گمرک، نقشی کلیدی در توسعه مالی و رشد اقتصادی کشورها ایفا می‌کند و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست. این سازمان دولتی، مسئول جمع‌آوری مالیات و عوارض مرتبط با واردات و صادرات بوده که تأمین‌کننده بخش مهمی از درآمدهای دولت محسوب می‌شود. از سوی دیگر، نقشی حیاتی در حفاظت از امنیت مرزها و جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق و غیرقانونی دارد.
وظایف این سازمان دولتی شامل اجرای قوانین مرتبط، تحلیل داده‌های تجارت بین‌المللی، ارائه آمارهای دقیق درباره واردات و صادرات، و مدیریت فرآیند انبارداری و جابجایی کالاها می‌شود. علاوه بر این، گمرک به تقویت تجارت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز کمک می‌کند. با ارائه تسهیلات ویژه به تجار و شرکت‌های بین‌المللی، بستری مناسب را برای تبادل تجاری و رونق اقتصادی فراهم می‌آورد. در ادامه این مطلب، بیشتر با این سازمان دولتی آشنا خواهیم شد.
گمرک چیست؟
گمرک یا Customs نهادی قانونی است که تحت نظارت مستقیم دولت فعالیت کرده و وظیفه اصلی آن نظارت بر تردد کالاها و وسایل نقلیه در مرزهای کشور است. این سازمان مسئولیت‌هایی از قبیل اجرای سیاست‌های مرتبط با واردات و صادرات کالاها، اعمال مالیات‌ها و عوارض، و تنظیم مقررات مربوط به حمل و نقل دریایی کالا در داخل و حتی سطح بین‌المللی را بر عهده دارد.
در حوزه واردات، گمرک وظیفه بررسی کالاها از جنبه‌های مختلف، از جمله تطابق با استانداردها و مقررات ملی، را دارد. پس از انجام این بررسی‌ها و تأیید کالاها، مجوز واردات و ترخیص صادر می‌شود. همچنین، این سازمان مسئول محاسبه و دریافت مالیات، هزینه‌های ارزی و عوارض مرتبط با واردات است. در بخش صادرات، کالاهایی که از ایران به سایر کشورها ارسال می‌شوند، نیازمند اخذ مجوزهای ویژه‌ای هستند.
گمرک نقش کلیدی در صدور این مجوزها، بررسی صحت اسناد و فاکتورها و تأیید مدارک ارائه شده توسط شرکت‌ها و تجار ایفا می‌نماید. به این ترتیب، گمرک یکی از ستون‌های اصلی تجارت بین‌المللی است و با نظارت مؤثر بر صادرات و واردات، تأمین امنیت و اجرای سیاست‌های تجاری، تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور دارد.
وظایف گمرک
گمرک به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تجارت و امنیت اقتصادی کشور، وظایف متعددی را بر عهده دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
نظارت بر واردات و صادرات: گمرک کالا، مسئول کنترل تردد کالاها و خدمات از مرزهای کشور است. این سازمان تمامی کالاها و اسناد تجاری مرتبط را بررسی و تأیید می‌کند تا از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود. در صورت تأیید، مجوز ترخیص کالا صادر می‌گردد.
تعیین و دریافت مالیات و عوارض وارداتی: یکی از وظایف مهم گمرک، تعیین میزان مالیات و عوارض وارداتی است. گمرک صحت اطلاعات مالیاتی ارائه‌شده توسط واردکنندگان را بررسی کرده و اطمینان حاصل می‌کند که مبالغ موردنظر به‌درستی پرداخت شوند.
کنترل قاچاق: گمرک نقش مهمی در مبارزه با قاچاق کالاها و مواد ممنوعه دارد. این سازمان با بررسی و بازرسی دقیق کالاها در مرزها و بنادر، از ورود یا خروج کالاهای غیرقانونی جلوگیری می‌کند.
اجرای تحریم‌ها و مقررات بین‌المللی: گمرک وظیفه دارد تحریم‌ها و مقررات بین‌المللی را اجرا کند. این مقررات شامل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های مربوط به صادرات و واردات کالاهایی است که ممکن است تجارت غیرقانونی یا تهدید امنیتی ایجاد کنند.
جمع‌آوری آمار و اطلاعات تجاری: گمرک اطلاعات و آمار مرتبط با واردات و صادرات را جمع‌آوری و تحلیل می‌کند. این داده‌ها منبعی حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و تدوین سیاست‌های تجاری کشور محسوب می‌شوند.
صدور مجوزهای تجاری: گمرک مسئول صدور مجوزهای لازم برای انجام فعالیت‌های تجاری است. این مجوزها شامل مجوز صادرات، ترانزیت، واردات و سایر مجوزهای مرتبط باشند.
با وجود این وظایف مشترک، ساختار و عملکرد سازمان دولتی مذکور، در هر کشور ممکن است بسته به قوانین داخلی، شرایط اقتصادی و اولویت‌های ملی متفاوت باشد. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده اهمیت تطبیق سیاست‌های گمرکی با نیازها و اهداف اقتصادی هر کشور است.
اصطلاحات کلیدی گمرکی
گمرک به‌عنوان نهادی مهم در تجارت بین‌المللی، از اصطلاحات خاصی استفاده می‌کند که آشنایی با آن‌ها می‌تواند درک بهتری از فرآیندها و قوانین گمرکی فراهم کند. این اصطلاحات از نظر حقوقی و اقتصادی اهمیت بسیاری دارند و در ادامه برخی از آن‌ها توضیح داده شده است:
بارنامه (Bill of Lading) سندی که اطلاعات کامل محموله شامل مشخصات ظاهری، وزن خالص، تعداد بسته‌ها، نام فرستنده و گیرنده، شماره تجاری، محل بارگیری و تخلیه، و همچنین شرایط نگهداری را در بر دارد. صحت اطلاعات بارنامه باید توسط فرستنده و گیرنده تأیید گردد.
اظهارنامه گمرکی (Customs Declaration) اظهارنامه جهت ترخیص کالا ضروری می‌باشد. این سند شامل اطلاعات دقیق محموله، فرستنده و گیرنده است و پس از تأیید توسط مسئولان گمرک، مجوز ترخیص صادر شده و بار تحویل می‌گردد.
سیاهه تجاری (Commercial Invoice) سندی که فروشنده برای خریدار صادر می‌کند و شامل مشخصات کالا، اطلاعات فروشنده و خریدار، هزینه‌ها، و نحوه پرداخت آن‌ها است.
بیمه‌نامه (Insurance Certificate) بیمه نامه نشان می‌دهد محموله تحت پوشش بیمه قرار دارد. در صورت آسیب یا خسارت به کالا بر اساس شرایط قید شده در بیمه‌نامه، شرکت بیمه هزینه‌ها را پرداخت می‌کند.
پیش فاکتور (Proforma Invoice) سندی که در مراحل اولیه فرآیند تجارت استفاده می‌شود و شامل اطلاعاتی است مانند شماره قرارداد، مشخصات کالا، روش حمل‌ونقل، هزینه‌ها، شرایط پرداخت، و سایر جزئیات.
کوتاژ (Customs Registration Number) شماره اختصاصی که پس از ثبت اظهارنامه به هر محموله تعلق می‌گیرد و برای پیگیری‌های بعدی استفاده می‌شود.
پروانه سبز گمرکی (Customs Clearance Permit) سند نهایی که مجوز خروج کالا از گمرک را صادر می‌کند.
کارت بازرگانی (Trade License) مجوزی که افراد حقیقی یا حقوقی برای انجام فعالیت‌های واردات و صادرات در ایران نیاز دارند.
دموراژ (Demurrage) جریمه‌ای که به دلیل تأخیر در تحویل بار به شرکت حمل‌ونقل پرداخت می‌شود.
ترخیصیه (Delivery Order) سندی که توسط شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود و نشان‌دهنده پرداخت تمامی هزینه‌های حمل‌ونقل توسط گیرنده بار است.
آشنایی با این اصطلاحات برای تجار و افرادی که در حوزه تجارت بین‌المللی فعالیت می‌کنند ضروری است و می‌تواند در تسهیل فرآیندهای گمرکی و جلوگیری از مشکلات حقوقی و مالی کمک شایانی کند.
فرایند ترخیص کالا از گمرک
ترخیص کالا شامل مجموعه‌ای از مراحل است که برای آزادسازی کالاهای وارداتی یا صادراتی از گمرک انجام می‌شود. این فرآیند به شرح زیر است:
تسلیم اسناد: در مرحله اول، فرد یا شرکتی که قصد واردات یا صادرات کالا را دارد، باید اسناد لازم را به گمرک تحویل دهد. این اسناد شامل فاکتور فروش، بارنامه، بیمه‌نامه و همچنین اسناد حمل‌ونقل و سایر مدارک مربوطه است.
تعیین ارزش گمرکی: این سازمان، با تحلیل اسناد ارائه‌شده، ارزش گمرکی کالا را تعیین می‌کند. این ارزش معمولاً بر اساس روش‌های استانداردی مانند قیمت واقعی کالا شامل هزینه کالا، بیمه، و حمل‌ونقل محاسبه می‌شود.
پرداخت مالیات و عوارض: بر اساس ارزش گمرکی و نوع کالا، گمرک میزان مالیات و عوارض مرتبط را تعیین می‌کند. پرداخت این مبالغ توسط واردکننده یا صادرکننده الزامی است تا مراحل بعدی انجام شود.
بازرسی و بررسی کالا: گمرک ممکن است به‌صورت تصادفی یا هدفمند کالاها را بررسی کند. این بررسی‌ها شامل موارد زیر است:
انطباق کالا با اسناد ارائه‌شده
انجام آزمایش‌ها و نمونه‌برداری در صورت لزوم
این مرحله به‌منظور اطمینان از رعایت استانداردها و قوانین است.
صدور گواهی ترخیص: پس از پرداخت کامل مالیات و عوارض و تأیید مطابقت کالا با قوانین، گمرک گواهی ترخیص کالا را صادر می‌کند. این سند نشان‌دهنده قانونی بودن آزادسازی کالا است.
تحویل کالا: در مرحله نهایی، کالا به صاحب آن تحویل داده می‌شود. پس از این مرحله، فرآیند ترخیص به پایان رسیده و کالا می‌تواند به مقصد نهایی منتقل شود.
در این مطلب، به تعریف گمرک و وظایف آن پرداختیم و اطلاعاتی مفید درباره اصطلاحات رایج و فرایند ترخیص کالا از این سازمان را در اختیار شما قرار دادیم. در فرآیند گمرک کالا، دقت در ارائه اسناد و اطلاعات صحیح بسیار حیاتی است، زیرا اشتباه در این زمینه می‌تواند موجب تأخیر در ترخیص شود. همچنین، آگاهی از قوانین گمرکی و مالیات‌ها به کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از مشکلات احتمالی کمک می‌کند. این مراحل نه‌تنها برای واردات بلکه، برای صادرات نیز قابل اجرا هستند و پایه‌ای برای تجارت قانونی و شفاف محسوب می‌شوند.
