روستای سنگی ورکانه در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی قرار گرفته و به دلیل کوهستانی بودن و داشتن طبیعت زیبا از مناطق بسیار بکر به شمار می‌رود.
روستای سنگی ورکانه (Varkaneh) در جاده همدان به ملایر، ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر همدان و در جاده سد اکباتان، قرار دارد. این روستای زیبا و چشمنواز به «روستای چشمه قل قل» نیز معروف است. پیشینه روستای سنگی ورکانه به 400 سال قبل و زمان صفویه می‌رسد.
روستای ورکانه از طبیعتهای خاص است که در هر فصل چهرهای متفاوت دارد. در تابستان آب و هوای معتدل، اما در پاییز و زمستان، هوای سرد و کوهستانی بر منطقه غلبه می‌کند.
همچنین این روستای تماشایی زادگاه پرفسور توفیق موسیوند، سازنده نخستین قلب مصنوعی جهان است.
ورکانه به چه معنا است؟
در گویش کردی «ور» به معنی کنار و «کانه» به معنی چشمه است. بنابراین ورکانه به معنی قرار گرفتن در کنار آب و چشمه است. همچنین از آن جهت که اطراف این روستا معادن سنگ بسیار زیادی وجود دارد، علت این نامگذاری میتواند محلی که در نزدیکی معدن یا ورکان است، باشد.
وَرکانه از نظر کاربرد مصالح بومی و محلی و بهخصوص سنگ، منحصربهفرد است و استفاده از سنگ در چهره و سیمای روستا خودنمایی می‌کند.
سنگ در پی، و ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌ها مورد استفاده قرار گرفته و بیشتر سنگ لاشه است که با ملات گل کار شده است. پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می‌رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است.
به نظر می‌رسد کاربرد سنگ به علت فراوانی این عنصر در روستا و موقعیت جغرافیایی و آب و هوای کوهستانی آن است زیرا سنگ مانع از نفوذ سریع سرما به داخل بنا می‌شود. همچنین؛ سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
سنگ‌های لاشه که تمام کوچه‌های آن را احاطه کرده‌اند، زیر نورهای موضعی به رنگ قهوه‌ای سوخته میشوند که گویی تصاویر اروپای دوران رنسانس را یادآور می‌شود. نخستین و قدیمی‌ترین محله ورکانه، محله «درب مسجد» است.
روستای سنگی ورکانه ، منطقه ویژه گردشگری
وجود دره‌های فراوان از جمله دره‌های زیبای یورد صفرخان، دره خان، تخته سنگ، جن دره و سوبلاغ در اطراف روستا از خصوصیات طبیعی منطقه است و شیب عمومی این منطقه و وجود دره‌های فراوان در اطراف روستا موجب شکل گیری رودخانه‌های فصلی شده است.
روستای ورکانه یکی از شش روستای گردشگری همدان است که نام آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بهعنوان منطقه ویژه گردشگری کشور مطرح شده‌است.
این سکونتگاه سنگی طبق سرشماری سال 1395 در حدود 713 نفر سکنه داشته است و مردم مهماننواز آن، به زبانهای فارسی و لری صحبت میکنند. طبیعت ورکانه سبب شده تا اغلب مردم آن به کشاورزی و دامپروری روزگار خود را بگذرانند.
زهرا دری
منبع: مجله دلتا
