این مطلب، یک قسمت از مجموعه ۴ قسمتی آینده جهان در سال ۲۰۵۰ (احتمالا ما هنوز زنده هستیم) میباشد. برای اینکه به حدس و درک جهان در سال ۲۰۵۰ نزدیک باشیم، لاجرم باید بدانیم چه بر ما گذشته است، چگونه فکر کرده ایم و بر چه محدودیت هایی غلبه کرده ایم که به اینجا (سال ۲۰۱۹) رسیدیم.
انسان خردمند و راست قامت و کارورز امروزی در حدود ۲۰۰ هزار سال در روی کره زمین قدمت دارد. در ابتدا به صورت قبیله ایی در محدوده کوچک جغرافیایی زندگی میکرده است. زندگی در قبیله شانس زنده ماندن و دسترسی به غذا و شکار را افزایش و ریسک حمله حیوانات و گروههای دیگر را کاهش میداد. پس از بوجود آمدن کشاورزی و دامداری در حدود ۱۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش، خانوادهها در حاشیه مزرعهها مستقر شدند و خود تامین کننده مایحتاج خویش بودند و یا تهاتر (مبادله کالا به کالا در بازار) میکردند. از اولین موانع دور شدن از منطقه و خانواده و مزرعه، نگهداری و حمل مواد غذایی و رفع گرسنگی پایدار در سفر بود. گندم و جو کپک میزدند و ارزش غذایی کمی داشتند. گوشت فاسد میشد و آب سالم و غیر میکروبی هم همواره در سفر در دسترس نبود.
اصلیترین مایع حیاتی و عموما آلوده و بیماری زا بوده است. تکنولوژیهایی مانند قنات و یا سد (آب بند) به بشر کمک کرد تا مقیاس جابجایی و ذخیره آب را از مشک و خمره و چاه تغییر دهد ولی همواره موضوع سلامتی و بهداشت آن مساله ایی جدی و حیاتی بود و محدودیتی برای سفر به حساب میآمد. علاه بر شرب، از آب را برای تولید انرژی و چرخاندن آسیابها هم استفاده میشد.
یکی از غلات بود که بشر پس از فرآوری آن توانست با آن آبجو تولید کند و این نوشیدنی سرخوش کننده و هم چنین غیر فاسد شدنی توانست برای جابجایی و سفر کمک بزرگی به انسان کند (پوشش اشکال آب). جالب است بدانید که در حال حاضر بزرگترین حامیان ورزش حرفه ایی در آمریکا کمپانیهای آبجو سازی هستند تا مصرف این نوشیدنی را بالا ببرند.
پس از آرد شدن (توسط انرژی دست انسان و یا آب و یا حیوانات اهلی) و از دست دادن رطوبت، قابل حمل و نگهداری (برای سفر) میشد و با پختن آن نان تهیه میشد که ارزش غذایی و راحتی هضم به همراه داشت. همین کشاورزی بود که بشر را از کوچ و جابجایی برای شکار و امنیت و غذا به یک جا نشینی و بوجود آوردن تمدن سوق داد و همچنین مقدمات رفتن هدفمند به سفرهای طولانی مدت را مهیا کرد.
پس از اهلی کردن حیوانات علفخوار و دسترسی دائم بشر به گوشت تازه و سالم (به جای شکار مقطعی) جهش بزرگی در تامین انرژی انسان، کیفیت تغذیه، رشد مغز بشر (بالطبع هوش و کیفیت زندگی) رخ داد. مساله اصلی بعدی جلوگیری از فساد و نگهداری گوشت برای طولانی مدت بود که راههایی مانند خشک کردن آن در آفتاب و به همراه بردن دام زنده و کشتار در سفر راهگشا بود ولی نقش اصلی نگهداری گوشت را نمک به عهده داشت.
اولین ماده معدنی خوراکی و دارای تجارت جهانی، عنصر اصلی نگهداری طولانی مدت مواد غذایی، طعم دهنده طبیعی تا همین ۱۰۰ سال پیش بود. از چنان اهمیتی برخودار بود که برای تهیه و توزیع و تجارت آن مالیات وضع کرده بودند و منبع درآمد دولتها بود. در مومیایی کردن و دادن برکت به خانه و دفع ارواح و بالا بردن قدرت جنسی و رفع ضعف ماهیچه کاربرد داشته است. قیمت بالای نمک از عناصر اصلی در استقلال هند و آمریکا بود و سپس ارزان شد چون: فهمیدند از چه چیزی درست شده است، توانستند از معادن استخراج انبوه کنند، علم پزشکی هم مصرف آن را محدود کرد، همچنین سسها و طمع دهندههای دیگر بوجود آمد و روشهای بسته بندی نگهداری و جابجایی مواد غذایی دگرگون گردید.
دام های اهلی شده بشر، تولید شیر داشتند ولی این ماده غذایی مغذی و سالم را برای مدت طولانی نگهداری نمی شد ولی با دلمه کردن و فشرده کردن پروتئین و چربی و مواد معدنی شیر، ماده مغذی و خوشمزه بدست آمد که برای زمان طولانی قابل ذخیره و نگهداری و حمل بود و به بقا بشر در قحطی و سفر بسیار کمک کرد. همچنین هضم پنیر هم راحت تر از شیر بود.
از تقطیر شکر موجود در آن نوشیدنی با الکل غلظت بالا تهیه میشد و این نوشیدنی اغلب در جاهای تاریک و مخروبه ارائه میگردید و مخصوص طبقه کارگر و متوسط بود و معمولا دعوا و مشکلات در حاشیه خود داشت. مالیات بالای وضع شده برای شکر صادر شده از کارائیب به آمریکا از طرف انگلیسیها موجب نارضایتی مستعمره نشین آمریکا گردید و جرقه اولیه جنگ استقلال آمریکا را زد. (البته در کنار مالیات چای و نمک)
دانههای تفت داده شده این گیاه برای افرادی مانند دانشمندان، تاجران، کارمندان که نیاز به هشیاری داشتند و اثرات جانبی مستی و دعوا را هم نداشت مانند یک معجزه بود. قهوه خانههایی به تدریج جای میخانهها را گرفت، مکانهایی روشن و شیک به همراه میز و صندلی خوب بود که در آن بحثهای سیاسی و فلسفی و هنری جاری بود. شروع انقلاب فرانسه از همین قهوه فروشی بود ولی فقط یک ایراد داشت، ورود زنان به آن ممنوع بود.
منشا چینی دارد ولی کشت آن توسط انگلیسیها در هند رواج یافت و به عنوان یک نوشیدنی شیک و با آداب خاص، در باغهای چایی انگلستان و دیگر نقاط جهان توسط زنان و مردان نوشیده میشد. فراوری راحت تری داشت و در نتیجه قیمت مناسبی داشت و زنان هم حامی و مروج استفاده از آن بودند ولی مهمتر از همه خاصیت ضد عفونی داشت و به بالا بردن بهداشت و اسکان کارگران در خانههای کارگری و بهبود کیفیت شیر مادران طبقه کارگر کمک زیادی کرد.
آمریکاییها دسته نوشیدنیهای گاز دار غیر الکلی را در جهان ترویج دادند. این نوشیدنیها عموما اثر سرخوش کنندگی خود را مدیون کافئین و شکر (و در گذشته کوکائین) فراوان هستند. نوشیدنی خوشمزه و بسته بندی مناسب (راحتی در توزیع) و بازار یابی بسیار خوب و حرفه ایی رمز موفقیت نوشابهها است ولی گسترش جهانی آن به خاطر جنگ جهانی دوم و تیز هوشی مدیران کوکا کولا در گسترش این نوشیدنی به همراه ارتش آمریکا، اتفاق افتاد.
اگر تاریخ برخی از مواد غذایی اصلی را دنبال کنیم میتوانیم دید جامع تری نسبت به زندگی خودمان و طرز تفکر و چالشهای اجدادمان داشته باشیم. مواد غذایی سالم و در دسترس به همراه اهلی کردن اسب (سپس ساخت چرخ و دانش طراحی و راهبری کشتی) باعث شد که انسان برای تجارت، کشور گشایی و ارتباطات علمی و فرهنگی و دسترسی به منابع و اطلاعات و یا پیاده سازی تفکرات نوین خود بتواند سفر کند. تقریبا ریشه تمام تمدنها همین سفر و جابجا شدن و مهاجرت است. البته مواد غذایی دیگری هم مانند ذرت و عسل و سیب زمینی و ... هم در تاریخ مواد غذایی حضور دارند ولی چندان تاریخ ساز نبودهاند.
غذا و نوشیدنی از ابتدایی ترین نیاز های انسان است که زندگی ما را از ابتدا جهت دهی کرده است و در آینده نیز چنین خواهد کرد.
از سابقه ۱۱ تا ۱۲ هزار ساله مستند بشر در حدود ۸۰۰۰ سال را تقریبا به یک روال (کشاورزی و شکار و آتش و ابزار ابتدایی و شهر نشینی) گذشته است و ۳۰۰۰ سال بعدی (۱۵۰۰ قبل میلاد تا ۱۶۰۰ بعد از میلاد مسیح) هم تغیرات و اختراع و اکتشاف و علم و تکنولوژی تدریجی ولی قابل توجه بوده است . از حوالی سال ۱۷۰۰ میلادی (بعد از انقلاب صنعتی) اتفاقات شتاب گرفت و در اواخر قرن بیستم (بعد از سال ۱۹۵۰) به اوج خود رسید. در قسمت بعدی با زبانی ساده به نقاط عطف تاریخ زندگی انسان بر روی زمین خواهیم پرداخت.
پ.ن : قسمت قدم بزرگ در پادکست بی پلاس مکمل این بحث است و گوش کنید.
منابع:
پادکست بی پلاس
سایت ویکی پدیا
سایت TED
