از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فضائل امام علی (ع) قابل شمارش نیستند و بر پایه روایتی دیگر از پیامبر (ص) بازگوکردن، نوشتن، نگاه کردن و گوش دادن به فضائل حضرت علی (ع) نوعی عبادت و باعث آمرزش گناهان می‌شوند.
فضائل امام علی (ع) دو دسته‌اند: فضائل اختصاصی ایشان و فضائل مشترک با دیگر اهل بیت (ع): آیه ولایت، آیه شِراء، آیه انفاق، حدیث غدیر، حدیث طیر مشوی، حدیث منزلت، مولود کعبه و خاتم‌بخشی از فضائل اختصاصی ایشان به‌شمار می‌آیند. آیه تطهیر، آیه اهل‌الذکر، آیه مَوَدّت و حدیث ثقلین نیز از فضایل مشترک ایشان با دیگر اهل بیت (ع) است.
در دوره بنی‌امیه (که لعنت خدا بر آنها باد) از نشر فضائل امام علی (ع) جلوگیری شد. در این دوره کسانی که فضائل ایشان را نقل می‌کردند، به شهادت می‌رسیدند یا زندانی می‌شدند. همچنین به‌دستور معاویه (لعنه الله علیه)، کسانی که در مقابل فضائل امام علی (ع)، برای خلفای سه‌گانه فضیلت جعل می‌کردند، تشویق می‌شدند!
برخی همچون ابن‌تیمیه، پیشوای سلفیه و شاگردان او، ابن کثیر و ابن قیم جوزی، پاره‌ای از آیات و احادیث در فضیلت امام علی (ع) را مخدوش یا مجعول دانسته‌اند!
به رغم همه تلاش مخالفان در جلوگیری از نشر فضائل امام علی (ع)، در جوامع حدیثی شیعه و سنی، فضائل بسیاری از حضرت مولا امام علی بن ابیطالب نقل شده است. عالمان دو مذهب، کتاب‌هایی مستقل نیز درباره فضائل ایشان نوشته‌اند. فضائل امیرالمؤمنین از ابن حنبل، خصائص امیرالمؤمنین از نسائی و عُمْدَةُ عُیونِ صِحاحِ الأخْبار فی مَناقبِ إمامِ الأبرار از ابن بطریق، از جمله آنها است.
۱۲ فضیلت کوتاه و گویا از حضرت مولا امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام
۱. حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در هیچ جنگ و جهادی شرکت نکردند، مگر این که پیروز برگشتند. (۱)
۲. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «عَلی اَشْجَعُ النّاسِ قَلْبا: علی، شجاع ترین و قویدل ترین مردم است.» (۲)
۳. حریف را تنها با یک بار زدن می‌کشت و در حدیث است که: «کانت ضرباتة وترا: ضربت شمشیر او همیشه تک ضرب بود.» (۳)
۴. پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «علی سیفُ اللّه عَلی اَعْدائِهِ / علی، شمشیر خدا است که بر روی دشمنان خدا کشیده می‌شود.» (۴)
۵. حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بیشتر پیاده می‌جنگیدند و اگر هم سوار اسبی می‌شدند، چندان برای ایشان مهم نبود.
به ایشان گفته شد که چرا سوار اسب نمی‌شود؟ پاسخ دادند: اسب یا برای تعقیب حریفی است که از میدان بگریزد یا برای این است که کسی بخواهد خود بگریزد. من نه کسی هستم که پشت به دشمن کنم و بگریزم و نه کسی هستم که اگر کسی گریخت، او را تعقیب کنم. پس اسب را برای چه می‌خواهم؟ (۵)
۶. زره حضرت، تنها سینه ایشان را می‌پوشاند و هرگز پشت نداشت. از ایشان پرسیدند که چرا زره حضرت پشت ندارد؛ آیا نمی‌ترسند که کسی از پشت به ایشان ضربتی بزند؟ مولا علی (ع)در پاسخ فرمودند: من هرگز به دشمن پشت نمی‌کنم و از میدان نمی‌گریزم و خدا هرگز آن روز را نخواهد آورد. (۶)
شجاعت و استواری حضرت مولا امام علی علیه السلام در جنگ‌ها چنان بود که هر گاه مشرکان و کافران ایشان را در جنگ می‌دیدند، به همدیگر وصیت می‌کردند؛ مثل این که مرگ را با چشم خود دیده باشند. (۷)
۸. هر گاه دو صف برای جنگ مقابل هم صف می‌کشیدند، مردم به یکدیگر می‌گفتند: ملک الموت در همان صفی باید باشد که علی (ع) با آن صف است و صف مقابل، خواهی و نخواهی، باید خود را برای مرگ آماده کند. (۸)
۹. روزی یکی از سرداران سپاه حضرت مولا امام علی (ع) به ایشان گفت که اگر اسب‌ها آشفتند و ما از همدیگر دور شدیم، شما را کجا بیابیم؟ حضرت در پاسخ فرمودند: در همان جایی که از من دور شده اید. یعنی در همین جایی که هستم، خواهم بود. (۹)
۱۰. وقتی که در جنگ جمل، مولا علی (ع) پرچم را به پسر خود ـ محمّد حنفیه ـ سپردند، به او چنین فرمودند: «کوه‌ها هم از هم بپاشند،
تو از خود مپاش، دندان هایت را به هم بفشار، کاسه سرت را به خدا بسپار، پاهایت را چون میخ به زمین بکوب، به انتهای سپاهیان دشمن چشم بدوز، از تنگ نظری و دون همّتی، چشم بپوش و بدان که پیروزی بی گمان از آنِ خداوند سبحان است.» (۱۰)
۱۱. حضرت مولا امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام از نان دنیا به نان جو بسنده کرده بودند و از نان گندم نمی‌خوردند، تا آن جا که مردم از تعجّب می‌پرسیدند: پسر ابوطالب با این غذا و خوراک اندک چگونه در کشتن هماوردان و پهلوانان ناتوان نمی‌شود؟!
مولا علی علیه السلام در پاسخ فرمودند: بدانید درختی که در بیابان خشک می‌روید، شاخه آن سخت‌تر باشد، اما سبزه‌ها و گیاهان خوش نما را پوست نازک‌تر باشد. آری خار‌ها و بوته‌های صحرایی را آتشی افروخته‌تر باشد و خاموشی آنها دیرتر رخ دهد، اما گیاهی که در ناز و نعمت روییده باشد، چون بیدی به هر بادی بلرزد. (۱۱)
۱۲. از سخنان آن حضرت است که فرمودند: «وَ اللّه لَو تَظاهَرَتِ الْعَرَبُ عَلی قِتالی لَمّا وَلَّیتُ عَنها... به خدا سوگند اگر همه عرب‌ها پشت به پشت هم دهند و به جنگ با من بشتابند، هرگز از آنان روی برنتابم و اگر فرصتی دست دهد، به پیکار همه بشتابم.» (۱۲)
پی‌نوشت‌ها:
(۱) - طبرانی، معجم الاوسط ۳/۸۷ (۲۱۷۶)؛ مسند احمد ۱/۱۹۹ (۱۷۲۰).
(۲) - ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب / ۱۴۳ (۱۸۸).
(۳) - ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه ۱ / ۲۰.
(۴) - شیخ صدوق، الامالی / ۶۱.
(۵) - ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب ۳ / ۲۹۸.
(۶) - ابن بکار، الاخبار الموفقیات / ۳۴۳ (۱۹۴)؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه ۲۰ / ۲۸۰.
(۷) - ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب / ۱۴۰ (۱۰۹)؛ زمخشری، ربیع الابرار ۳ / ۳۱۹.
(۸) - راغب اصفهانی، المحاضرات ۳ / ۱۳۸.
(۹) - ابشیهی، المستطرف ۱ / ۱۷۸ باب ۴۱.
(۱۰) - نهج البلاغه، خطبه ۱۱.
(۱۱) و (۱۲) - نهج البلاغه، نامه ۴۵.
