جایگاه فرش ماشینی ایران در دنیا

فرش ماشینی یکی از مهمترین و قدرتمند ترین بخش های صنعت نساجی ایران است که به ویژه در چند سال گذشته توانسته فاصله خود با سایر بخش های صنعت نساجی زیاد تر کرده وخود را در رتبه اول کالای صادراتی نساجی قراردهد. طبق آمارهای موجود صادرات نزدیک به 400 میلیون دلار فرش ماشینی در سال ایران را بعد از کشورهای چین، ترکیه، هند و بلژیک در رده پنجم بزرگترین صادرکنندگان فرش ماشینی در جهان قرار داده است. اما اینکه آیا رتبه پنچم در صادرات فرش ماشینی در جهان برای صنعت فرش ماشینی ما خوب است یا نه؟!

و اینکه چقدر بیانگر جایگاه واقعی ما در بین بزرگان این صنعت است را می توان با نگاهی دقیق تر و موشکافانه تر به این آمارها آنالیز نمود. در این میان فرش کاشان و قالی کاشان جزء ارزشمندترین تولیدات در زمینه فرش در بازارهای جهانی است که در سطح جهانی جایگاه ویژه ایی را به خود اختصاص داده است.

بازارای داخلی

نکته ای که در ابتدا باید به آن توجه داشت بازارهای داخلی این پنج کشور است. در سالهای اخیر در رشد مصرف کفپوشهای غیر نساجی به عنوان کفپوش های اصلی در محل های مسکونی، اداری، تجاری و ... از سمت کفپوشهای نسجی به سمت کفپوشهای غیر نسجی مانند انواع پارکت لمینیت و سنگ و سرامیک سوق پیدا کرده است و کفپوشهای نسجی به عنوان کفپوش دوم به کار میرود. در کشورهایی نظیر بلژیک و ترکیه و چین که خود از تولیدکنندگان مهم کفپوشهایی مانند پارکت و لمینیت هستند مسلما بازار داخلی پر رقابت گزینه های متعددی را در اختیار مشتری قرار می دهد که فرش ماشینی تنها یکی از آنهاست. بنابراین تولیدکنندگان فرش ماشینی در این کشورها به بازارهای صادراتی نگاه جدی تری دارند و یا حداقل به اندازه بازار داخلی برای آنها مهم است.

در ایران اما این موضوع چندان تاثیر نداشته است و به دلیل وجود فرهنگ استفاده از فرش دستباف و ماشینی و علاقه مردم به فرش و کمتر رایج بودن استفاده از مبلمان در زندگی روزانه هنوز بازار داخلی به شکل جدی بر بازار صادارتی سایه انداخته است و بسیاری از شرکت ها هنوز هم صادرات را به عنوان یک گزینه جدی ترقی و پیشرفت روی میز قرار نداده اند. به همین دلیل طبق آمارها تنها 30 درصد فرش ماشینی تولیدی در ایران صادر می شود در حالی که در ترکیه 83 درصد تولید فرش ماشینی صادر می شود.

ترکیه الگوی موفق در فرش ماشینی

کشور ترکیه که امروزه مهمترین تولید کننده و صادرکننده فرش ماشینی دنیا به شمار میرود در سال گذشته در دو بخش ماشینی و دستباف صادراتی بالغ بر 2 میلیارد و 400 میلیون دلار داشته است. حدود 90 درصد صادرات فرش ترکیه در بخش ماشینی و تنها 10 درصد آن دستباف است. در ترکیه سالانه بالغ بر 200 میلیون متر مربع فرش ماشینی تولید می شود. رشد مداوم تولید و صادرات فرش ماشینی در ترکیه سال های سال ادامه داشته است و سال گذشته نیز رشد 7 درصدی را ثبت نمود.

صادرات ترکیه به تفکیک به این مناطق انجام می شود : 24 درصد اتحادیه اروپا، 29 درصد کشورهای خاورمیانه، 16 درصد به قاره آفریقا، 13 درصد به ایالات متحده آمریکا، 11 درصد به کشورهای آسیایی و 7 درصد به استرالیا.

ترکیه در صادرات فرش دستباف علیرغم سبقه تاریخی در بافت دستبافته ها هنوز نتوانسته با بازیگران اصلی این بازار نظیر ایران، چین، هند، نپال ، پاکستان و ... وارد رقابت جدی شود و تجارت این کالا هنوز در دست تجار ایرانی ، چینی و پاکستانی است. کارشناسان کمبود نیروی کار ارزان در ترکیه را علت این امر می دانند. با این حال دولت ترکیه در سال های اخیر با اختصاص سبدهای حمایتی از بافندگان فرش دستباف و صنایع دستی صادراتی قدم هایی ار در این بخش برداشته است.

بزرگترین وارد کنندگان فرش در جهان

در سال گذشته پنج وارد کننده بزرگ فرش در جهان به ترتیب کشورهای آمریکا، انگلستان، برزیل، آلمان و کانادا بوده اند که به تنهایی نزدیک به 45 درصد کل تجارت فرش در جهان را به خود اختصاص دادند. طبق پیش بینی ها تجارت کفپوشها در جهان تا سال 2018 میلادی هرساله با 5 درصد رشد مواجه خواهد بود که موجب می شود بازار بین المللی فرش در جهان نیز همچنان پر رونق باقی بماند.

تقاضا برای انواع کفپوشها تا سال 2018 میلادی به بالغ بر 19 میلیارد متر مربع و از نظر ارزش به رکورد 330 میلیارد دلار خواهد رسید. نکته جالب اینکه سهم بخش خانگی و مسکونی 55 درصد و سهم کفپوشهایی که در بخش غیر مسکونی مانند تجاری و اداری مصرف میشوند 35 درصد خواهد بود. در سال 2016میزان تقاضا برای انواع فرش و کفپوش 18.6 میلیارد متر مربع و از نظر ارزشی 270 میلیارد دلار خواهد بود. آما آینده بازار در چه مناطقی روشن تر است؟ آمارها نشان دهنده این است که کشورهای منطقه آسیا پاسیفیک دارای بیشترین رشد در بازار فرش و کفپوش دنیا هستند و پس از آن بازار آمریکای شمالی به دلیل تحولاتی که در بخش مسکن در آمریکا رخ خواهدداد بازار های برتر جهان از نظر رشد تقاضا خواهند بود. همچنین کشورهای توسعه یافته مثل اروپای غربی ، ژاپن و استرالیا رشد تقاضا برای کفپوش و فرش حداقلی خواهد بود.

تفاوت در بازارهای صادراتی

نکته ای که باید در بررسی جایگاه فرش ماشینی ایران به آن توجه کرد لیست کشورهای مقصد صادراتی ایران است که جای بحث دارد. اگر نگاهی به 5 مقصد اصلی فرش ماشینی ایران بیندازیم نام کشورهایی مانند افغانستان، عراق ، ترکمنستان ، پاکستان و قطر وجود دارد. این کشورها که حدود 50 درصد صادرات فرش ماشینی ایران را به خود اختصاص می دهند عمدتا کشورهایی جنگ زده و یا با توان خرید پایینی هستند و فرش های صادر شده به آنها مسلما با نیاز معمول بازارهای جهانی تفاوت هایی دارد. همچنین بازارهایی مانند عراق و افغانستان بازارهایی با ریسک تجارت بالا هستند که ایران از حسن همجواری با آنها استفاده می کند و توانسته بازاراین کشورها را تحت تاثیر قرار دهد.

تفاوت در محصولات: قیاس مع الفارق

اما واقعا ما چه می بافیم و بافته های خود را چطور با رقبا مقایسه می کنیم؟

برخی کارشناسان از فرش ماشینی ایران به عنوان با کیفیت ترین فرش ماشینی جهان یاد می کنند و ملاک آنها تراکم بالا و سنگینی فرش است! آیا واقعا تراکم بالا و فرش های گران قیمت ملاکی بر برتری ماست؟

آیا تولید کنندگان ترکیه ای توان خرید و نصب ماشین آلات بافندگی شانه 1000 یا تهیه نخ مناسب بافت آنرا ندارند؟ آیا بلژیک نمی تواند فرش های سنگین تولید کند؟ آیا این نوع فرش تکنولوژی منحصر به فردی دارد که تنها در اختیار ایرانیان است ؟ جواب به ابن سوالها ما را به این نقطه خواهد رساند که اساسا نیاز مشتری است که جهت گیری سرمایه گذاری های جدید شرکت ها را تعیین می کند و نمی توان گفت فقط ما فرش های با کیفیت تولید می کنیم. در حال حاضر ماشین آلات تولید کفپوش های تافتینگ در آمریکا، اروپا و چین به دلیل مصرف بسیار بالای فرش های تافتینگ در رتبه اول قرار دارند در حالی که در ایران این ماشین آلات نسبت به ماشین آلات بافندگی فیس تو فیس بسیار محدود تر است. نمونه دیگری از این موضوع را می توان در ماشین آلات بافت آکسمینستر جستجو کرد. در حالی که این نوع بافت در کشور ما کمتر شناخته می شود اما در چین به دلیل تمرکز بالای شرکتهای چینی در بازار کفپوشهای با متراژ بسیار بالا این نوع بافت با ویژگی های منحصر به فرد آن از اهمیت خاصی برخوردار است.

بنابراین آنچه باید از رقیبان خود یاد بگیریم اینکه آرایش ماشین آلات در طرح های سرمایه گذاری جدید باید دقیقا و کاملا با نیازهای بازارهای صادراتی ما همخوان باشد و چه بسا نصب یک ماشین شانه 500 و یا تولید یک فرش سبک و ارزان به دلیل همخوانی با نیاز بازار سودآوری بسیار بیشتری برای ما داشته باشد تا هزینه ای هنگفت برای یک ماشین شانه 1000.

نوآوری و ارائه محصولات جدید

درجهان اقتصادی امروزه بیشتر سازمانها در جستجو برای یافتن عوامل ایجاد مزیت رقابتی هستند . فرآیند توسعه محصول جدید برای انواع مختلف سازمانهای تولیدی/خدماتی اکنون مزیت رقابتی محسوب می شود . توسعه محصولات جدید به سازمانها کمک خواهد کرد تا موقعیت رقابتی و انحصاری خود را در بازار رقابت حفظ نمایند. طبق آمارها حداقل 30 درصد سود آوری شرکت های به ارائه محصولات جدید بستگی دارد.

تولید فرش ماشینی هم می تواند با نوآوری و تولید محصولات جدید همراه باشد. شاید خلاقیت در طرح و طراحی نقشه فرش اولین موضوعی باشد که در این زمینه به ذهن خطور می کند اما می توان این موضوع را به بخشهای مختلف تسری داد. تنوع و خلاقیت در سایز بافت فرش، خلاقیت در استفاده از الیاف جدید، اضافه کردن قابلیت های منحصر به فرد به فرش، توسعه فرش های هوشمند، فرش های نورانی و ترکیبی با لامپهای ال ای دی، استفاده از چاپ دیجیتال در فرش، تولید فرش با کاربردهای خاص برای کودکان – افراد سالمند و مدارس و ... همه و همه از نمونه هایی هستند که امروزه در صنعت فرش جهان به ـنها توجه می شود و قطعا شرکت هایی که بتوانند در بازارهای داخلی و خارجی محصولاتی جدید را به بازار عرضه کنند برتری های زیادی نسبت به رقبا خواهند داشت. در این بین قطعا مزیت با شرکت هایی است که واحدهای تحقیق و توسعه فعالی دارند و اهمیت این موضوع را درک کرده اند.

حضور بین المللی و بازاریابی خارجی

همانطور که اشاره شد حضور ایران در بازارهای بین المللی به معنای واقعی کلمه کمرنگ است. در حال حاضر بخش زیادی از صادرات فرش ماشینی ایران مدیون همسایگان جنگ زده ای است که نمی توانند برای فرش های ماشینی با کیفیت ایرانی پول خوبی بدهند و عموما بازارهایی بادآورده برای ما هستند. هرچند جنگ و عدم وجود تولید فرش برای آنها مصیبت و برای صادرکنندگان ما موهبت است اما این آمار صادراتی نمی تواند شاخصی برای عملکرد شرکت های ایرانی در بازاریابی و فروش فرش ماشینی در جهان باشد. یکی از روش هایی که تمام کشورها برای رشد و ارتقاء فروش و صادرات و یا به عبارت بهتر ورود به بازارهای جدید از آن استفاده می کنند حضور در نمایشگاه های بین المللی به عنوان یک ابزاربازاریابی حرفه ای است که خوشبختانه در ایران نیز هر ساله رونق بیشتری پیدا می کند.

معمولا کشورهای مطرح در صادرات تلاش می کنند تا شرکت های تولید کننده را به کشف بازارهای جدید ترغیب کنند چرا که همواره ورود به بازارهای جدید بسیار زمان بر و نیازمند هزینه های گزافی است که شرکت های متوسط و کوچک قادر به پرداخت آنها نیستند. این هزینه ها به نسبت اهمیت بازار توسط دولت ها بازپرداخت می شود.مثلا اگر فرش کشور ترکیه هنوز در برزیل به میزان کافی صادر نمی شود و این کشور جزو مقاصد هدف صادراتی باشد دولت حضور در نمایشگاه های مرتبط را تا 75 درصد مشمول یارانه های حمایتی میکند و این رویه تا 2 یا سه سال ادامه می یابد و پس از آن حمایت ها برای کشور هدف بعدی مورد محاسبه قرار می گیرد . به این ترتیب شرکت هایی که توانسته اند با استفاده از حمایت های دولتی از طریق یافتن شریک تجاری، نماینده فروش، افتتاح فروشگاه و ...وارد بازار شده اند به کار خود ادامه داده و کلید طلایی ورود به این بازار جدید می شوند. این روشی است که اغلب کشورهای در حال توسعه مانند هند، چین، ترکیه و... از آن استفاده می نمایند. در مواردی حتی 50 درصد کرایه افتتاح فروشگاه در کشورهای هدف تحت پوشش قرار می گیرد.

شرایط کشور ما در این زمینه مشخص است و علیرغم نبود انگیزه های اینچنینی هر ساله بر تعداد شرکت های ایرانی در نمایشگاه های پیشرو فرش و کفپوش جهان بیشتر می شود. هرچند کیفیت و کمیت حضور ایران نسبت به رقبا هم قابل بحث است.