برای این که جابجایی و حمل بار انجام شود، نیاز به یک سند و مجوزی داریم تا عمل حمل بار صورت گیرد.
در واقع به این سند یا مجوز،بارنامه گفته می شود که در صورت عدم بارنامه حمل بار غیرقانونی تلقی می شود و مشکلاتی دراین راستا به وجود می آید.
بارنامه سندی حقوقی است که شرکت‌های حمل‌ونقل و باربری هنگام دریافت کالا برای متصدی صادر می‌کنند.
این سند نوعی اوراق بهادار به شمار می‌رود که در آن مشخصات کالا، ارسال‌کننده، دریافت‌کننده، هزینه که شامل میزان بیمه، کمیسیون و صافی، تعداد و وزن کالا قید می‌شود.
این سند برای انواع روش‌های حمل‌ونقل ازجمله حمل‌ونقل جاده‌ای، دریایی، هوایی و... صادر می‌شود.
سندی که از طرف شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود قراردادی بین فرستنده و شرکت حمل بار است و نشان‌دهنده‌ی تحویل کالا به شرکت باربری است که درواقع حکم رسید کالا را دارد.
وقتی بارنامه‌ای صادر می‌شود و به امضای دو طرف می‌رسد، هرگونه ادعایی خلاف موارد ثبت‌شده در آن غیرقابل‌قبول است.زیرا تمام شرایط از قبل مورد تایید فرستنده و شرکت حمل بار قرارگرفته است.
از دیگر موارد اهمیت وجود این سند، این است که در صورت بروز خسارت برای کالای ارسالی، فرستنده می‌تواند با مراجعه به بیمه ادعای خسارت کند. درواقع نوعی پشتوانه برای تضمین سلامت کالای ارسالی است.
با توجه به این که کالاهای مختلف، با وسایل گوناگون حمل می‌شوند، باید از بارنامه های متفاوتی برای حمل آن کالا استفاده شود. این به این معناست که نوع بارنامه بستگی به نوع وسیله مورد استفاده برای حمل دارد.
سند ثبتی که قابلیت معامله دارد و پس از دریافت کالا توسط شرکت‌های کشتیرانی یا حمل‌ونقل دریایی بین فرستنده و شرکت صادر می‌شود. در واقع سند مالکیت کالا تلقی می شود.
بارنامه هوایی یک رسید می باشد و سند مالکیت کالا به شمار نمی رود.معمولاً در ۱۲ نسخه صادر شده که ۳ نسخه اصلی آن ازنظر تجاری مهم بوده و بقیه نسخه های آن برای قسمت های داخلی شرکت هواپیمایی به کار برده می‌شود.
در این نوع بارنامه باید مهر شرکت هواپیمایی و اطلاعات مربوط به تاریخ پرواز و شماره پرواز ثبت شود تا مشخص شود دقیقا چه زمانی کالا به مقصد رسیده است. این سند قابل معامله نیست.
۳ نسخه اصلی در بارنامه هوایی عبارت‌اند از:
سندی غیرقابل معامله است که جهت حمل کالا با کامیون مورداستفاده قرار می‌گیرد. این نوع سند که مخصوص حمل‌کنندگان با کامیون است و حدود مسئولیت‌های متصدیان حمل‌ونقل جاده‌ای را مشخص می‌کند، معمولاً از ۶ الی ۱۴ صفحه و گاهی تا 21 صفحه هم صادر می‌گردد. ۳ نسخه اصلی این بارنامه به امضا صادر کننده، حمل کننده و گیرنده کالا می رسد و بقیه نسخه های آن در گمرک های ورودی و خروجی کشورهای بین راه مورد استفاده قرار می گیرد.
سندی غیر قابل معامله و انتقال است که توسط شرکت‌های راه‌آهن در ایستگاه‌های بارگیری آنان صادر می‌شود و شرکت راه‌آهن طی این سند اعلام می‌کند که کالای مندرج در ماهنامه را تحویل گرفته و متقبل می‌شود که آن را در مقصد صحیح و سالم همانطور تحویل بدهد.
هنگامی که یک شخصی یا شرکت حمل‌ونقل برای انتقال کالاهای ارسالی خود، کشتی اجاره کند، نوع سندی که برای حمل کالا صادر می‌شود چارتر نام دارد. به عبارت دیگر بارنامه چارتر بارنامه ای دربست است. چون کشتی از لحظه حمل بار تا رسیدن به مقصد در اختیار کامل آن شخص یا شرکت قرار می گیرد.
البته بر اساس مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی، بانک‌ها در صورتی بارنامه چارتر یا دربست را می‌پذیرند که این امر به صراحت در شرایط اعتبار مجاز شده باشد.
هنگامی که برای انتقال کالا از مبدأ به مقصد از حداقل دو وسیله حمل و نقل استفاده شود، شرکت حمل‌ونقل موظف است تا تمام امور مربوط به باربری بین دو مقصد را با انواع روش‌های حمل‌ونقل انجام دهد.
به‌این ترتیب سند صادره، بارنامه سراسری نام دارد و سندی قابل معامله است.
اتحادیه بین‌المللی کارگزاران بار این بارنامه را که سندی قابل معامله و دال بر تحویل کالا و حمل آن با استفاده از وسایل مختلف حمل بار از مبدأ تا مقصد تعیین شده است، توسط کارگزاران فياتا صادر کرده است.
این بارنامه تنها سندی است که به دلیل تطبیق شرایط آن با مقررات متحدالشکل اسناد حمل ترکیبی اتاق بازرگانی بین‌المللی مورد تایید این اتاق قرار گرفته است و حاوی آرم سازمان فیاتا و اتاق بازرگانی بین‌المللی است.
بارنامه فیاتا می‌تواند با شرایط خاصی به صورت بارنامه دریایی نیز صادر شود.
این شرایط شامل اطلاعات اضافی در مورد بندر بارگیری، بندر تخلیه و وسیله حمل دریایی است که در بارنامه باید قید شود.
در فیاتا مواردی به‌عنوان مفاد و شرایط ذکرشده است که متصدی حمل و نقل (که به آن فورواردر هم گفته می شود)در قبال آن‌ها مسئولیت دارد. ازجمله:
در صدور این اسناد بر اساس ضوابط و مقررات علاوه بر صادرکنندگان آن، فرستندگان، گیرندگان و رانندگان نیز بایستی از مقررات تبعیت کنند. برخی از این مقررات به شرح زیر هست:
همانطور که می‌دانید درصورتی که کالا از طریق جاده حمل گردد ممکن است از یک یا چند کشور بین راه عبور نماید تا به کشور مقصد برسد و در گمرک مقصد، کالا را تخلیه نماید.
کشورهای بین راه جهت اطمینان از این که کامیون حامل کالا مقداری از کالا را داخل کشور آن‌ها تخلیه ننموده و یا دارای کالای ممنوعه نیست، اقدام به بازرسی کامیون‌های ورودی نموده و پس از کنترل مدارک مربوطه و ذکر مقدار کالا، به کامیون مربوطه اجازه ترانزیت از خاک کشور خود را می‌دهند.
این شیوه عمل باعث تأخیر دررسیدن کالا به مقصد نهایی و معطلی بیش‌ازاندازه در گمرک های ورودی و خروجی کشورها می‌شود.
برای رفع این مشکل، مقرراتی جهت ایجاد تسهیلات در رابطه با تشریفات گمرکی کامیون‌های حامل کالا که جاده‌های بین‌المللی تردد نموده و از گمرک های مرزی کشورهای بین راه عبور می‌کردند، به وجود آمد.
بر طبق مفاد این مقررات، مؤسسات حمل‌ونقل بین‌المللی با خرید دفترچه کارنِه تیر(دراین دفتر شرایط و استانداردهایی طبق کنوانسیون تیر ثبت شده است) برای هر سفر، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی محموله کامیون را تضمین می‌کنند.
این ضمانت توسط شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی به اتاق بازرگانی مبدأ سپرده می‌شود و در مقابل، اتاق بازرگانی محل با در اختیار داشتن دفترچه کارنه تیر ضامن عبور ترانزیت کامیون مربوطه تا گمرک نهائی می‌گردد.
