از دیرباز، انسان مجذوب خلق اشیاء زیبا و کاربردی از خاک رس است. این شیفتگی منجر به پیدایش هنر سفالگری و سرامیک سازی شده که هر دو از خاک رس به عنوان ماده اولیه استفاده می کنند. با وجود شباهت ظاهری، تفاوت های ظریفی بین سفال و سرامیک وجود دارد.
در نگاه اول، ممکن است سفال و سرامیک تفاوتی با یکدیگر نداشته باشند. اما در واقع، تفاوت های ظریفی بین این دو نوع ماده وجود دارد که روی ظاهر، عملکرد و کاربرد آن‌ها تاثیر می گذارد.
انتخاب بین سفال و سرامیک به نیاز و کاربرد مورد نظر شما بستگی دارد. در ادامه، به طور خلاصه به بررسی این تفاوت ها می پردازیم:
مواد اولیه: سفال از خاک رس خالص و سرامیک از مخلوطی از خاک رس تصفیه شده با ماسه، کوارتز و فلدسپات ساخته می شود.
روش ساخت: سفال با دست، چرخ سفالگری یا قالب گیری شکل می گیرد، در حالی که سرامیک مراحل فشرده سازی، قالب گیری و چرخ کاری را طی می کند.
دمای پخت: سفال در دمای پایین تری (معمولاً بین 800 تا 1000 درجه سانتیگراد) پخته می شود، اما سرامیک به گرمای بیشتری (بین 1200 تا 2000 درجه سانتیگراد) نیاز دارد.
استحکام و دوام: سرامیک به دلیل ساختار متراکم و پخت در دمای بالا، از استحکام و دوام بیشتری نسبت به سفال برخوردار است.
مقاومت در برابر حرارت و مواد شیمیایی: سرامیک در برابر حرارت و مواد شیمیایی مقاوم تر از سفال است.
ضد آب بودن: سرامیک های لعاب دار کاملاً ضد آب هستند، در حالی که سفال ممکن است ضد آب نباشد.
ظاهر: سفال ظاهری ساده و طبیعی دارد، اما سرامیک با لعاب و تنوع طرح و رنگ، ظاهری چشم نوازتر به خود می گیرد.
قیمت: سفال به طور کلی از سرامیک ارزان تر است.
سرامیک نوعی ماده جامد غیرفلزی و غیرآلی است که از طریق حرارت دادن در دمای بالا (معمولاً بین 700 تا 2000 درجه سانتیگراد) ساخته می شود. مواد اولیه سرامیک ها عمدتاً اکسیدها، نیتریدها، کاربیدها و سیلیکات ها هستند که شامل خاک رس، ماسه، کوارتز و فلدسپات می شوند.
برخلاف سفال که از خاک رس پخته شده بدست می آید، سرامیک ها را از مخلوطی از مواد معدنی تصفیه شده با خلوص بالا می سازند. این امر باعث شده تا سرامیک ها در مقایسه با سفال، از استحکام، دوام و پایداری شیمیایی بیشتری برخوردار باشند.
مواد پایه سرامیک ها شامل خاک رس، ماسه، کوارتز و فلدسپات هستند که هر کدام نقشی اساسی در ساختار و خواص این ماده ایفا می کنند. مواد افزودنی مانند لعاب، رنگدانه ها و مواد معدنی نیز می توانند به مخلوط اولیه اضافه شوند تا خواص سرامیک را بهبود ببخشد.
روش های مختلفی، از جمله فشرده سازی، قالب گیری و چرخ کاری برای شکل دهی به مخلوط سرامیک وجود دارد. پس از شکل دهی، سرامیک ها در کوره ها در دمای بالا پخته می شوند. فرآیند پخت باعث می شود تا ذرات سرامیک به هم پیوند خورده و ساختاری سخت و بادوام به وجود بیاید.
سرامیک ها به دلیل ساختار متراکم و پیوندهای قوی بین ذرات، از استحکام و دوام بالایی برخوردار هستند. این ماده در برابر حرارت و مواد شیمیایی مقاوم و ضد آب است. تنوع بالای سرامیک ها در رنگ، طرح و بافت، آن‌ها را برای مصارف مختلفی از جمله لوازم آشپزخانه و ظروف غذاخوری، کاشی و سرامیک، ماگ سرامیکی، مصالح ساختمانی، تجهیزات پزشکی و ... مناسب می کند.
سفال که از خاک رس پخته شده بدست می آید، یکی از قدیمی ترین و پرکاربردترین مواد ساخته شده توسط انسان است. این ماده که قدمتی هزاران ساله دارد، در گذر زمان تکامل یافته و با آن انواع مختلفی از ظروف، مجسمه ها و دیگر اشیاء را می سازند.
ماده اصلی سفال، خاک رس است که از ذرات ریز سیلیکات تشکیل می شود. انواع مختلفی از خاک رس با رنگ ها و خواص گوناگون وجود دارد که هر کدام برای ساخت نوع خاصی از سفال مناسب هستند.
در ساخت سفال، خاک رس که ماده‌ای اولیه و انعطاف‌پذیر است، نقش اصلی را ایفا می کند. سفالگر با دستان هنرمند خود، جان به این ماده بی‌جان می بخشد و آن را به اشکال و اشیاء مورد نظر خود تبدیل می کند.
در اولین قدم، خاک رس را با آب مخلوط کرده و به خوبی ورز می دهند تا ناخالصی ها از آن جدا شده و یکدست شود. این کار برای افزایش انسجام و شکل پذیری خاک است. سپس، سفالگر با استفاده از روش های مختلف مانند چرخ سفالگری، قالب گیری، یا مجسمه سازی با دست، به خاک شکل دلخواه خود را می دهد. در این مرحله ظرافت و مهارت سفالگر نقشی اساسی دارد و خلاقیت او در خلق طرح ها و اشکال مختلف نمایان می شود.
بعد از شکل‌دهی، باید منتظر ماند تا سفال به طور کامل خشک شود. این فرآیند می تواند به طور طبیعی و در معرض هوا یا به کمک حرارت انجام گیرد. در نهایت، سفال خام در کوره و در دمای بالا پخته می شود. حرارت شدید باعث ایجاد تحولات شیمیایی در خاک رس شده و آن را به سفالی سخت و بادوام تبدیل می کند.
در مرحله آخر می توان با استفاده از لعاب و رنگ های مخصوص، به سفال پخته شده جلوه و زیبایی بیشتری بخشید. لعاب‌کاری علاوه بر زیبایی، به ضدآب شدن و افزایش استحکام سفال نیز کمک می کند.
سفال به خاطر تنوع ذاتی خاک رس، در رنگ های مختلفی از جمله قرمز، قهوه ای، کرم، زرد و سیاه یافت می شود. هنرمندان با لعاب و نقش و نگار، به سفال جلوه ای منحصر به فرد می بخشند. از طرح های ساده و هندسی گرفته تا نقوش ظریف و گل و بته، سفال در هر طرح و رنگی، زیبایی خود را به رخ می کشد.
قیمت مناسب سفال در مقایسه با سرامیک، آن را به گزینه ای محبوب برای مصارف مختلف تبدیل کرد. از سفال برای ساخت انواع ظروف آشپزی و پخت و پز، پارچ و لیوان سفالی، ظروف دکوری، آجر، کاشی و سایر مصالح ساختمانی استفاده می کنند.
انتخاب ظروف و اشیاء سرامیکی و سفالی مرغوب نه تنها از نظر زیبایی و ظرافت، بلکه از نظر سلامتی و کارایی نیز اهمیت دارد. در این بخش، به چند نکته کلیدی برای تشخیص محصولات سرامیکی و سفالی مرغوب اشاره می کنیم:
سطح محصول باید صاف، یکدست و بدون هرگونه ترک، فرورفتگی یا برجستگی ناخواسته باشد. ناهمواری ها می توانند نشان دهنده نقص در ساخت یا مواد اولیه نامرغوب باشند. رنگ محصول هم باید یکنواخت و عاری از هرگونه لکه یا ناهمواری باشد. در صورت مشاهد رنگ های نامنظم یا ناهمگون باید متوجه شوید که سرامیک و یا سفال پخت ناقص داشته یا مواد اولیه نامرغوبی در ساخت آن به کار بردند.
محصولات سرامیکی و سفالی مرغوب به طور کلی از چگالی و وزن بالایی برخوردار هستند. ظروف نازک و سبک ممکن است نشان دهنده ضخامت کم و کیفیت پایین باشند.
با ضربه زدن ملایم به بدنه محصول با انگشت یا قاشق، می توانید صدای آن را بررسی کنید. برای مثال صدای ظریف و زنگ دار پارچ و لیوان سفالی نشان دهنده تراکم بالا و کیفیت خوب محصول است، در حالی که صدای خفه و مات ممکن است به خاطر وجود حفره یا ترک در بدنه آن باشد.
لبه های محصولات سرامیکی و سفالی مرغوب صاف، بدون تراشه و ناهمواری است. به این نکته توجه کنید که لبه های ناهموار می توانند به مرور زمان خرد شده و از بین بروند.
تا حد امکان از برندهای معتبر و شناخته شده خرید کنید. همچنین می توانید به دنبال نشان ها یا گواهی های اصالت کالا باشید. برندهای معتبر معمولا از مواد اولیه مرغوب و فرآیندهای تولید باکیفیت استفاده می کنند.
ماده اصلی هر دو، خاک رس است که به آن‌ها شکل و فرم می دهد.
در ساخت گلدان، ظروف دکوری سفال بیشتر به چشم می خورد اما در کاربردهای صنعتی، ظروف غذاخوری، سرامیک های بهداشتی بیشتر سرامیک به کار رفت.
سفال معمولا به دلیل وجود آهن در خاک رس رنگ قهوه‌ای یا قرمز دارد و اگر روی سطوح آن دقت کنیم به شکل ناهموار و متخلخل است.
4. قیمت سفال و سرامیک چقدر است؟
معمولا سفال ارزان‌تر از سرامیک است. چون سرامیک تنوع بیشتر و کیفیت بالاتری دارد.
قدمت سفال به هزاران سال پیش می رسد و یکی از قدیمی ترین هنرهای بشر است.
پارچ و لیوان سفالی و ماگ سرامیکی هر دو از خاک رس ساخته می شوند. انتخاب بین سفال و سرامیک به نیاز و سلیقه شما بستگی دارد. اگر به دنبال ظروف یا اشیاء با قیمت مناسب و ظاهری ساده هستید، سفال انتخاب مناسبی است. اما اگر محصولی با استحکام بالا، تنوع طرح و رنگ و کاربردهای متنوع دوست دارید، سرامیک بهترین گزینه برایتان به حساب می آید.
