پاراگراف‌نویسی بخش مهمی از مهارت نویسندگیِ غیر هنری است که در زبان فارسی به آن توجه چندانی نمی‌شود. این کتاب احتمالا تنها کتاب موجود آموزش پاراگراف‌نویسی در متن‌های فارسی است.
مدتی هست که دربارهٔ پاراگراف‌نویسی می‌شنوم. می‌گویند در کشورهای مثلا انگلیسی‌زبان، در دبستان همراه با جمله‌سازی پاراگراف‌نویسی را هم به نوآموزان یاد می‌دهند. ولی در ایران فقط جمله‌سازی داریم؛ خبری از پاراگراف‌نویسی نیست. من که نشنیده‌ام باشد. آنچه می‌دانم این است که این مهارت را به زبان‌آموزان انگلیسیِ پیشرفته یاد می‌دهند. پس اگر کسی علاقه‌مند به آموختنش باشد باید منابع انگلیسی را بخواند. به همین دلیل تا حالا دستِ کسانی مانند بندهٔ انگلیسی‌ندان به چیزی نمی‌رسید.
نویسندهٔ محترم کتاب «نگارش دانشگاهی: پاراگراف‌نویسی» یعنی آقای سید علی‌اصغر سلطانی، زبان‌شناس است و سال‌هاست که زبان انگلیسی را در دانشگاه به فارسی‌زبانان آموزش می‌دهد. چنانکه خودش می‌گوید، به پاراگراف‌نویسی از دورهٔ دانشجویی علاقه‌مند بوده و از وقتی استاد شده آن را به دانشجویانش آموزش داده است. در یک روز خجسته ایشان به فکرش می‌رسد که خوب است این مهارت را به نویسندگانِ زبان فارسی هم بیاموزد. این طوری شد که ما فارسی‌زبانان صاحب اولین کتاب آموزش پاراگراف‌نویسی شدیم.
این کتاب را نویسنده با نگرش آموزشی نوشته است. هر فصل با تعریف مفاهیم شروع می‌شود، نمونه‌های فراوان دارد، آخر هر فصل هم برای خواننده تمرین گذاشته است. نمونه‌ها به فهمیدن مفاهیم و جاافتادن آن‌ها خیلی کمک می‌کند. این کتاب به ساختار درونی پاراگراف می‌پردازد. ایشان کتاب دیگری هم دارد به نام «نگارش دانشگاهی: مقاله‌نویسی» که در متن به ساختار کلی‌تر از پاراگراف می‌پردازد.
نوشتهٔ علمی یا ترویج علم یا خبری یا هر نوع متن غیر هنری که هدفش آموزش‌دادن یا آگاهی‌دادن یا آنچنان که اصطلاح است «پیام‌رساندن» باشد، می‌باید بیان روشن و آسان‌یاب (فهمیدنی) داشته باشد. ساختار متن لایه‌های گوناگون دارد: کلمه، جمله، پاراگراف، بخش، کل متن. متن خوب می‌باید ویژگیِ روان و آسان‌یاب بودن را در همهٔ لایه‌ها از کل تا جزء داشته باشد. پاراگراف (بند) لایه‌ای از ساختار متن است که میان جمله در لایهٔ پایین و ساختارهای کلی‌تر متن در لایهٔ بالا قرار دارد.
برای داشتن ویژگیِ روشن و فهمیدنی بودن در لایهٔ واژگان، می‌باید از کلمه‌های درستی استفاده کرد که در ذهن خوانندهٔ آن متن، نزدیک‌ترین معنا را داشته باشد و آشنا باشد. در لایهٔ جمله این ویژگی به‌شکل جمله‌های با ساختار ساده است. منظور به‌جای اینکه چندین مفهوم را در یک جملهٔ تودرتو و پیچیده بگنجاند، هر مفهوم یا گزاره را در یک جملهٔ ساده بیان کند.
پاراگراف‌نویسی به این مهارت می‌پردازد که چگونه کل مطلب را به مفاهیم کوچک‌تر خرد کنیم و هرکدام از آن‌ها را در یک واحد نوشتاری یعنی پاراگراف، چنان بیان کنیم که آن را با بهترین شیوه و منطقی‌ترین، منظم‌ترین، کم‌حجم‌ترین شکل گفته باشیم. این مهارت با ترتیب مفاهیمِ بیان‌شده در جمله‌های پاراگراف و چگونگی بیان آن‌ها کار می‌کند. همچنین به رابطهٔ زنجیرواری می‌پردازد که می‌باید میان پاراگراف‌های یکی پس از دیگری برقرار باشد.
این مهارتی است که به کار هر نویسنده‌ای می‌آید؛ به‌ویژه نویسندگان اینترنتی که باید بلد باشند متن کوتاه و مؤثر بنویسند. یادمان می‌دهد چگونه در یک پاراگراف، ساختاری برپا کنیم که بتوانیم در چند جمله حرفمان را خوب و تمام بزنیم؛ بدون اینکه نه چیزی زیادی باشد نه کم. این توانایی به وبلاگ‌نویسان و نویسندگان شبکه‌های اجتماعی خوب کمک می‌کند. اگر انبانِ واژگانمان پر باشد و بلد باشیم جمله‌های روشن بنویسیم؛ مهارت پاراگراف‌نویسی به ما توانایی دوچندان می‌دهد.
گفتیم که مهارت پاراگراف‌نویسی نوشته را ساختارمند می‌کند. بر اساس آن متن می‌باید طرح داشته باشد. بدین معنی که اول مقدمه‌ای باشد که بگوید موضوع چیست و نظر نویسنده دربارهٔ آن چیست، بعد به شرح موضوع یا ادعای نویسنده بپردازد، در آخر هم اگر لازم است نتیجه را بگوید.
هنگام مطالعهٔ این کتاب خیلی جاها به نظرم می‌رسید که این ساختارها چقدر مانند قوانینی است که دربارهٔ متنِ بهینه‌شده برای سئو می‌گویند. برای نمونه سئو می‌گوید جملهٔ اول از پاراگراف اول برای موتور جستجو مهم است؛ پاراگراف‌نویسی می‌گوید پاراگراف اولِ هر متن برای مقدمه است و جمله‌های اول هر پاراگراف برای معرفی موضوع هر پاراگراف است. سئو می‌گوید پاراگراف آخر متن مهم است؛ پاراگراف‌نویسی می‌گوید پاراگراف آخر و جمله‌های آخر هر پاراگراف برای بیان نتیجه است.
به نظر می‌رسد وقتی خواسته‌اند خواندن و فهمیدن معنای نوشته را به خورد نرم‌افزار بدهند، از ساختار منظم و استاندارد پاراگراف‌نویسی بهره گرفته‌اند که از پیش رایج و آشنا بوده است. متنی که ساختارش بر اساس اصول پاراگراف‌نویسی باشد، بیانش منظم و منطقی است. شکل کلی آن این طور است: اول موضوع را معرفی می‌کند؛ بعد آن را از یک تا چند جور شرح می‌دهد؛ شرح‌ها ترتیب دارند مثلا از مهم‌تر به کم‌اهمیت‌تر؛ در آخر هم نتیجه‌گیری می‌کند. هر پاراگراف بخش‌های مقدمه، بسط، نتیجه‌گیری دارد. کل مطلب هم پاراگرافِ مقدمه، پاراگراف بسط، پاراگراف نتیجه‌گیری دارد. پس ممکن است این‌طور فکر کرده باشند که جاهای مهم متن را بدین شکل برای نرم‌افزار نشانه‌گذاری کنند: پاراگراف اول از کلمهٔ اول تا نقطهٔ جملهٔ اول، پاراگراف آخر از کلمهٔ آخر تا نقطهٔ جملهٔ یکی مانده به آخر... .
اگر این فرض من درست باشد که دور از ذهن هم نیست، متن‌هایی که آن‌ها را بر اساس اصول پاراگراف‌نویسی می‌نویسند، این ویژگی را دارند که علاوه بر اینکه می‌شود آسان‌تر آن‌ها را خواند و فهمید، بهتر هم می‌شود برای سئو بهینه‌شان کرد. به هر حال تا وقتی هوش مصنوعی آن‌قدر پیشرفت نکند که بتواند متن را مانند آدم‌ها بفهمد و در برابر مشکلاتی همچون آشفتگی دستور خط یا متن‌های با ساختار بیانیِ خلاقانه درنماند، نوشتن با اصول پاراگراف‌نویسی مزیت سئوخور کردن متن را هم دارد.
وقتی کتاب را می‌خواندم و فصل‌به‌فصل با شیوهٔ همیشگیِ خودم در اکسل فیش‌نویسی می‌کردم، به نظرم رسید روابط مفاهیمی که آموزش می‌دهد، آنچنان که ذهنم می‌خواهد منظم نیست. پس تصمیم گرفتم دست به کار بشوم و از آن تصویر عینی درست بکنم.
این شد که رفتم سراغ نرم‌افزار MindManager و بعد XMind و عنوان‌ها و زیرعنوان‌های کتاب را در آن به‌شکل نمودار درآوردم. وقتی به نمودار اولیه نگاه کردم متوجه شدم جنبه‌های گوناگون بعضی از یک مفهوم در فصل‌های جداگانه آمده است؛ احتمالا به دلایل آموزشی. پس در ترتیب خودِ کتاب دست بردم و عنوان‌ها را طوری جابه‌جا کردم تا همهٔ جنبه‌های هر مفهوم تا می‌شود در یک جا زیر خودش باشد. چنین اصلاحاتی کردم تا نمودارم این خاصیت را پیدا کند که وقتی کسی به آن نگاه می‌کند، با دیدن مفاهیم مرتبط بتواند دربارهٔ مهارت پاراگراف‌نویسی دید کلی پیدا کند.
توجه کنید این نمودار هرچند کامل است، خلاصهٔ کتاب نیست؛ فهرست دقیقِ مطالب هم نیست. آن را برای آشناشدن با موضوع و برشمردن مفاهیم پاراگراف‌نویسی و مصور کردن روابط آن‌ها ساخته‌ام. با این هدف که بیننده تشویق بشود کتاب را بخواند یا برود دنبالش از هر راهی که دوست دارد این مهارت را یاد بگیرد.
نموداری را که ساخته‌ام به‌شکل فایل تصویری در اختیار خوانندگان می‌گذارم. این فایل برای بزرگ‌کردن مناسب است و روی مرورگر یا پس از دانلود کردن می‌شود آن را به‌خوبی مطالعه کرد. این لینک دانلودش است: «نمودار-مطالب-کتاب-پاراگراف‌نویسی-سید-علی-اصغر-سلطانی-برای-وب». اگر به دردتان خورد دعا کنید کرونا نگیرم!
برای سپاسگزاری از نویسنده و ناشر محترم که چنین کتاب مفیدی را منتشر کرده‌اند، وظیفهٔ خودم می‌دانم کاستی‌هایی که به‌نظرم این کتاب داشت بیان کنم. امیدوارم مفید باشد.
سزاوار و بلکه بر خود لازم می‌دانم از نویسندهٔ محترم سپاسگزاری کنم که مهارت مهم پاراگراف‌نویسی را برای اولین بار از آموزش زبان انگلیسی به نویسندگیِ فارسی آورده‌اند و به‌شکل کتاب آموزشی در اختیار کسانی گذاشتند که نمی‌توانند از منابع انگلیسی استفاده کنند.
لینک دانلود نمودار مطالب کتاب «نگارش دانشگاهی: پاراگراف‌نویسی / سید علی اصغر سلطانی»
لینکدین و توئیتر نویسنده
