌ها نوع ابریشمی است. نخ‌های استفاده شده در بافت گلیم‌ایرانی بوی مواد شیمیایی نمی‌دهند و دارای پرز زیادی هستند.
٣- تراکم بافت گلیم
گلیم‌هایی که پودهای متراکم تری داشته باشند انتخاب بهتری هستند. برای تشخیص، یک قسمت از گلیم را با دو دست به طرفین بکشید. اگر تراکم بافت زیاد باشد در مقابل کشش تغییر شکل نمی‌دهد، اما در بافت غیر متراکم پودها راحت از هم باز می‌شوند.
٤- اندازه گلیم
اندازه‌گلیم اهمیت بسیار زیادی دارد. اختلاف اندازه دور تا دور گلیم‌معمولاً وجود دارد، اما زمانیکه این اختلاف به شدت محسوس باشد یک ایراد جدی محسوب می‌شود. برای تشخیص اندازه، گلیم‌را تا کنید و لبه ها را روی هم قرار دهید، گوشه‌های‌گلیم مرغوب کاملاً روی هم قرار می‌گیرد و منطبق است.
٥- تشخیص رنگ طبیعی از مصنوعی
اگر هنگام خرید گلیم یک دستمال نخی یا ابر مرطوب به همراه داشته باشید، به راحتی می‌توانید رنگ مصنوعی را از طبیعی تشخیص دهید. چنانچه دستمال شما آغشته به رنگ شد، نشان دهنده مصنوعی بودن رنگ الیاف استفاده شده است. رنگ های طبیعی در مقابل نور آفتاب مقاوم است اما الیاف مصنوعی در اثر آفتاب رنگ خود را از دست می‌دهد.
٦- سبک بودن گلیم
گلیم‌هایی که تار و پود ظریفی دارند، دارای وزن کمتری هستند. البته باید در هنگام سنجش وزن، به اندازه‌گلیم هم توجه کنید.
ما سعی کردیم نکات لازم برای خرید گلیم را به شما بگوییم، انتخاب نهایی می‌تواند بر اساس میزان بودجه در نظر گرفته شده، اندازه و کاربرد گلیم‌تفاوت کنید. اما با خرید این هنر اصیل ایرانی می‌توان مجموعه‌ای از رنگ ها را به خانه آورد و به حمایت از افرادی پرداخت که با درآمد گلیم‌بافی و صنایع دستی زندگی می‌کنند.
نویسنده: ناهید حیدری
"متن متعلق به بخش تولید محتوای سایت ویزیت مشهد"
