زخم بستر در سالمندان یکی از مشکلات شایع و دردناکی است که اغلب در اثر بیتحرکی طولانیمدت و فشار مداوم بر روی پوست و بافتهای زیرین ایجاد میشود. این عارضه بهویژه در افرادی که برای مدت طولانی در تخت بستری هستند یا توانایی حرکت کمتری دارند، بروز پیدا میکند. آشنایی با علل، علائم و روشهای پیشگیری و درمان زخم بستر در سالمندان میتواند کیفیت زندگی این عزیزان را به میزان زیادی ارتقا دهد.
زخم بستر در افراد سالمند معمولاً زمانی رخ میدهد که فشار مداوم روی نقاط خاصی از بدن باعث اختلال در جریان خون و در نهایت مرگ سلولهای پوستی میشود. شایعترین علت این مشکل، بیحرکتی است. سالمندانی که به دلیل بیماریهایی مانند سکته مغزی، شکستگی استخوان، آلزایمر یا ضعف شدید جسمانی توان حرکت کافی ندارند، بیشتر در معرض این عارضه هستند.
علاوه بر فشار، عوامل دیگری نیز در ایجاد زخم بستر نقش دارند:
اصطکاک و کشش پوست در اثر جابهجایی روی تخت یا ویلچر
رطوبت زیاد به دلیل تعریق یا بیاختیاری ادرار و مدفوع
سوء تغذیه و کمبود پروتئین و ویتامینها که موجب ضعف سیستم ایمنی و کاهش توان ترمیم بافتها میشود
بیماریهای زمینهای مانند دیابت و مشکلات قلبی که گردش خون را مختل میکنند
نکته: در کلینیک زخم تهران هم دیابت هم زخم بستر با سریع ترین بازدهی درمان می شوند. woundi.com/wound-treatment
شناخت علائم اولیه زخم بستر در سالمندان کمک میکند تا درمان سریعتر آغاز شود و از پیشرفت زخم جلوگیری گردد. این علائم معمولاً در چهار مرحله ظاهر میشوند:
مرحله اول: قرمزی پوست در نقاط تحت فشار که با تغییر وضعیت بدن نیز برطرف نمیشود.
مرحله دوم: ایجاد تاول یا زخم سطحی روی پوست.
مرحله سوم: نفوذ زخم به لایههای عمیقتر پوست و تشکیل حفره.
مرحله چهارم: آسیب جدی به عضلات و حتی استخوان همراه با عفونت شدید.
بهترین زمان برای اقدام به درمان، مراحل اولیه است زیرا در مراحل پیشرفته، روند ترمیم طولانیتر و پرهزینهتر خواهد بود.
زخم بستر در سالمندان اغلب در قسمتهایی از بدن ایجاد میشود که بیشتر تحت فشار قرار دارند. این نواحی شامل:
پشت سر و گوشها
شانهها و کتفها
استخوان دنبالچه و باسن
پشت زانوها و پاشنه پاها
نواحی کناری لگن
توجه و معاینه روزانه این نقاط میتواند به تشخیص سریعتر زخمها کمک کند.
پیشگیری از زخم بستر در افراد سالمند بسیار آسانتر و کمهزینهتر از درمان آن است. با رعایت چند نکته ساده میتوان تا حد زیادی از بروز این عارضه جلوگیری کرد:
تغییر وضعیت بدن: حداقل هر دو ساعت یکبار وضعیت سالمند در تخت تغییر داده شود.
استفاده از تشکهای ضد زخم بستر: این تشکها فشار را در سطح بدن توزیع کرده و مانع آسیب به پوست میشوند.
حفظ بهداشت پوست: تمیز نگه داشتن بدن و خشک کردن نواحی مرطوب اهمیت زیادی دارد.
تغذیه مناسب: مصرف پروتئین، ویتامین C، روی و مایعات کافی به ترمیم بافتها کمک میکند.
فعالیت بدنی سبک: در صورت امکان، انجام حرکات کششی یا کمک به نشستن روی ویلچر میتواند جریان خون را بهبود بخشد.
درمان زخم بستر در سالمندان بسته به مرحله پیشرفت زخم متفاوت است. در مراحل اولیه، مراقبتهای ساده خانگی میتواند موثر باشد، اما در مراحل پیشرفته نیاز به مداخلات پزشکی وجود دارد.
تمیز نگه داشتن زخم: شستوشوی ملایم با سرم نمکی و خشک کردن دقیق پوست.
پانسمان مناسب: استفاده از پانسمانهای مرطوب یا پانسمانهای ویژه زخم بستر که از خشک شدن و عفونت جلوگیری میکنند.
دارو و پماد: پزشک ممکن است پمادهای آنتیبیوتیکی یا ترمیمکننده تجویز کند.
برداشتن بافت مرده (دبریدمان): در مراحل پیشرفته، پزشک بافتهای آسیبدیده را برمیدارد تا زخم سریعتر ترمیم شود.
درمانهای پیشرفته: در برخی موارد از وکیوم تراپی، لیزر یا پیوند پوست استفاده میشود.
زخم بستر در سالمندان تنها یک مشکل جسمی نیست، بلکه میتواند بر روحیه و کیفیت زندگی آنها نیز تأثیر بگذارد. درد، محدودیت حرکتی و وابستگی به دیگران ممکن است احساس افسردگی یا ناامیدی ایجاد کند. بنابراین توجه به نیازهای روحی سالمندان در کنار درمان فیزیکی بسیار اهمیت دارد. همراهی خانواده، گفتوگو و ایجاد فضای آرام میتواند روند بهبود را تسریع کند.
مراقبت از سالمندی که دچار زخم بستر شده است نیازمند همکاری نزدیک خانواده و پرستاران است. آموزش پرستار خانگی در مورد تغییر وضعیت بدن، پانسمان صحیح، تغذیه و پیشگیری از عفونت میتواند نقش حیاتی در بهبود زخم ایفا کند. خانواده نیز با حمایت عاطفی و حضور فعال در مراقبت روزانه، استرس سالمند را کاهش میدهند.
