گزارش تحلیل شاخص IDI 2024 ایران و مقایسه با خاورمیانه و جهان

1. متدولوژی محاسبه شاخص توسعه IDI (2024)

شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IDI) توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) برای اندازه‌گیری میزان دسترسی و توسعه ارتباطات دیجیتال و فناوری اطلاعات در کشورهای مختلف جهان به‌کار گرفته می‌شود. IDI یک شاخص ترکیبی است که از دو بخش اصلی تشکیل شده است: اتصال جهانی و اتصال معنادار. این شاخص به‌منظور ارزیابی وضعیت دیجیتال در کشورهای مختلف و مقایسه بین‌المللی طراحی شده است.

1.الف) ساختار و شاخص‌های IDI

شاخص IDI به دو ستون اصلی تقسیم می‌شود که شامل معیارهای متنوعی برای ارزیابی زیرساخت‌ها و استفاده مؤثر از ICT است:

1.الف.1. اتصال جهانی (Universal Connectivity): این ستون به ارزیابی میزان دسترسی افراد و خانوارها به اینترنت و فناوری‌های ارتباطی پرداخته و شاخص‌هایی مانند پوشش شبکه‌های 3G و 4G و نفوذ اینترنت همراه را شامل می‌شود. شاخص‌های اصلی این ستون عبارتند از:

• درصد استفاده‌کنندگان اینترنت: نسبت افراد متصل به اینترنت در یک کشور.
• دسترسی خانوارها به اینترنت: درصد خانوارهایی که به اینترنت متصل هستند.
• اشتراک‌های پهنای باند موبایل به ازای هر 100 نفر: تعداد اشتراک‌های پهنای باند موبایل در کشور.

1.الف.2. اتصال معنادار (Meaningful Connectivity): این ستون به معیارهایی مربوط می‌شود که کیفیت و تأثیر استفاده از فناوری‌های ارتباطی را اندازه‌گیری می‌کند. این معیارها شامل زیرساخت، قابلیت پرداخت، و دسترسی به دستگاه‌های دیجیتال است. شاخص‌های اصلی این ستون عبارتند از:

• قابلیت پرداخت اینترنت (Affordability): هزینه‌های خدمات اینترنت به‌عنوان درصدی از درآمد سرانه.
• پهنای باند ثابت و موبایل: میزان ترافیک اینترنت استفاده شده توسط کاربران به ازای هر اشتراک.
• پوشش شبکه‌های 3G و 4G: درصد پوشش شبکه‌های موبایل که توانایی اتصال به اینترنت با سرعت بالا را فراهم می‌کنند.

1.ب) نحوه محاسبه امتیاز

1. جمع‌آوری داده‌ها: داده‌های مربوط به هر یک از شاخص‌های IDI از سازمان‌های ملی و بین‌المللی گردآوری می‌شود. این داده‌ها از منابع رسمی مانند آمارهای دولتی، گزارش‌های اپراتورهای مخابراتی و سایر منابع معتبر استخراج می‌شوند.
2. نرمال‌سازی داده‌ها: به‌منظور مقایسه‌پذیری داده‌ها بین کشورها، مقادیر خام هر شاخص به مقادیر نرمال‌شده بین 0 تا 100 تبدیل می‌شوند. این نرمال‌سازی از طریق تعیین سقف و کف برای هر شاخص و محاسبه امتیاز کشورها نسبت به این حداقل و حداکثرها انجام می‌شود.
3. وزن‌دهی و تجمیع: شاخص‌ها پس از نرمال‌سازی با توجه به اهمیت هر یک وزن‌دهی می‌شوند و امتیاز نهایی کشور در هر یک از دو ستون (اتصال جهانی و اتصال معنادار) محاسبه می‌شود. سپس امتیاز کل شاخص IDI به‌صورت میانگین وزنی از دو ستون محاسبه می‌شود.
4. ارائه نتایج: پس از محاسبه امتیازات، کشورها بر اساس امتیاز کلی خود در شاخص IDI رتبه‌بندی می‌شوند. هر کشور همچنین می‌تواند عملکرد خود را نسبت به میانگین‌های جهانی و منطقه‌ای مقایسه کند.

2. مثال عددی جمع‌آوری داده‌های شاخص‌های اتصال جهانی و اتصال معنادار

فرض کنید داده‌های زیر برای ایران در سال 2024 موجود است:

2.الف) اتصال جهانی:

• درصد استفاده‌کنندگان اینترنت: 80%
• دسترسی خانوارها به اینترنت: 75%
• اشتراک‌های پهنای باند موبایل به ازای هر 100 نفر: 95%
• پوشش شبکه‌های نسل سوم : 98%
• پوشش شبکه‌های نسل چهارم : 85%

2.ب) اتصال معنادار:

• قابلیت پرداخت اینترنت: 3% از درآمد سرانه
• پهنای باند موبایل: 100 گیگابایت ترافیک به ازای هر اشتراک
• پهنای باند ثابت: 1500 گیگابایت ترافیک به ازای هر اشتراک
• مالکیت تلفن همراه: 90%

2.پ) نرمال‌سازی داده‌ها

داده‌ها باید به مقادیر نرمال‌شده بین 0 تا 100 تبدیل شوند. برای این کار از حداقل‌ها و حداکثرهای تعیین‌شده توسط ITU استفاده می‌کنیم.

2.ت) اتصال جهانی:

• درصد استفاده‌کنندگان اینترنت: اگر هدف نهایی 95% باشد، مقدار نرمال‌شده برای ایران:

• دسترسی خانوارها به اینترنت: اگر هدف نهایی 95% باشد:

• اشتراک‌های پهنای باند موبایل: اگر هدف نهایی 150 اشتراک به ازای هر 100 نفر باشد:

• پوشش 3G: هدف 100% پوشش است:

• پوشش 4G: هدف 100% پوشش است:

2.ث) اتصال معنادار:

• قابلیت پرداخت اینترنت: اگر هدف هزینه کمتر از 1% از درآمد سرانه باشد:

• پهنای باند موبایل: اگر هدف 500 گیگابایت به ازای هر اشتراک باشد:

• پهنای باند ثابت: اگر هدف 10,000 گیگابایت به ازای هر اشتراک باشد:

• مالکیت تلفن همراه: اگر هدف 95% مالکیت باشد:

2.ج) وزن‌دهی و تجمیع

فرض می‌کنیم وزن‌ها برای شاخص‌های مختلف برابر است. حالا میانگین نرمال‌شده را برای هر ستون محاسبه می‌کنیم.

2.چ) اتصال جهانی:

2.ح) اتصال معنادار:

2.د) محاسبه امتیاز نهایی IDI

امتیاز نهایی IDI برای ایران به‌صورت میانگین وزنی از دو ستون به دست می‌آید. فرض می‌کنیم وزن ستون‌های اتصال جهانی و اتصال معنادار برابر است.

نتیجه
امتیاز نهایی شاخص IDI برای ایران با داده‌های فرضی 61.3 است. این امتیاز نشان می‌دهد که ایران در وضعیت نسبتاً خوبی از نظر اتصال جهانی قرار دارد، اما در بخش اتصال معنادار و به‌ویژه در بخش‌هایی مانند قابلیت پرداخت و پهنای باند ثابت نیاز به بهبود دارد.

3. ایران در شاخص IDI 2024

3.الف) مقایسه آماری

1. امتیاز کلی: ایران در شاخص 2024، با امتیاز 58.4 قرار گرفته است که نسبت به سال 2023، 4.1% رشد داشته است.اتصال جهانی: 55.6
   اتصال معنادار: 61.2
   
2. مقایسه با منطقه و جهان:میانگین جهانی: 74.8
   منطقه کشورهای عربی: 70.0
   ایران پایین‌تر از میانگین جهانی و منطقه‌ای قرار دارد.
   
3. مقایسه با ترکیه:امتیاز ترکیه در 2024: 82.7
   ترکیه در مقایسه با ایران وضعیت بهتری در هر دو شاخص اتصال جهانی و معنادار دارد و در منطقه جزو کشورهای پیشرفته‌تر محسوب می‌شود.
   
4. مقایسه با سه کشور برتر:بحرین: امتیاز 100.0 (بالاترین امتیاز)
   کره جنوبی: امتیاز 97.8
   دانمارک: امتیاز 97.5
   این کشورها با زیرساخت‌های پیشرفته، نفوذ گسترده اینترنت، و هزینه پایین دسترسی به خدمات دیجیتال در بالاترین رتبه‌ها قرار دارند.
   

3.ب) چالش‌ها و فرصت‌ها

1. نفوذ شبکه ثابت: یکی از نقاط ضعف اصلی ایران، نفوذ پایین شبکه‌های ثابت فیبر نوری است.
2. نیاز به توسعه مهارت‌های دیجیتال: سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌های ICT می‌تواند به بهبود شاخص‌های اتصال معنادار کمک کند.

3.ج) پیشنهادات بهبود

1. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فیبر نوری: برای بهبود اتصال جهانی، توسعه فیبر نوری خانگی ضروری است.
2. توسعه شبکه 5G: برای پیشرفت به سطوح بالاتر شاخص IDI، توسعه شبکه 5G و بهبود کیفیت خدمات دیجیتال الزامی است.

این تحلیل نشان می‌دهد که ایران در مسیر درستی برای بهبود وضعیت ICT خود قرار دارد، اما همچنان فاصله‌ای با کشورهای پیشرفته در این حوزه دارد و نیاز به توسعه بیشتر در زیرساخت‌ها و آموزش مهارت‌های دیجیتال دارد​