اگر تاکنون بر روی محصولات غذایی یا دارویی که خریداری کرده‌اید نگاهی انداخته باشید، شاید واژه‌ی سوربیتول به چشم شما آشنا باشد. اما سوربیتول چیست؟
در واقع می‌توان سوربیتول را به عنوان یک شیرین‌کننده در دارو‌ها و مواد غذایی نام برد. اما این شیرین کننده تفاوت‌هایی در خواص شیمایی و فیزیکی با آن نوع از شیرین کننده‌هایی که در ذهن دارید، دارد. با ما همراه باشید تا به بررسی این ماده بپردازیم.
در واقع سوربیتول یک قند ۶ الکله است که آن را از میوه‌های گیاه سوربوز اوکوپاریا بدست می‌آوردند. قدمت تولید این ماده به زمان جنگ جهانی دوم برگشته و به این علت در آن زمان اهمیت پیدا کرد که هگزانیترات مانیتول به عنوان چاشنی برای فولمینات جیوه لازم بود.
برای تولید گلوکز از مانیتول استفاده کرده و به عنوان محصول ثانویه مقدار زیادی سوربیتول حاصل می‌شود که تا آن زمان استفاده از آن محدود بود. اما خوشبختانه امروزه این ماده را به دو صورت محلول و متبلور به کار می‌برند.
سوربیتول با فرمول مولکولی C۶H۱۴O۶ و جرم مولی ۱۸۲,۱۷ گرم بر مول می‌باشد. نقطه‌ی ذوب و جوش آن به ترتیب برابر ۹۵ و ۲۹۶ درجه‌ی سلیسیوس است. چگالی آن ۱.۴۸۹ گرم بر سانتی‌متر مکعب بوده و فرمول باز آن به فرم زیر است:
CH۲OH-HCOH-HCOH-HCOH-HCOH-CH۲OH
در واقع سوربیتول یک قند الکلی (Sugar alcohol) است که همان‌طور که در شکل بالا نیز نمایش داده شد، دارای ۶ الکل با ۶ گروه هیدروکسیل می‌باشد. این قند الکلی جاذب رطوبت بوده و به آهستگی در بدن انسان متابولیزه می‌شود.
در خصوص مزه‌ی آن باید گفت که میزان شیرینی سوربیتول بین ۵۰ تا ۶۰ درجه بوده و نسبت به شیرینی ساکارز ۱۰۰ درجه کمتر است.
شربت سوربیتول در برابر حرارت‌های بالا مقاوم بوده و کریستالیزه نمی‌شود. دمای ویسکوزیته‌ی شربت آن در غلظت ۷۰ درصدی ماده‌ی خشک برابر ۱۸۰MPa.s بوده که در شربت‌های فاقد کریستال حداکثر ویسکوزیته‌ی آن به ۲۲۰MPa.s می‌رسد. در حالت پودری نیز دارای فعالیت آبی نسبتا کمی است.
مایع شربتی آن زلال، کمرنگ با مزه‌ی شیرین و فاقد بو و طعم خاصی می‌باشد. ضریب شکست آن در دمای ۲۰ درجه‌ی سلسیوس بین ۴۵۵,۱ تا ۴۶۵.۱ است.
این ماده سمی نبوده و خاصیت اشتعال زایی ندارد.
سوربیتول را به وسیله‌ی احیای الکتروشیمیایی تهیه می‌کنند اما برای ساخت توده‌ی سوربیتول، آن را از طریق هیدروژناسیون کاتالیکی گلوکز می‌سازند.
سوربیتول به صورت تجاری از احیای گلوکز حاصل شده و از آنجایی که در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، از طریق کاهش گلوکز و جابجایی بین گروه کربوکسیل و آلدهید، درصد بالایی از آن در بدن هضم و جذب شده و مابقی دفع می‌شود.
سوربیتول به صورت طبیعی در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد.
با توجه به ماهیت این ماده، به عنوان شیرین کننده‌ی مناسبی برای تولید محصولات غذایی با قند کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از همین رو استفاده از آن در صنایع شکلات سازی آن هم از نوع تخته‌ای که مصرف دارویی دارند، بسیار مهم است.
در ادامه به توضیح کاربرد آن در داروسازی، پزشکی و موادغذایی خواهیم پرداخت:
سوربیتول در سوسپانسیون‌ها، امولوسیون‌ها و کرم‌ها اثر تثبیتی داشته و جذب و از دست دادن آب را کنترل می‌کند. از آنجایی که این ماده خاصیت فاسد نشدنی دارد، در تولید شربت‌ها از آن استفاده می‌شود و با توجه به خاصیت شکل پذیری، در تولید کپسول‌های ژلاتینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای تولید قرص سوربیتول می‌توانند پودر آن را فشرده کرده و این قرص می‌تواند به سرعت در آب حل شود. از آنجایی که این ماده به سرعت رطوبت را جذب می کند، در نتیجه باید قرص‌های آن را در شرایط نسبتا خشک نگهداری کنند.
از جمله کاربردهای معروف دارویی سوربیتول می‌توان به کارگیری آن‌ها در خمیردندان و روغن‌های مو و پوست را نام برد.
در خصوص خاصیت جذب رطوبت نیز، سوربیتول نقش مناسبی در خمیردندان و روغن‌های مو و پوست ایفا می‌کند. برای تولید خمیردندان‌ها نیز می‌توان خاصیت فاسد نشدن و طعم دهنده‌ی شیرین آن را نام برد. سوربیتول بیشتر در روغن‌های مو و اکثر مواد چرب به کار برده می‌شود. با توجه به خاصیت پایدارکنندگی آن نیز، بیشتر در امولوسیون‌ها و سوسپانسیون‌ها کاربرد دارد.
بعد از مصرف مواد قندی، مقدار گلوکز و گالاکتوزی که از طریق دهان وارد بدن می‌شود، باعث افزایش قند خون می‌گردند. سپس انسولین تولید شده و در ابتدا، مونوساکارید‌ها در کبد مورد سوخت و ساز قرار گرفته و به طور مستقیم به حالت انسولین آزاد یا گلوکز اثر ندارند.
در خصوص توصیه‌های پزشکی نیز باید گفت که مصرف قندهایی نظیر گلوکز، گالاکتوز، لاکتوز، مالتوز، شیرین کننده‌های فاسد ناپذیر و سوربیتول نسبت به ساکارز، منع استفاده برای افراد دیابتی دارند.
تشکیل اسیدلاکتیک حاصل از این ماده به طور قابل توجهی کمتر بوده و باعث کاهش فوق العاده‌ی PH مینای دندان می‌گردد. در نتیجه مقدار آن پایین تر از حد بحرانی برای پوسیدگی می‌باشد.
با توجه به خواص ذاتی و خواص پزشکی این ماده که در بالا ذکر شد، مسلما کاربرد اصلی این ماده برای تولید مواد غذایی کم قند برای افراد دیابتی می‌باشد.
از جمله مواد غذایی حاصل از این ماده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. کیک و کلوچه
۲. شکلات‌های رژیمی بدون قند
۳. نبات‌های سخت یا قندهای سخت
۴. آدامس‌های کم شیرین
البته سوربیتول در کاربردهای دیگری غیر از مواد غذایی نیز کاربرد دارد که از جمله‌ی آن‌ها با توجه به خواص آن می‌توان به کاربرد در تنباکو و کاغذ اشاره کرد.
یا از جمله کاربردهایی که علاوه بر موارد بالا ذکر شد، می‌توان به تفکیک یون‌های فلزی اشاره کرد. یا در موارد دیگر به علت گالوانیزاسیون در سیاه قلم آلومینیوم کاربرد دارد.
در خصوص بسته بندی این ماده نیز باید گفت که در بسته بندی‌های ۳۰۰ کیلوگرمی عرضه می‌شود و با توجه به خاصیت جذب رطوبت بالا، باید در انبارهای خشک و دارای تهویه مناسب نگهداری گردد.
