ویکی پدیا: طرح کسب‌وکار، (به انگلیسی: business plan) یک نوشتهٔ رسمی است که اهداف کسب‌وکار را تعیین، دلایل امکان تحقق اهداف را ذکر و برنامه‌هایی که برای رسیدن به اهداف دنبال می‌شوند را ارائه می‌کند. همچنین ممکن است شامل اطلاعاتی دربارهٔ پیشینهٔ سازمان و تیم مجری طرح باشد. طرح کسب‌وکار سندی مکتوب است که جزئیات کسب‌وکار پیشنهادی را مشخص می‌کند. این سند باید ضمن تشریح موقعیت کنونی، نیازها، انتظارات و نتایج پیش‌بینی شده را شرح دهد و کلیه جوانب آن را ارزیابی کند.
بیزینس پلن (Business Plan) یا طرح کسب‌وکار، به‌عنوان نقشه راه برای یک شرکت/محصول، بسیار حیاتی است. این سند به کارآفرینان کمک می‌کند تا اهداف، استراتژی‌ها، مشتریان هدف، و نحوه دستیابی به موفقیت مالی و عملیاتی را مشخص کنند. اما برخلاف شرکت‌های تثبیت‌شده/بالغ، استارتاپ‌ها مسیری پیچیده و نامشخص پیش‌رو دارند و اغلب در طول مسیر به تغییرات مداوم نیاز پیدا می‌کنند. چرا که استارتاپ‌ها اغلب در شرایط ناپایدار بازار فعالیت می‌کنند و محصولات و خدماتشان نیز باید با بازخورد مشتریان و تغییرات بازار همگام شود. بنابراین، بیزینس پلن استارتاپ‌ها باید پویا و قابل تغییر باشد، به‌گونه‌ای که در هر مرحله از رشد و توسعه، بتوان آن را به‌روزرسانی و بازطراحی کرد.
نکته مهم: بیزنیس پلن با بیزینس مدل یکسان نیستند و بیزینس پلن پس از تدوین بیزینس مدل قابل تهیه و برنامه ریزی خواهد بود.
در دنیای استارتاپ‌ها، تغییرات و چالش‌ها، همیشگی هستند. این شرایط پر از ناشناخته‌ها نیازمند آن است که بیزینس پلن، به‌عنوان یک ابزار انعطاف‌پذیر برای هدایت مسیر استفاده شود. برخلاف بیزینس پلن‌های سنتی که اغلب برای کسب‌وکارهای تثبیت‌شده و دارای فرآیندهای معین تدوین می‌شوند، بیزینس پلن استارتاپی باید قابلیت تغییر و سازگاری سریع با شرایط جدید را داشته باشد. این ویژگی به کارآفرینان کمک می‌کند تا با به‌دست‌آوردن بینش‌ها و بازخوردهای جدید از مشتریان، محصولات و خدماتشان را سریعاً متناسب با نیازهای بازار تنظیم کنند. به همین دلیل، بیزینس پلن استارتاپی باید نه‌تنها نقشه‌ای برای آینده باشد، بلکه به نوعی پیش‌نویس منعطف نیز محسوب شود که قابلیت تغییر در بخش‌های مختلف آن وجود داشته باشد.
نکته مهم اینکه در ایران اکثر شرکت های استارت آپی و یا محصولاتی که در مراحل رشد PLC قرار دارند، اکثر بیزینس پلن مشخصی ندارند و یا به قول خودشان این اطلاعات در ذهنشان قرار دارد.در صورتی که این سند بسیار مهم باید برای همه اعضای تیم ها به اشتراک گذاشته شود تا مسیر برای مدیران میانی و اجرایی شفاف شود.درواقع برخی از صاحبان کسب و کار این سند را نمایشی میدانند در صورتی که اگر این پلن نوشته و مکتوب شود نیاز ها و مسیر اصلی کسب و کار بطور دقیق مشخص میشود.
یک بیزینس پلن استارتاپی برای اینکه بتواند به‌صورت انعطاف‌پذیر و پویا عمل کند، باید شامل بخش‌های کلیدی زیر باشد که هرکدام می‌توانند با تغییر شرایط بازار و نیازهای مشتریان، تغییر کنند:
چشم‌انداز یا Vision و مأموریت یا Mission در بیزینس پلن به‌طور کلی، اهداف اصلی و ارزش‌هایی که استارتاپ بر اساس آن‌ها شکل گرفته است را مشخص می‌کنند. این بخش از طرح کسب‌وکار معمولاً نسبتاً ثابت باقی می‌ماند، زیرا به هدف نهایی و فلسفه کسب‌وکار اشاره دارد. با این حال، نحوه دستیابی به این اهداف ممکن است با گذشت زمان و براساس بازخورد مشتریان تغییر کند. این بخش به تیم کمک می‌کند که حتی در شرایط چالش‌برانگیز و تغییرات سریع، هدف اصلی کسب‌وکار را به‌خاطر داشته باشند.
تحلیل بازار یکی از مهم‌ترین بخش‌های بیزینس پلن استارتاپی است که به ارزیابی وضعیت کنونی بازار، رقبا و نیازهای مشتریان می‌پردازد. برخلاف تحلیل‌های بازار در شرکت‌های تثبیت‌شده، استارتاپ‌ها به‌طور مداوم با داده‌ها و بینش‌های جدیدی درباره مشتریان هدف و رفتار آن‌ها مواجه می‌شوند. بنابراین، تحلیل بازار در بیزینس پلن استارتاپی باید به‌صورت دوره‌ای به‌روزرسانی شود. تغییرات در نیازها و اولویت‌های مشتریان ممکن است منجر به تغییرات اساسی در ویژگی‌ها و استراتژی محصول شود و حتی مخاطبان هدف استارتاپ را دستخوش تغییر کند.
مدل کسب‌وکار یا Business Model، روشی است که استارتاپ برای تولید درآمد و ارزش‌آفرینی انتخاب می‌کند. این بخش باید در بیزینس پلن استارتاپی انعطاف‌پذیر باشد، زیرا استارتاپ‌ها معمولاً در مراحل اولیه ممکن است چندین مدل کسب‌وکار را تست کنند. به عنوان مثال، یک استارتاپ نرم‌افزاری ممکن است ابتدا مدل اشتراک‌گذاری رایگان با قابلیت پرداخت درون‌برنامه‌ای را انتخاب کند و سپس بر اساس بازخوردها و داده‌های مالی، به مدل اشتراک ماهانه روی آورد. به‌روزرسانی مدل کسب‌وکار در بیزینس پلن استارتاپی، کمک می‌کند تا استارتاپ همیشه همسو با بهترین راهکار درآمدی و مطلوبیت بازار پیش برود.(در مقالات قبلی آموزش بیزینس مدل داده شده است)
برنامه بازاریابی و فروش در استارتاپ‌ها معمولاً با در نظر گرفتن روش‌های آزمایش شده و کسب بازخورد مداوم از مشتریان شکل می‌گیرد. این بخش باید شامل کانال‌های مختلف بازاریابی، استراتژی‌های تبلیغاتی و روش‌های فروش باشد که بتوانند به‌سرعت با تغییرات بازار و رفتار مشتریان همگام شوند. انعطاف‌پذیری در برنامه بازاریابی و فروش استارتاپی به این معناست که تیم بتواند از روش‌های جدید تبلیغاتی و تغییر استراتژی‌ها بهره ببرد و بلافاصله واکنش نشان دهد. استفاده از بازاریابی دیجیتال و آزمایش راهکارهای مختلف، به‌ویژه در محیط‌های پویا، می‌تواند به استارتاپ‌ها کمک کند تا مخاطبان جدید را جذب کنند و جایگاه بهتری در بازار به‌دست آورند.
پیش‌بینی‌های مالی و بودجه‌بندی استارتاپ‌ها معمولاً بر اساس فرضیاتی درباره رشد، درآمد، و هزینه‌ها شکل می‌گیرد. از آنجایی که در مراحل اولیه، درآمد و هزینه‌ها با نوسانات زیادی همراه هستند، پیش‌بینی‌های مالی در بیزینس پلن استارتاپی باید قابلیت تغییر و تنظیم مجدد داشته باشند. به همین دلیل، استارتاپ‌ها نیازمند به‌روزرسانی مستمر پیش‌بینی‌های مالی و تنظیم بودجه براساس نتایج واقعی عملکرد خود هستند. پیش‌بینی‌های مالی باید به گونه‌ای باشند که حتی در صورت نرسیدن به اهداف مالی اولیه، راهکارهای جدیدی برای دستیابی به منابع مالی دیگر ایجاد کنند.
به‌روزرسانی بیزینس پلن استارتاپی با توجه به تغییرات سریع بازار و بازخوردهای مداوم، یک فرآیند ضروری و حیاتی است. در ادامه، چند راهکار مهم برای به‌روزرسانی بیزینس پلن آورده شده است:
برای تدوین یک بیزینس پلن جامع و حرفه‌ای، حضور تعدادی از سمت‌ها و متخصصان ضروری است. این افراد با تخصص‌های مختلف خود در بخش‌های مختلف بیزینس پلن همکاری می‌کنند تا اطلاعات کامل و دقیقی ارائه شود. در ادامه، مهم‌ترین سمت‌ها و متخصصانی که باید حضور مستقیم داشته باشند را معرفی می‌کنم:
نکته: هزینه استخدام یا جذب این افراد ممکن است برای برخی از استارت آپ ها بار سنگینی داشته باشد بنابراین توصیه میکنیم از این افراد بصورت مشاور حتما کمک بگیرید.
فرمت استاندارد یک بیزینس پلن
فرمت استاندارد یک بیزینس پلن شامل بخش‌هایی است که به‌طور کامل و شفاف، استراتژی‌ها، اهداف، برنامه‌های اجرایی، و مدل کسب‌وکار را برای راه‌اندازی یا توسعه یک کسب‌وکار توضیح می‌دهند. این ساختار برای استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای تثبیت‌شده استفاده میشود و اجزای اصلی آن عبارتند از:
این فرمت استاندارد، برای هر نوع کسب‌وکاری قابل استفاده است و به سرمایه‌گذاران و شرکا و اعضای ارشد تیم ها این امکان را می‌دهد تا چشم‌انداز، اهداف، و برنامه‌های شما را به‌وضوح درک کنند.
بیزینس پلن برای استارتاپ‌ها چیزی فراتر از یک سند ثابت و رسمی و یا نمایشی است. این برنامه باید به‌عنوان یک نقشه راه پویا و منعطف عمل کند که به استارتاپ کمک کند با شرایط تغییرپذیر بازار همگام شود و در مسیرهای جدید و ناشناخته به حرکت خود ادامه دهد. برخلاف بیزینس پلن‌های سنتی، یک بیزینس پلن استارتاپی باید همیشه آماده بازنگری و تغییر باشد. با به‌کارگیری روش‌های چابک/اجایل، ارزیابی مداوم، و ایجاد مدل‌های انعطاف‌پذیر در برنامه‌ریزی، استارتاپ‌ها می‌توانند با موفقیت به چالش‌های موجود پاسخ دهند و رشد پایداری را تجربه کنند.
پایان
