اکثر افراد تصور میکنند که در فرایند نوشتن پایان نامه یا رساله، پس از طی کردن مرحله منبع یابی، باید به سراغ مطالعه منابع بروند. این تصور کاملاً اشتباه است!
تاکنون افراد زیادی برای مشاوره به ما مراجعه کردهاند که بیش از 4 سال معطل نوشتن یک پایان نامه شده بودند؛ به نظر شما چرا باید نوشتن یک پایان نامه 4 سال زمان ببرد؟ یکی از دلایل مهم این امر آشنا نبودن افراد با اصول پژوهش است.
اگر پس از منبعیابی مستقیماً به سراغ مطالعه منابع بروید، نه تنها زمان زیادی را تلف میکنید بلکه بعد از مدتی تلاش سخت و دستیابی به نتایج اندک دچار افت انگیزه نیز میشوید.
در این نوشتار ما به شما آموزش میدهیم که چطور میتوانید برای پژوهش خودتان یک ساختار تهیه کنید و به کمک این ساختار با سرعت بسیار بیشتری از دیگران منابع را مطالعه، فیش برداری و در ساختار پژوهش جایگذاری کنید.
12 دقیقه زمان بگذارید و این نوشتار را تا انتها مطالعه کنید تا فرمول جامع چهار مرحلهای موسسه پیدا برای طراحی معماری و ساختار پژوهش را از دست ندهید.
اگر برای طراحی ساختار پژوهش زمان نگذارید ...
اگر از ابتدای مسیر نوشتن پایان نامه، نقشه راه روشنی نداشته باشید و ندانید که دقیقاً به دنبال چه اطلاعاتی میگردید و دقیقاً چه دادهای را باید در چه جایی قرار دهید، دچار مشکلات متعددی خواهید شد:
در دریایی از فیشها و اطلاعات گم میشوید و نمیدانید کدام فیش را در کدام قسمت قرار دهید.
پس از ورود به مراحل اجرایی با سوالات جدیدی رو به رو میشوید که وادارتان میکنند منابع را از اول بخوانید.
به دلیل نداشتن طبقهبندی مشخص نمیدانید چه مطلبی را ب چه درصدی فیشبرداری کنید و بخشی از مطالب مهم را از دست میدهید.
در حالی که اگر اصول معماری پژوهش، طراحی ساختار و فیشبرداری حرفهای پایان نامه را بیاموزید از 6 مزیت مهم زیر در فرایند نوشتن پایان نامه بهره مند میشوید:
سرعت چند برابری
جامعیت و تسلط کل به جزء
صرفه جویی زمانی و هزینهای و انرژی
هدفمندی و تمرکز خورشیدی
روانی و قابل فهم بودن پژوهش
سرعت چندبرابری
فرمول ویژه موسسه پیدا برای طراحی ساختار پژوهش و فیش برداری حرفهای از 4 گام تشکیل شده است:
اجمالی خوانی
طراحی ساختار یا هندسه مباحث
فیش برداری حرفهای
پردازش و جای گذاری
در ادامه این نوشتار، نحوه اجرای هر یک از این چهارگام را برای شما تشریح میکنیم.
قبل از ورود تفصیلی به منابع، باید آنها را در سطوح مختلفی اجمالی خوانی کرد. در واقع اجمالی خوانی، تسلطی رودخانهوار به منابع است. دانش رودخانهای به منابع، یعنی دانشی وسیع ولی با عمقی کم، که بیشتر به دنبال رصد کردن منابع و گنجهای موجود در منابع است. اجمالی خوانی شبیه یک رصد اولیه برای شناسایی نقاطی است که در ضمن فرآیند پژوهش باید در آنها چاههای عمیقی حفر کرد.
در واقع اجمالی خوانی منابع، کمک میکند که در مدت زمانی کوتاه، اطلاعات وسیعی نسبت به آنچه در منابع موجود است و در پژوهش ما به کار میآید، کشف کنیم.
اجمالی خوانی، نوعی تفکر کلی نگر نسبت به موضوع است و انسان را از جزئی نگری بیجا در مسیر پژوهش باز میدارد.
جزئی نگری در پژوهش لازم است ولی در مرحله تحلیل داده و داده کاوی، در ریز بخشهای پژوهش باید اعمال شود و نه در آغاز پژوهش.
جزئی نگری در آغاز پژوهش میتواند، سبب یأس و ناامیدی و همچنین ترس و بیانگیزگی از ادامه شود.
اجمالی خوانی به دو دسته اجمالی خوانی سنتی و دیجیتال تقسیم میشود.
اجمالی خوانی سنتی به این معناست که با خود کتاب مواجهه داشته باشیم؛ البته فرقی نمیکند که کتاب فیزیکی باشد یا نسخه pdfیا متن دیجیتال.
اجمالی خوانی منابع دیجیتال، به معنای استفاده از قابلیت جستجو درون متنی و یا ابزارهای پیشرفته جستجوی محتوایی است که در برخی از منابع دیجیتال و نرم افزارهای کتابخانهها در دسترس است.
در نگاه اول ممکن است فکر کنید منظور از اجمالی خوانی سنتی، خواندن اجمالی کتب و منابع فیزیکی است. اما این تصور غلط است!
تفاوتی ندارد که منبع پیشروی شما یک کتاب فیزیکی است یا یک کتاب الکترونیک، اگر نتوانید از نرم افزارهای حرفهای جستجو در متن منبع استفاده کنید باید به سراغ روش اجمالی خوانی سنتی بیایید.
در نوشتار راهنمای کامل اجمالی خوانی سنتی، فرمول دو مرحلهای موسسه پیدا برای اجمالی خوانی سنتی به صورت جامع در کمترین زمان را آموزش دادهایم و در پایان، روش کاربردی ترسیم نقشه ذهنی برای هر منبع را به شما معرفی کردهایم که میتواند در روند نوشتن پایاننامه شما بسیار سودمند باشد.
اجمالی خوانی منابع دیجیتال، به معنای استفاده از قابلیت جستجو درون متنی و یا ابزارهای پیشرفته جستجوی محتوایی است که در برخی از منابع دیجیتال و نرم افزارهای کتابخانهها در دسترس است.
در این سبک از اجمالی خوانی نیازی نداریم که از ابتدا تا انتهای کتاب را اجمالی خوانی کنیم بلکه با استفاده از قابلیتهای جستجوی نرم افزارها، خیلی سریع به قسمتهایی از متن که احتمال دارد در مورد موضوع پژوهش ما، حرفهایی داشته باشد، متصل میشویم.
روش کلی اجمالی خوانی دیجیتال در تصویر زیر قابل مشاهده است:
منظور از کلید واژه یابی در این بخش، کلید واژه یابی در بخش دیده بانی است، به این معنا که واژگانی که میتوانند ما را به مطلب مورد نظر خود، متصل کند، شناسایی کنیم و آنها را در سر فصل کتب(در صورت امکان نرم افزاری) و نیز در متن کتب، جستجو کنیم و مجموعه نتایج جستجو را اجمالی خوانی کنیم و با قواعدی که در بخش فیش برداری خواهیم گفت، فیش برداریم کنیم.
در بسیاری از نرم افزارهای جستجو در محتوای کتب، امکان جستجو در ریز عناوین کتاب وجود دارد و از این جهت، به کمک این قابلیت به سرعت به مجموعه سر فصلهایی در کتب راهنمایی میشویم که به نوعی به موضوع ما مرتبط است. لذا در درجه اول، جستجو در ریز عناوین کتب اولویت دارد و در مرحله بعد، جستجو در متن کتب مناسب است.
امروزه امکانات جستجو در محتوای دیجیتال بسیار بالا رفته است، به عنوان نمونه نرم افزارهای نور قابلیت جستجو ریشه کلمه را دارد به این صورت که من میتوانم از میان دهها کلمه که از ریشهای خاص مثل «فرض» مشتق شده است، تعداد معینی از مشتقات یا همه آنها را انتخاب کنم و نرم افزار به صورت خودکار مجموعه نتایج را جستجو کند.
همچنین به کمک هوش مصنوعی، در برخی از موتورهای جستجو ظرفیت جستجو بر اساس ارتباطهای معنایی وجود دارد. در کل، تسلط به قابلیتهای نرم افزاری مرتبط با این حوزه، میتواند اجمالی خوانی را بسیار سریع و هدفمند و کارآمد کند.
قبل از اینکه بخواهیم به سراغ فیش برداری برویم، باید ساختار نوشتار خود یا همان هندسه مباحث آن را طراحی کنیم. این کار کمک میکند تا یادداشت برداری، منسجم و هدفمند شود. این مرحله باید بعد از اجمالی خوانی انجام شود، مگر اینکه از قبل تسلط خوبی به موضوع و ابعاد آن داشته باشیم.
در واقع هندسه بحث، شبیه قفسههای کتابخانه است که منابعی و فیشبرداری، متناسب به دسته بندی خاص مربوط به این قفسهها انجام میشود. فرض کنید به شخصی یک انبار خالی میدهند و میگویند هر مطلبی که متناسب با پژوهش توست، روی یک کاغذ بنویس و در این انبار بگذار. این فرد یک سال به صورت پیاپی روی پژوهش خود کار میکند و مطالب زیادی را شناسایی میکند و هر بار در انبار را باز میکند و کاغذ یادداشت را داخل اتاق میاندازد و در را میبندد.
بعد از یک سال، صدها کاغذ در انبار وجود دارد ولی پیدا کردن و مدیریت اطلاعات موجود در این کاغذها بسیار سخت و وقتگیر است. اما اگر از ابتدا در این اتاق، قفسههایی قرار داده شده بود و هر فیش در قفسه مربوط به خود، قرار میگرفت، به راحتی فیشها قابل استفاده بود و نیازی به دوباره خوانی آنها نبود.
پس دغدغه اصلی ما در این بخش این است که اطلاعات خود را بر چه اساسی دسته بندی کنیم تا بعدا بهتر و سریعتر قابل بازیابی، مدیریت و تحلیل باشد. طبیعی است که چنین نظمی، سبب میشود که سرعت تحلیل و حل مسأله ما نیز بالاتر برود. هچنین سبب میشود که از حداکثر اطلاعات جمع شده در راستای تکمیل پژوهش استفاده کرد و ظاهر نوشتار علمیتر و مستندتر باشد.
از سویی دیگر، دسته بندی خوب محتوا، علاوه بر اینکه نوشتار را خواناتر میکند و مخاطب بهتر با آن ارتباط میگیرد، سبب میشود که اهل فن عمق فهم نویسنده از مطلب را بیشتر درک کنند، چون یکی از عواملی که نشان دهنده عمق فهم نویسنده است، همین دسته بندی محتوایی قوی است که در هندسه بحث نوشتار ظاهر میشود.
مهمترین مقدمه برای طراحی ساختار، شبکه مسائل است که باید با اجمالی خوانی تکمیلتر و مصداقیتر و جزئیتر شود.
طراحی هندسه یا همان فهرست پژوهش یک اقدام خلاقانه است، به این معنا که شما بسته به موضوع پژوهش خودتان میتوانید یک فهرست کاملاً جدید و متفاوت با سایر فهرستها خلق کنید. با این وجود ما در اینجا سه روش کلی جهت طراحی هندسه پژوهش را به شما معرفی میکنیم که کار شما را آسانتر میکنند:
طراحی فهرست با توجه به سوال اصلی و سوالات فرعی
سؤال اصلی، موضوع پژوهش ماست و سؤالات فرعی، فصول نوشتار ما را تشکیل میدهند. به عنوان نمونه، موضوع پایان نامه سطح 3 فلسفه اسلامی بنده، «رابطه خالق و مخلوق در مکاتب فلسفه اسلامی و روایات شیعه» بود. طبیعتا سؤال اصلی همان موضوع ماست. حال سؤالات فرعی را باید بر اساس مکاتب مختلف فلسفه اسلامی که مکتب مشاء و اشراق و حکمت متعالیه است، تبیین کرد مانند:
رابطه خالق و مخلوق در فلسفه مشاء چیست؟
رابطه خالق و مخلوق در فلسفه اشراق چیست؟
رابطه خالق و مخلوق در حکمت متعالیه چیست؟
رابطه خالق و مخلوق در روایات شیعه چیست؟
طبیعتا بر اساس این سؤالات باید فصول نوشتار طراحی شود و در مرحله بعد، هر سؤال فرعی باید به سؤالات فرعیتری تقسیم شود تا هندسه بحث شکل بگیرد. مثلا «رابطه خالق و مخلوق در فلسفه ابن سینا» طبیعتا به تعدادی ریز سؤال دیگر تقسیم میشود که همان محورهایی است که در فلسفه ابن سینا به این مسأله پرداخته است.
استفاده از ابزار شبکه مسائل
پیش از این نیز بارها به اهمیت و کاربرد ابزار شبکه مسائل در انجام یک پژوهش کاربردی اشاره کردهایم. در امر ترسیم هندسه پژوهش نیز میتوان از ابزار شبکه مسائل استفاده مفیدی برد.
با توجه به ساختار منظم و کل به جز ابزار شبکه مسائل میتوانید از شاخههای اصلی و فرعی آن، عناوین اصلی و فرعی پژوهش را استخراج و مرتب کنید.
به کارگیری یکی از قالبهای کلیشهای
ما بعد از بررسی فهرست و قالب طرح مباحث صدها اثر پژوهشی، بیست و یک قالب کلیشهای آماده جهت ترسیم فهرست و هندسه پژوهش را شناسایی و مرتب کردیم. شما میتوانید در نوشتار 21 قالب آماده ساختار و فهرست پژوهش این قالبهای آماده را مشاهده کنید و نزدیکترین قالب به پژوهش مدنظر خودتان را انتخاب کنید.
یکی از مهمترین و تعیین کنندهترین مراحل نوشتن پایاننامه یا هر نوع پژوهش دیگر، مرحله فیش برداری است. تمام آنچه در ارتباط با طراحی ساختار پژوهش گفتیم برای این بود که بتوانیم فیشبرداری را به صورت حرفهای انجام دهیم.
قبل از آغاز فیش برداری حتما باید شبکه مسائل را ترسیم کرده باشیم و همچنین هندسه بحث خود را نیز روشن کرده باشیم و به دنبال این دو، به یک سری «هشتگ» برای هر بحث رسیده باشیم تا هنگام مطالعه فیشها از «هشتگ»های استانداردی که برای خود تعریف کردهایم استفاده کنیم و بعد فیش برداری را شروع کنیم؛ به عبارت دیگر ریل گذاری قبلی، پیش نیاز فیش برداری است.
علت این مسأله این است که اگر قبل از فیش برداری به نظام موضوعات و مسائل جامعی نرسیده باشیم، هنگام فیش برداری، ممکن است از بسیاری از مطالب مرتبط رد شویم و متوجه ارتباط آن مطلب به پژوهش خود نشویم.
یک فیش برداری حرفهای سبب میشود که سرعت و جامعیت تحقیق ما بیشتر شود و ظاهری مستندتر و علمیتر پیدا کند. دیگران نیز با مشاهده وسعت ارجاعات از پشتوانه پژوهشی ما مطلع میشوند و این مسأله در متقاعد سازی دیگران در موضوعاتی که در صدد اثبات آنها هستیم، تأثیر مستقیمی دارد.
در نوشتار جامع راهنمای فیش برداری حرفهای برای پایان نامه به ضرورت، نکات مهم و روشهای فیش برداری حرفهای پرداختهایم؛ توضیه می کنیم پیش از آغاز به فیشبرداری حتماً این نوشتار را مطالعه کنید.
آخرین مرحله در معماری پژوهش، مرحله پردازش و جاگذاری است. در این مرحله کافیست که اول یک فایل word بسازیم و مجموعه هندسه بحثی که داریم به صورت Heading گذاری شده در این فایل قرار دهیم.
در مواردی بهتر است که از سبک عدد گذاری متداخلی که در شکل زیر میبینید استفاده کنیم تا در لابهلای نوشته مخاطب بفهمد که در چه لایهای از فهرست محتوا حضور دارد. گاهی کوچک کردن اندازه نوشته در نوشتههای فرعیتر و بزرگتر کردن آن در عناوین اصلیتر کمک کننده است.
سپس چون قبلاً فیشها و محلهایشان به کمک کلیدواژهها روشن شده است، هر فیش را در جایی که باید در هندسه بحث قرار دهیم میگذاریم و به متنی متشکل از کنار هم قرار گرفتن مجموعه فیشها میرسیم. ممکن است در ضمن انجام این کار، ارتباطات جدیدی بین مطالب و سر فصلها پیدا کنیم و نیاز باشد که به کلیدواژههای استاندارد داخل یک فیش بیافزاییم یا حتی نیاز باشد که مقداری بخشهای داخلی هندسه بحث را اضافه کنیم و به دنبالش کلیدواژه معینی برای زیر فصل جدید طراحی شده مشخص کنیم.
این قدم اول پردازش و داده کاوی است و به کمک این قدم، در آینده خیلی سادهتر میتوان به حل مسأله پرداخت، چون دقیقا روشن است که چه داریم و چه نداریم و باید از داشتهها به نداشتهها برسیم.
سخن آخر
طراحی ساختار پژوهش یکی از مراحل انجام یک پژوهش تخصصی است؛ انجام حرفهای این مرحله تاثیر مستقیم بر سرعت انجام پژوهش و کیفیت آن دارد بنابراین توصیه میکنیم اهمیت این مرحله را دست کم نگیرید.
انجام یک پژوهش تخصصی در قالب مقاله، پایاننامه و یا رساله در کوتاهترین زمان با بیشترین کیفیت فوت و فنهای زیادی دارد، برای اطلاع از همه این نکات و فوت و فنها توصیه میکنیم نوشتار جامع صفر تا صد نوشتن پایاننامه ارشد را نیز مطالعه کنید.
