راهنمای جامع سند نیازمندی های محصول یا PRD

راهنمای جامع تدوین و کاربرد آن در توسعه محصول

مقدمه

در دنیای پیچیده و رقابتی توسعه محصولات، تهیه یک مستند نیازمندی‌های محصول (PRD) نقش اساسی در تضمین موفقیت پروژه‌ها ایفا می‌کند. PRD به‌عنوان یک سند رسمی، به تبیین تمامی نیازمندی‌ها، اهداف و انتظاراتی که تیم‌های فنی، طراحی و تجاری باید بر آن تمرکز کنند، می‌پردازد. این مستند به جلوگیری از اشتباهات، کاهش ابهامات و افزایش هماهنگی بین تیم‌ها کمک می‌کند. در این مقاله، به بررسی جزئیات PRD، نحوه تهیه، اجزای اصلی، و فواید آن خواهم پرداخت.

۱.دقیقا PRD چیست و چرا اهمیت دارد؟

مستند یا داکیومنت نیازمندی‌های محصول یا PRD، سندی است که تمامی اطلاعات ضروری درباره ویژگی‌ها و عملکردهای محصول را در اختیار تیم‌های توسعه‌دهنده قرار می‌دهد. این مستند توسط مدیران محصول تدوین می‌شود و به‌عنوان نقشه راه، کلیه نیازهای محصول را از جنبه‌های مختلف مانند فنی، طراحی و تجاری در اختیار اعضای تیم‌های مرتبط قرار می‌دهد:

• شفافیت و هماهنگی تیم‌ها: PRD اطلاعات جامعی را ارائه می‌دهد که باعث ایجاد درک مشترک بین تیم‌های مختلف می‌شود.
• کاهش خطاها و ابهامات: این مستند از بروز اشتباهات و تفسیرهای نادرست در طول توسعه محصول جلوگیری می‌کند.
• سرعت و دقت در توسعه محصول: با داشتن یک نقشه راه واضح، تیم‌ها می‌توانند با اطمینان بیشتری به سمت اهداف حرکت کنند و در نتیجه سرعت و دقت کار افزایش می‌یابد.

۲. اجزای اصلی یک PRD

هر PRD بسته به نوع محصول و نیازهای شرکت ممکن است کمی متفاوت باشد، اما برخی از اجزا به‌طور معمول در همه PRDها وجود دارند. این اجزا عبارتند از:

۲.۱. هدف و چشم‌انداز محصول (Product Vision and Objectives)

این بخش به توضیح چشم‌انداز محصول و اهداف کلان آن می‌پردازد. چشم‌انداز محصول به‌طور خلاصه نشان می‌دهد که محصول چه مشکلی را برای مشتریان حل می‌کند و چگونه در بازار جایگاه خواهد داشت. این بخش می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• چشم‌انداز کلی محصول: چرا این محصول توسعه می‌یابد و چه ارزش‌هایی به بازار و کاربران می‌افزاید.
• اهداف کلان: دستاوردهای اصلی که محصول باید به آن‌ها برسد؛ مثلاً "افزایش رضایت مشتری" یا "کاهش هزینه‌های عملیاتی کاربران".

۲.۲. نیازمندی‌های کاربران (User Requirements)

در این بخش، نیازمندی‌های کاربران به تفصیل بیان می‌شوند و توضیح می‌دهند که کاربران اصلی محصول چه کسانی هستند و محصول برای رفع چه نیازهایی طراحی می‌شود. این قسمت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• پرسوناهای کاربران: نمای کلی از انواع کاربران محصول با توجه به ویژگی‌ها، نیازها و خواسته‌های آنان.
• نیازهای کاربران: مشکلات و نیازهایی که محصول باید پاسخگوی آن‌ها باشد. این بخش معمولاً نتیجه تحقیقات و بررسی‌های بازار است.

۲.۳. نیازمندی‌های کسب‌وکار (Business Requirements)

نیازمندی‌های کسب‌وکار، انتظارات سازمان از محصول را شامل می‌شود. این بخش به مدیران محصول کمک می‌کند تا محصول را در جهت اهداف تجاری شرکت هدایت کنند. از جمله اطلاعات مهم این بخش:

• اهداف مالی: میزان درآمد پیش‌بینی‌شده یا هزینه‌های مجاز.
• جایگاه در بازار: استراتژی محصول برای رقابت در بازار و افزایش سهم بازار.
• محدودیت‌ها و ریسک‌ها: موانع و خطرات بالقوه‌ای که محصول ممکن است با آن‌ها روبرو شود.

۲.۴. ویژگی‌های محصول (Product Features)

این بخش شامل ویژگی‌ها و قابلیت‌های اصلی محصول است. ویژگی‌ها باید به‌گونه‌ای تعریف شوند که اهداف کاربر و کسب‌وکار را برآورده سازند. برای هر ویژگی، اطلاعات زیر ارائه می‌شود:

• توضیح ویژگی: شرح کلی از ویژگی و نحوه عملکرد آن.
• اولویت ویژگی: رتبه‌بندی ویژگی‌ها بر اساس اولویت و تأثیر آن‌ها بر کاربران.
• معیارهای پذیرش: معیارهایی که برای تایید عملکرد درست و کامل ویژگی‌ها نیاز است.

۲.۵. نیازمندی‌های فنی (Technical Requirements)

در این بخش، نیازمندی‌های فنی محصول شرح داده می‌شوند. این نیازها شامل زیرساخت‌های فنی، زبان‌های برنامه‌نویسی، چارچوب‌ها و ابزارهایی است که برای توسعه محصول لازم است.البته این سند هم میتواند بصورت جامع و مجزا نوشته شود و خلاصه آن به این سند اضافه شود.

از جمله اطلاعات مهم این بخش:

• زیرساخت‌های فنی: پایگاه‌های داده، زبان‌ها و محیط‌های نرم‌افزاری.
• مقیاس‌پذیری و امنیت: الزامات مرتبط با مقیاس‌پذیری و امنیت محصول.
• تست و نظارت: نیازهای تست و نظارت برای اطمینان از عملکرد درست محصول.

۳. نحوه تهیه و تدوین PRD

نوشتن یک PRD نیازمند شناخت دقیق محصول، درک نیازهای کاربر و هم‌راستایی با اهداف کسب‌وکار است. این مراحل به ترتیب برای تهیه یک PRD کامل توصیه می‌شوند:

۳.۱. تحقیقات بازار و کاربران

قبل از شروع به نوشتن PRD، تحقیقاتی انجام دهید تا نیازها، مشکلات و رفتارهای کاربران را شناسایی کنید. این تحقیقات می‌تواند شامل مصاحبه با کاربران، نظرسنجی‌ها، و تحلیل داده‌های بازار باشد.

۳.۲. تعیین اولویت‌ها

پس از جمع‌آوری نیازها، ویژگی‌ها و اهداف، باید آن‌ها را بر اساس اولویت و اهمیت دسته‌بندی کنید. این کار باعث می‌شود تا تیم‌ها تمرکز بیشتری بر روی ویژگی‌های کلیدی داشته باشند و منابع را بهینه‌تر مصرف کنند.

۳.۳. تدوین و تکمیل PRD

پس از تعیین اولویت‌ها، اطلاعات به‌دست‌آمده را به‌صورت ساختارمند در قالب یک سند PRD بنویسید. به یاد داشته باشید که این مستند باید برای همه تیم‌ها قابل‌فهم باشد؛ بنابراین از زبان ساده و توضیحات کافی استفاده کنید.

۳.۴. بررسی و تأیید نهایی

بعد از نوشتن PRD، آن را با تیم‌های مختلف شامل توسعه‌دهندگان، طراحان و مدیران پروژه مرور کنید تا مطمئن شوید تمامی نیازها و انتظارات به‌درستی بیان شده است.

۴. فواید PRD در فرآیند توسعه محصول

یک PRD ابزار حیاتی برای توسعه محصولات موفق است و به مدیران محصول کمک می‌کند تا مسیر توسعه را به‌طور دقیق‌تر و مؤثرتر هدایت کنند. در ادامه به برخی از فواید اصلی PRD اشاره میکنم:

• افزایش هماهنگی و شفافیت: با داشتن یک مرجع واحد، تیم‌ها به اطلاعات یکسان دسترسی دارند و از سردرگمی و تضاد در انجام کارها جلوگیری می‌شود.
• بهینه‌سازی منابع: PRD با تعریف دقیق اولویت‌ها و اهداف، از هدررفت منابع جلوگیری کرده و باعث می‌شود تیم‌ها بر روی مهم‌ترین جنبه‌های محصول تمرکز کنند.
• کاهش ریسک‌های توسعه: PRD با شفاف‌سازی نیازها و مشکلات احتمالی، ریسک شکست پروژه و نیاز به تغییرات عمده در مراحل بعدی را کاهش می‌دهد.
• بهبود تجربه کاربری: با تدوین نیازمندی‌های دقیق کاربر و هدف قرار دادن نیازهای واقعی، تجربه کاربری بهبود می‌یابد و رضایت کاربران افزایش پیدا می‌کند.

نکته مهم اینکه در خیلی از شرکت های کوچک و بزرگ این سند وجود ندارد و شاید این سند را برخی از صاحبان کسب و کار یک سند نمایشی در نظر میگیرند.

تهیه مستند نیازمندی‌های محصول (PRD) نیاز به همکاری بین تیم‌های مختلف دارد تا تمامی جنبه‌های محصول به‌درستی در آن لحاظ شود. در ادامه، به تخصص‌ها و افراد کلیدی و وظایف هرکدام در تهیه PRD اشاره می‌کنم:

وظایف افراد در تدوین PRD در یک کسب و کار

1. مدیر محصول

• نقش: مدیر محصول، مسئول اصلی تهیه PRD است و به‌طور مستقیم بر روند تدوین و تکمیل این مستند نظارت دارد.
• وظایف:تعریف چشم‌انداز و اهداف محصول: مدیر محصول باید چشم‌انداز کلی و اهداف استراتژیک محصول را مشخص کند و به وضوح در PRD بیان نماید.
  جمع‌آوری نیازمندی‌های کاربران و کسب‌وکار: از طریق تحقیقات بازار و تعامل با کاربران، نیازهای کاربری را شناسایی کرده و آن‌ها را مستند کند.
  تعیین اولویت‌ها: مدیر محصول باید اولویت ویژگی‌ها و نیازها را براساس اهداف کسب‌وکار و نیازهای کاربران تعیین کند.
  هماهنگی با سایر تیم‌ها: مدیر محصول با سایر تیم‌ها (مثل تیم‌های فنی، طراحی، و بازاریابی) همکاری می‌کند تا مطمئن شود که تمامی نیازها و دیدگاه‌ها در PRD لحاظ شده‌اند.

2. تحلیل‌گر یا توسعه دهنده کسب‌وکار

• نقش: تحلیل‌گر کسب‌وکار نقش اصلی در شناسایی و مستندسازی نیازهای کسب‌وکار دارد.
• وظایف:تحلیل بازار و رقبا: تحلیل‌گر کسب‌وکار به شناسایی فرصت‌های بازار و بررسی رقبا می‌پردازد و این اطلاعات را در PRD وارد می‌کند.
  تعیین نیازهای تجاری: تحلیل‌گر کسب‌وکار باید نیازهای خاصی را که محصول باید برآورده کند، شناسایی و اولویت‌بندی کند و آن‌ها را در PRD مستندسازی نماید.
  شناسایی ریسک‌ها: تحلیل‌گر کسب‌وکار ریسک‌های بالقوه‌ای که ممکن است در تحقق اهداف کسب‌وکار تأثیر بگذارند را شناسایی کرده و در PRD ذکر می‌کند.

3. محقق و طراح تجربه کاربری

• نقش: طراح تجربه کاربری مسئول شناسایی نیازها و انتظارات کاربران از محصول و طراحی یک تجربه کاربری بهینه است.
• وظایف:تدوین پرسوناهای کاربری: طراح UX بر اساس تحقیقات کاربری، پرسوناهایی از کاربران هدف را تدوین می‌کند تا دیدگاه واضحی از نیازها و رفتار کاربران ارائه دهد.
  طراحی اولیه جریان کاربری: طراح UX یک جریان کاربری اولیه برای محصول ایجاد می‌کند و آن را در PRD ثبت می‌کند تا تیم‌های توسعه و مدیر محصول بدانند کاربران چگونه با محصول تعامل خواهند داشت.
  ارائه نیازمندی‌های طراحی و بصری: طراح UX ویژگی‌های طراحی و ترجیحات بصری را که باید در محصول لحاظ شود، مستند می‌کند.

4. توسعه‌دهنده ارشد یا مدیر ارشد فنی

• نقش: توسعه‌دهنده ارشد یا معمار نرم‌افزار به تعیین و تدوین نیازمندی‌های فنی و زیرساختی محصول کمک می‌کند.
• وظایف:تعریف نیازمندی‌های فنی: توسعه‌دهنده ارشد الزامات فنی محصول را تعیین می‌کند، مثل زبان‌های برنامه‌نویسی، چارچوب‌ها، پایگاه‌های داده و محیط‌های اجرای نرم‌افزار.
  بررسی مقیاس‌پذیری و امنیت: بررسی می‌کند که آیا نیازمندی‌های مقیاس‌پذیری و امنیتی برای محصول کافی است یا خیر و این موارد را در PRD مشخص می‌کند.
  پیشنهاد راهکارهای فنی برای ویژگی‌های محصول: معمار نرم‌افزار راه‌حل‌های فنی مناسب برای نیازمندی‌های محصول ارائه می‌دهد تا اطمینان حاصل کند که قابلیت‌ها به‌طور بهینه پیاده‌سازی می‌شوند.

5. متخصص تضمین کیفیت یا بررسی کیفیت

• نقش: متخصص تضمین کیفیت مسئول بررسی نیازمندی‌ها و معیارهای پذیرش هر ویژگی محصول در PRD است.
• وظایف:تعریف معیارهای پذیرش (Acceptance Criteria): متخصص QA معیارهای مشخص و قابل‌اندازه‌گیری برای پذیرش هر ویژگی را تعیین می‌کند و در PRD مستند می‌کند.
  تهیه سناریوهای تست اولیه: برای اطمینان از کیفیت محصول، متخصص QA سناریوهای تستی را طراحی می‌کند تا مطمئن شود که محصول طبق نیازمندی‌های PRD عمل می‌کند.
  شناسایی نیازهای تست و نظارت: نیازهای تست خودکار یا دستی برای ویژگی‌های محصول را مشخص می‌کند و آن‌ها را در PRD ثبت می‌کند.

6. تیم بازاریابی و فروش

• نقش: تیم بازاریابی و فروش، نیازمندی‌ها و انتظارات بازاری را که برای موفقیت محصول در بازار ضروری هستند، به PRD اضافه می‌کنند.
• وظایف:ارائه اطلاعات بازار و مشتریان: تیم بازاریابی و فروش، اطلاعاتی از جمله تحلیل مشتریان هدف، استراتژی قیمت‌گذاری، و رقبا را ارائه می‌دهند که در تدوین ویژگی‌های محصول نقش دارند.
  تدوین استراتژی ورود به بازار: تیم بازاریابی طرحی برای معرفی و بازاریابی محصول پیشنهاد می‌دهد که به عنوان بخشی از PRD، هم‌راستا با نیازمندی‌های محصول خواهد بود.
  مشخص کردن نیازمندی‌های تجاری: هرگونه نیازمندی که باعث جذابیت محصول برای مشتریان می‌شود را شناسایی کرده و به PRD اضافه می‌کند.

7. مشاوران حقوقی و مالی

• نقش: این مشاوران مسئول اطمینان از رعایت مقررات و تأمین منابع مالی برای تحقق نیازهای محصول هستند.
• وظایف:بررسی مسائل حقوقی و تنظیمی: مشاور حقوقی اطمینان حاصل می‌کند که محصول با تمامی مقررات و الزامات حقوقی هم‌خوانی دارد و آن‌ها را به عنوان نیازمندی‌های حقوقی در PRD مستند می‌کند.
  برآورد هزینه‌ها و مدیریت بودجه: مشاور مالی به برآورد هزینه‌های محصول و مدیریت بودجه برای توسعه آن کمک کرده و این اطلاعات را در PRD وارد می‌کند.

مثال از یک نمونه سند/داکیومنت PRD

یک مثال ساده و مختصر از سند نیازمندی‌های محصول (PRD) برای یک استارتاپ فرضی با محصول نرم افزاری به نام "FinFlow" شرح میدم.

فین‌فلو یک اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی است که به کاربران کمک می‌کند تا هزینه‌ها و درآمدهای خود را پیگیری کنند و بودجه ماهانه خود را مدیریت کنند.

مستند نیازمندی‌های محصول (PRD) - FinFlow

۱. چشم‌انداز محصول (Product Vision)

فین‌فلو قصد دارد یک تجربه ساده و مؤثر برای مدیریت مالی شخصی ارائه دهد. هدف این اپلیکیشن این است که کاربران بتوانند به راحتی هزینه‌ها و درآمدهای روزانه خود را ثبت کنند و از طریق بودجه‌بندی، به اهداف مالی‌شان برسند.

• هدف اصلی: کمک به کاربران برای کنترل هزینه‌ها و رسیدن به اهداف مالی.
• هدف بازار: افراد جوان و بزرگسالان با درآمد متوسط تا بالا که به مدیریت مالی شخصی اهمیت می‌دهند.

۲. نیازمندی‌های کاربران (User Requirements)

براساس تحقیقات کاربران و مصاحبه‌های اولیه با مشتریان، نیازهای زیر شناسایی شده‌اند:

• پرسونا ۱: علی، ۲۵ ساله، دانشجو و پاره‌وقت شاغل. نیاز به یک ابزار ساده برای ثبت هزینه‌های روزانه خود و مدیریت بودجه ماهانه دارد.
• پرسونا ۲: سارا، ۳۵ ساله، کارمند و دارای درآمد ثابت. می‌خواهد ابزار دقیقی برای پیگیری هزینه‌ها و پس‌انداز ماهانه داشته باشد.
• نیازهای کلیدی کاربران:ثبت سریع هزینه‌ها و درآمدها.
  تعیین بودجه ماهانه و هشدار زمانی که به سقف بودجه نزدیک می‌شوند.
  نمودارها و گزارش‌های ساده برای نمایش روند هزینه‌ها.
  

۳. نیازمندی‌های کسب‌وکار (Business Requirements)

• مدل درآمدی: ارائه یک نسخه رایگان با قابلیت‌های پایه و یک نسخه پولی که ویژگی‌های بیشتری دارد.
• هدف مالی: دستیابی به ۱۰ هزار کاربر فعال در ۶ ماه اول و افزایش تعداد کاربران پولی به ۲۰٪ از کاربران فعال.
• ریسک‌ها: احتمال رقابت شدید با اپلیکیشن‌های مدیریت مالی موجود؛ نیاز به متمایز بودن در سادگی و کارایی.

۴. ویژگی‌های محصول (Product Features)

بعنوان مثال خلاصه و کوتاه، طبق جدول زیر:

۵. نیازمندی‌های فنی (Technical Requirements)

• زبان برنامه‌نویسی: JavaScript برای اپلیکیشن وب و React Native برای اپلیکیشن موبایل.
• پایگاه داده: PostgreSQL برای ذخیره‌سازی داده‌های کاربران.
• زیرساخت ابری: استفاده از AWS برای میزبانی و مقیاس‌پذیری بهتر.
• امنیت: رمزگذاری داده‌های کاربران و احراز هویت دو مرحله‌ای برای امنیت بیشتر.

۶. معیارهای پذیرش (Acceptance Criteria)

• ثبت اطلاعات با موفقیت: کاربران باید بتوانند به راحتی و بدون خطا هزینه‌ها و درآمدهای خود را ثبت کنند.
• دقت در محاسبه بودجه: سیستم باید به‌درستی هزینه‌ها را در برابر بودجه ماهانه مقایسه کند و هشدارهای لازم را بدهد.
• نمایش درست گزارش‌ها: نمودارها و گزارش‌های تصویری باید دقیق و به‌روز باشند.

۷. سناریوهای تست (Testing Scenarios)

• تست ثبت داده‌ها: اطمینان حاصل شود که داده‌های وارد شده (هزینه‌ها و درآمدها) با دقت در سیستم ذخیره می‌شوند.
• تست عملکرد بودجه‌بندی: زمانی که کاربر به ۹۰٪ بودجه خود می‌رسد، هشدار ارسال شود.
• تست نمودارهای تصویری: بررسی شود که نمودارها تغییرات داده‌های ثبت شده را به‌درستی نمایش می‌دهند.

۸. محدودیت‌ها و ریسک‌ها (Constraints & Risks)

• محدودیت‌ها: محدودیت بودجه در طراحی و توسعه اولیه، که باعث می‌شود ویژگی‌های کمتری در نسخه اولیه ارائه شود.
• ریسک‌ها: احتمال ریزش کاربران به دلیل پیچیدگی زیاد برخی ویژگی‌ها یا نبودن قابلیت‌های خاص.

۹. برنامه‌ریزی و زمان‌بندی (Timeline)

• فاز اول: طراحی و توسعه نسخه اولیه - ۳ ماه
• فاز دوم: تست و اصلاح مشکلات - ۱ ماه
• فاز سوم: انتشار و بازخوردگیری اولیه - ۲ هفته

توضیحات مدل درامدی در BRD یا سند نیازمندی های کسب و کار و بیزینس پلن تدوین میشود.

این PRD، یک نمونه و مثال ساده اما جامع برای محصول "FinFlow" است که نیازمندی‌ها، ویژگی‌ها و معیارهای پذیرش را به خوبی پوشش می‌دهد. این ساختار برای یک استارتاپ که منابع و زمان محدودی دارد، ایده‌آل است و کمک می‌کند تا تیم‌ها بر روی نیازهای کلیدی کاربران و ویژگی‌های اصلی محصول تمرکز کنند.

نتیجه‌گیری

مستند نیازمندی‌های محصول (PRD) یک ابزار کلیدی در مدیریت و توسعه محصول است که با ارائه راهنمایی‌های دقیق و شفاف، به تیم‌های مختلف کمک می‌کند تا به سمت یک هدف مشترک حرکت کنند. یک PRD جامع و کامل باعث کاهش خطاها، افزایش بهره‌وری و موفقیت بیشتر محصول در بازار می‌شود. برای تدوین PRD مؤثر، لازم است که مدیران محصول با دقت و آگاهی، نیازمندی‌ها، اهداف و ویژگی‌های محصول را تعیین و مستندسازی کنند. در نهایت، PRD نه تنها به‌عنوان نقشه راه محصول، بلکه به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای توسعه‌دهندگان، طراحان و مدیران عمل می‌کند و به موفقیت نهایی محصول کمک شایانی می‌نماید.

پایان