قطعی های گسترده برق در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشور به موضوعی بحث برانگیز در هفته های اخیر تبدیل شده است. خاموشی هایی که در ابتدا بدون برنامه ریزی رسمی رخ می دادند و صدای اعتراض بسیاری از شهروندان را به دلیل مشکلات به وجود آمده بلند کرده بودند از چند روز پیش دارای برنامه ریزی منطقه ای شدند. ادارات برق در شهرهای مختلف معمولا به صورت روزانه جداول خاموشی را برای نقاط مختلف منتشر می کنند و اگر برنامه ریزی قطع برق در شهری عملیاتی شود هیچ منطقه ای از آن از این قطعی ها بی نصیب نخواهد ماند. در بین کارشناسانی که تا کنون درباره قطعی برق در ایران در سال 97 سخن گفته اند حرف های شنیدنی زیادی وجود دارد. گروهی به عدم آموزش صحیح و الگوی مصرف غیر بهینه مردم ایران در مقایسه با کشورهای دیگر دنیا اشاره می کنند؛ گروهی دیگر قیمت بسیار گرانتر انرژی در کشورهای دیگر و ارزان بودن مصرف آن در ایران را عاملی برای مصرف بیش از اندازه انرژی در ایران می دانند و گروهی هم مشکلات شبکه توزیع و فرسوده بودن زیرساخت ها را عاملی برای خاموشی در شهرهای مختلف ایران برشمرده اند. با این حال آنچه مسلم است نیاز به تغییر ساختار تولید و مصرف انرژی در ایران و حرکت به سمت استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر و انرژی های نو است. مبحثی که حتی به صورت بین المللی هم بسیار جوان ارزیابی شده و هنوز در حال تجربه آزمون و خطاست و با این حال ناگزیر به نظر می رسد تا تحقیقات بیشتر در زمینه های مرتبط را ضروری نشان دهد. یکی از جایگزین های نیروگاه های سوخت فسیلی، نیروگاه های اتمی و استفاده از فرآیندهای شکافت هسته ای است. موضوعی به شدت سیاسی شده که کمتر به جنبه های علمی آن پرداخته شده است و البته هنوز هم پس از گذشت چندین دهه توافق چندانی بر روی ساز و کارهای آن بین گروه های مختلف “سیاسی” دیده نمی شود. در چنین شرایطی می توان این پرسش را مطرح کرد که نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان تنها نماد استفاده از انرژی های نوین در کشور چه سهمی در تامین برق ایران دارد؟
به لطف آمارهای بروز و سامانه های برخط، دسترسی به آمار مورد نظر چندان دشوار نیست. وزارت نیرو، شرکت توانیر و معاونت تحقیقات و منابع انسانی آن گزارشاتی هفتگی را از وضعیت آماری صنعت برق کشور ارائه می کنند که در وب سایت “آمار صنعت برق کشور” قابل دسترسی است. با مراجعه به این وب سایت و بررسی اطلاعات منتشر شده می توان پاسخ پرسش مطرح شده را پیدا کرد. بر اساس آخرین گزارش منتشر شده در تاریخ 15 تیر ماه 97، در حال حاضر هشت منبع مختلف نیازهای برق کشور را تامین می کنند. نیروگاه های بخاری، گازی، چرخه ترکیبی، برق آبی، اتمی، دیزلی، انرژی های تجدید پذیر و تولیدات پراکنده این هشت منبع به حساب می آیند که در مجموع ظرفیت اسمی 78736 مگاوات را در اختیار قرار می دهند. از این میان تولیدات پراکنده (شامل CHP و DG) و نیروگاه های چرخه ترکیبی به ترتیب شاهد رشد 37 و 63 درصدی نسبت به سال گذشته بوده اند و سایر نیروگاه ها نسبت به سال 95 بدون تغییر باقی مانده اند. اما در رابطه با سوال مطرح شده، توجه به جدول موجود راهگشاست:
بر اساس اطلاعات موجود در این جدول، نیروگاه های گازی بیشترین سهم را در تولید برق کشور (31.29%) ایفا می کنند و پس از آن نیروگاه های چرخه ترکیبی و بخاری به ترتیب با 29.63 و 20.10 درصدی در جایگاه های بعدی قرار گرفته اند. همچنین نیروگاه اتمی با ظرفیت اسمی 1020 مگاوات تنها 1.3% از تامین برق کشور را بر عهده دارد. توجه به این نکته ضروری است که معمولا ظرفیت واقعی به دلایل فنی پایین تر از ظرفیت نامی تولید است. شاید در اینجا بتوان نتیجه گرفت برای نوسازی چرخه تامین برق کشور می بایست چند ده نیروگاه اتمی همانند نیروگاه بوشهر احداث نمود اما ماجرا حداقل از منظر اقتصادی کمی پیچیده تر است. نیروگاه های شکافت هسته ای از جمله نیروگاه بوشهر (که در آنها از فرآیند شکافتن اورانیوم به عناصر سبک تر و جمع آوری انرژی آزاد شده در اثر این اتفاق استفاده می شود) در حال حاضر یک تکنولوژی قدیمی به حساب می آیند. کشورهای پیشرو جهان در زمینه نیروگاه های هسته ای از جمله فرانسه و ژاپن از مدت ها قبل به دنبال صنعتی کردن گداخت هسته ای رفته اند (به دست آوردن انرژی از طریق پیوند دادن هسته های سبک مانند هیدروژن و تبدیل آنها به هلیوم و جمع آوری انرژی آزاد شده همان طور که در خورشید اتفاق می افتد) و کشورهای صنعتی بزرگ دیگری مانند چین و ایالات متحده هم انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی را در دستور کار خود قرار داده اند. به همه این موارد می بایست مشکلات پسماندهای هسته ای را هم اضافه کرد تا به راحتی نتیجه گرفت تامین برق از انرژی هسته ای به گونه ای که در ایران به آن استناد می شود سالهاست که از اولویت سرمایه گذاری خارج شده و هزینه ای برای آن اختصاص داده نمی شود.
در مجموع به نظر می رسد رویکرد سیاسی به مبحث انرژی هسته ای و تامین برق از آن باعث شده توجه چندانی به قدیمی شدن این فرآیند و عدم وجود منافع اقتصادی و استراتژیک در استفاده از آن وجود نداشته باشد. نیروگاه های شکافت هسته ای در آینده تامین انرژی در جهان هیچ جایگاهی ندارند و صرف هزینه برای توسعه آنها بی شک باعث عقب ماندن کشور از تکنولوژی های روز جهان خواهد شد. در این شرایط، تنها راه حل موجود تمرکز بودجه های تحقیق و توسعه بر انرژی های نوین و همکاری علمی با مراکز دانشگاهی معتبر جهان برای انتقال علم به کشور خواهد بود.
